۱۸ اندرز زندگی‌ساز

گاهی در کلمات اهل‌بیت (ع) به‌صورت عموم و در کلمات و حکمت‌های امیرالمؤمنین (ع) به‌صورت ویژه مواردی را می‌بینیم که انسان را به شگفتی وامی‌دارد، از بس انسان ابعاد زندگی‌ساز در جملات آن بزرگوار مشاهده می‌کند و همان‌طور که در معارف ما آمده است، کاملا در ذهن افراد می‌آید که این کلام مافوق کلام بشر و مادون کلام خالق است. حکمت۱۱۳ نهج‌البلاغه خود شهری از حکمت است و درواقع هجده اندرز زندگی‌ساز در قالب یک حکمت در این گفتار بیان شده است که جا دارد هر بخش از آن ساعت‌ها شرح داده شود و کتاب‌های مجزایی درباره‌اش تدوین شود.

در متن این حکمت زیبا آمده است: هیچ ثروتى سودمندتر از عقل نیست و هیچ تنهایى‌ای وحشت‌انگیزتر از خودپسندى نیست و هیچ عقلى، چون اندیشیدن و تدبیر نیست و هیچ کرامتى، چون تقوا نیست و هیچ هم‌نشینى، چون خوشخویى نیست و هیچ میراثى، چون ادب نیست و هیچ رهبرى، چون توفیق نیست و هیچ تجارتى، چون عمل صالح نیست و هیچ سودى، چون ثواب آخرت نیست و هیچ پارسایى‌ای، چون توقف دربرابر شبهه نیست و هیچ زهدى، چون زهد در حرام نیست و هیچ ایمانى، چون حیا و شکیبایى نیست و هیچ حسبى، چون تواضع نیست و هیچ شرافتى، چون علم نیست و هیچ عزتى، چون بردبارى نیست و هیچ پشتیبانى استوارتر از مشورت نیست.

حضرت امیرالمؤمنین (ع) در اولین جمله این حکمت هجده‌گانه می‌فرمایند: زیربنای سرمایه‌های انسان، عقل است و هیچ چیزی بالاتر از عقل به درد انسان نمی‌خورد.

امام صادق (ع) فرمودند: فاصله میان ایمان و کفر، همان کم‌عقلى است. البته عموم مردم هم به این نکته اذعان دارند که اگر عقل نباشد، انگار هیچ مالی برای انسان سودمند نیست.

در جمله دوم، حضرت به خودخواهی و ضرر‌های آن اشاره می‌کنند که چنین انسانی، دوستی برای خودش باقی نمی‌گذارد و تنهایی وحشتناکی خواهد داشت.

در این مجال کوتاه نمی‌توان به تمام بخش‌های این حکمت حتی به قدر شرح کوتاهی پرداخت، اما امام‌علی (ع) در یکی از فراز‌های زیبای آن مى‌فرمایند: «هیچ میراثى همچون ادب نیست».

در اهمیت ادب همین بس که امام‌صادق (ع) می‌‎‌فرمایند: «لایَزالُ الْمُؤمِنُ یُورَثُ أهْلَ بَیْتِهِ الْعِلْمَ وَالاْدَبَ الصّالِحَ حَتّى یَدْخِلْهُمَا الَّجَنَّه... وَ لا یَزالُ الْعَبْدُ الْعاصى یُورَثُ أهْلَ بَیْتِهِ الاْدَبَ السَّىَّء حَتّى یُدْخِلْهُمَا النّارَ جَمیعاً: انسان باایمان، علم و ادب به خانواده خود مى‌آموزد و سبب می‌‎‌شود که همه وارد بهشت شوند و بنده گنهکار به خانواده خود بى‌ادبى می‌‎‌آموزد، تاآنجاکه همه را به دوزخ می‌‎‌فرستد».

در حدیثى از امیرمؤمنان (ع) در غررالحکم می‌‎‌خوانیم: «إنَّکُمْ إلى اِکْتِسابِ الاْدَبِ أحْوَجَ مِنْکُمْ إلى الاْکْتِسابِ الْفِضَّةِ وَالذَّهَبِ: شما به کسب ادب، نیازمندتر از به دست آوردن طلا و نقره هستید»؛ و چه زیباست که بتوانیم این میراث گران‌بها و این ادب را برای فرزندانمان به یادگار و ودیعت بگذاریم؛ ادبی که در دو دنیا موجب سربلندی و مایه کسب بزرگی‌ها و موفقیت‌ها برای آنها خواهد بود.

از خداوند بزرگ می‌خواهیم که ما را قدردان نعمت بزرگ اهل‌بیت (ع) و دستورات گران‌قدر ایشان و عامل به این حکمت‌های زندگی‌ساز قرار بدهد، ان‌شاءا...!