نمای رومی، بیماری معماری | گزارش شهرآرانیوز از چالش‌های امروز معماری شهری در مشهد

به گزارش شهرآرانیوز، سالروز ولادت شیخ بهایی (دوم اردیبهشت‌ماه) به نام «روز معماری» نام‌گذاری شده است؛ مناسبتی که به پشتوانه طراحی و ساخت صحن و سرای حرم مطهر رضوی، گنبد مسجد امام اصفهان، بنای ماندگار منارجنبان و ده‌ها شاهکار جاودان معماری، هم قرار است بهانه‌ای برای بزرگداشت این چهره برجسته مسلمان باشد و هم اهمیت معماری خلاقانه، هویت‌آفرین و منطبق با محیط‌زیست و اقلیم را یادآوری کند. در هر حال، سؤال اساسی در دوران زندگی ما این است که کلانشهر‌هایی با هویت مذهبی همچون مشهدالرضا(ع)، تا چه حد توانسته‌اند معماری شهری خود را با الگو‌های هویت فرهنگی و اجتماعی خود تطبیق دهند؟ چه مشکلاتی در این حوزه وجود دارد؟ کارشناسان، اساتید دانشگاه و صاحب‌نظران حوزه معماری به این سؤالات پاسخ داده‌اند.

سنگ رومی، نمای ۸۷ درصد از ساختمان‌های جدید مشهد

مشهد به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد زیارتی کشور و منطقه، نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق و اصولی در حوزه معماری دارد. متناسب با رشد روزافزون جمعیت و افزایش تعداد زائران، شهر ما باید در عین حال که پاسخگوی نیاز‌های دینی و فرهنگی است، اصول معماری مدرن را برای بهبود کیفیت زندگی شهروندان خود رعایت کند.

مریم صابری، استادیار معماری دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز اظهار کرد: متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد رشد قارچ‌گونه استفاده مردم و معماران انبوه‌ساز از نمای تمام‌سنگ با ستون‌های محوری به سبک نمای رومی هستیم. طرح‌های مطالعاتی نشان می‌دهند که امروزه ۸۷ درصد از ساختمان‌های جدید در مشهد با این نمای نامأنوس و بیگانه ساخته می‌شوند؛ چرا؟ فقط برای اینکه حس ابهت به بنا می‌بخشد و آن را لوکس‌تر می‌کند، اما معماران از خودشان سؤال نمی‌کنند که آیا این نما با روح معنوی شهر و اقلیم جغرافیایی مشهدالرضا(ع) مطابقت دارد؟

وی افزود: بدتر از این، نظارت یکپارچه‌ای هم براساس طرح‌های تفصیلی وجود ندارد که از تکثیر این ساختمان‌ها جلوگیری کند. نکته دردناک این است که حتی نهاد‌های دولتی همچون دانشگاه علوم پزشکی هم در تکمیل پروژه اورژانس بیمارستان قائم(عج) یا مجتمع شهدای سلامت، اصرار به اجرای همین بنا دارند و غافل از این هستند که این رویکرد، امتداد توهم لوکس‌سازی و رقابت بیمارگونه برای ساخت بنا‌های تشریفاتی است. حالا نمی‌گوییم در اجرای یکپارچه طرح‌های تفصیلی از بندر بارسلون الگو بگیرید، فضای سبز را همچون استکهلم گسترش دهید یا حتی همچون شهر‌های سوریه، معماری ابلق را در دستورکار قرار دهید، اما حداقل می‌توانیم انتظار داشته باشیم که از همه‌گیری این بیماری معماری یعنی نمای رومی در یک کلانشهر مهم همچون مشهد جلوگیری کنید.

چهار توصیه معاون وزیر برای معماران مشهدی

در گفت‌وگوی اختصاصی با غلامرضا کاظمیان، معاون شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی، چالش‌های معماری غیراصولی در مشهد و راهکار‌های ساماندهی آن را جویا شدیم. وی با تأکید بر اینکه طرح‌های تفصیلی، بهترین و اصولی‌ترین راه برای نجات کلانشهر‌ها از این هرج‌ومرج الگوی معماری است، بیان کرد: براساس طرح‌های تفصیلی، الگوی معماری ساختمان‌های مسکونی در مشهد باید منطبق با چهار اصل اساسی باشد؛ اول هماهنگی با بافت تاریخی و فرهنگی که براساس آن، استفاده از نما‌هایی با ویژگی‌های سنتی همچون آجر، طاق‌های سنتی و حتی کاشی ضرورت پیدا می‌کند. دوم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است که با اجرای پنجره‌های دوجداره، پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی هوشمند موضوعیت پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: پایبندی به تراکم و پیشگیری از بلندمرتبه‌سازی‌های غیرقانونی به‌خصوص در مرکز شهر، محدودیت خاصی است که معماران مشهدی باید با آن هماهنگ شوند. چهارمین اصل اساسی نیز رعایت فضای سبز و سرانه‌های خدماتی به عنوان بخشی از طراحی شهری است تا براین‌اساس، همه ساختمان‌های مسکونی دسترسی مناسبی به بوستان‌ها، فضای سبز و مناطق عمومی داشته باشند. ما امروز بنای استاندارد، ایمن و ایده‌آل در مشهد کم نداریم، اما ضرورت دارد عموم معماران -نه‌فقط سازندگان پروژه‌های خاص- به این نکات توجه داشته باشند.

مشارکت مردم، گره‌گشای چالش‌های معماری شهری

باوجود همه آسیب‌هایی که وجود دارد، واقعیت این است که مشهدالرضا(ع) به‌خصوص در سال‌های اخیر، گام‌های بلندی برای اصلاح الگوی ساختمان‌سازی و بهبود هویت معماری شهر برداشته است. حمید ضمیری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد، در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز، با اشاره به برخی مصادیق این پیشرفت‌های عینی تصریح کرد: شاید بتوان راهبرد توسعه به شرق و جلوگیری از رشد غیراصولی، نامتوازن و بی‌رویه جغرافیایی شهری در محور غرب را نخستین و مهم‌ترین دستاورد شورای ششم دانست. همین الان، بین ۸ تا ۳۰ درصد تخفیف مضاعف نسبت‌به تخفیف روزانه شهرداری در لایحه جدید ساخت‌وساز‌های میان‌مرتبه برای مناطق کم‌برخوردار لحاظ شده که براساس افزایش طبقات، میزان تخفیف نیز افزایش خواهد یافت.

وی تأکید کرد: مدت زمان دریافت پروانه ساختمانی به ۷۰ روز کاهش یافته، نمای کامپوزیت برای همه بنا‌های مسکونی و اداری ممنوع شده و همه گذر‌های تشرف تا پایان دوره ششم مدیریت شهری تکمیل خواهند شد. با این حال، مشکلات هنوز هم وجود دارند که رسیدگی به آن‌ها، همکاری بیشتر مردم را می‌طلبد. همین الان ما بیش از پنج هزار هکتار زمین در مشهد داریم درحالی‌که شهرداری با مشکل زمین برای ساخت اراضی خدماتی روبه‌روست. علاوه بر این، بیش از ۱۶۶ هزار سند قولنامه‌ای، مساحتی بالغ بر یک‌سوم جغرافیای شهر را دربر گرفته‌اند که این‌ها همه با مشارکت بیشتر شهروندان حل‌وفصل خواهند شد. باور ما این است که معماری در مشهد می‌تواند انطباق کامل با طرح‌های تفصیلی و هویت شهر داشته باشد، مشروط بر اینکه به‌موازات مدیریت شهری، مردم نیز به کمک خادمان خود بیایند.