بررسی ریشه‌ها و راه‌های درمان حسادت براساس احادیث و روایات

به گزارش شهرآرانیوز؛ اگرچه اسلام به‌عنوان دین اخلاق و برنامه زیست مؤمنانه، همه رذایل و صفت‌های مذموم اخلاقی را نهی می‌کند و آثار و عواقب منفی آنها را برمی‌شمارد، هستند در این میان رذایلی که حکم بستر و پایگاه برای دیگر رفتار‌های سوء را دارند؛ مثل حسادت که ریشه و اساس بسیاری از رفتار‌های ناپسندی است که از انسان سر می‌زند.

آتش بر هیزم حسنات

حسد یا حسادت از رذایل اخلاقی، به معناى آرزوى از بین رفتن نعمت‌ها و داشته‌هاى دیگران است و خواستن نعمت فقط برای خود. واژه حسد چهاربار در قرآن به‌کار رفته است. وجود این خصلت در شخص، گاه با تلاش براى نابودى داشته‌های دیگران همراه می‌شود. حسادت در بالاترین مراتب خود، باعث رنج بردن شخص از نیکبختى دیگران می‌شود. در حدیثى، تأثیر این خوى ناپسند بر تباه ساختن حسنات آدمى، به تأثیر آتش بر هیزم تشبیه شده است.

بدترین احساس قلب 

در روایتی از امام صادق (ع) به حمادبن‌عیسی به نقل از لقمان، برای حسود سه نشانه ذکر شده است: «غیبت کردن پشت‌سر کسی که به او حسادت می‌ورزد، تملق و چاپلوسی در حضور او و شادی کردن در مصیبت‌ها و گرفتاری‌هایش». امیرالمؤمنین (ع) نیز در بیان آثار حسد می‌فرمایند: «حسادت، جز زیان و خشم، دستاوردى ندارد. حسادت، دل را سست و تن را بیمار مى‌کند. بدترین چیزى که قلب آدمى احساس مى‎کند، حسادت است» (بحارالأنوار: ج ۷۳، ص ۲۵۶).

بخل؛ دیگر محصول حسادت

از نظر قرآن کریم، ناآگاهی از نقش مشیت و اراده الهی، عامل مهمی برای ایجاد حسادت در بسیاری از مردمان حتی در امور دینی است، از این‌رو حسادت و بدخواهی منافقان در حق پیامبر (ص) یا مؤمنان و رفتار‌های زشت آنها را به جهل و نادانی آنان نسبت می‌دهد. (نساء، آیه ۸۸ و ۸۹ و توبه آیه ۷۳ و ۷۴). از دیگر نابهنجاری‌های اجتماعی که خاستگاه آن از نظر قرآن، حسادت است، به بخل می‌توان اشاره کرد. خداوند در آیات ۵۱، ۵۳ و ۵۴ سوره نسا با اشاره به بخل یهودیان، ریشه آن را حسادت برمی‌شمارد که به نابهنجاری‌ها دامن می‌زند.

راه درمان حسد

قرآن برای درمان رذیله اخلاقی حسادت، راه‌هایی را توصیه و تجویز می‌کند؛ ازجمله توجه به گستردگی عطایای الهی به بندگان و درخواست از فضل خدا؛ چنان‌که در آیه ۳۴ سوره نسا می‌فرماید: «برتری‌هایی را که خداوند برای بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده است، آرزو نکنید!... و از فضل (و رحمت و برکت) خدا، برای رفع تنگنا‌ها طلب کنید!». البته طلب فضل و عنایت پروردگار به این معنا نیست که انسان به‌دنبال اسباب و عوامل رسیدن به خواسته‌ها نرود. توجه به حکمت و علم خدا در برتری‌ها و تفاوت‌ها نیز به درمان حسادت کمک می‌کند.

با حسود دوستی نکنید

لازم است انسان همواره از دوستی با حسودان اجتناب کند و از شر آنان به خداوند پناه ببرد؛ چراکه همه انسان‌ها حتی پیامبران در معرض حسادت و بدخواهی حسودان قرار دارند. اجتناب از دوستی با حسودان و بدخواهان، امری لازم و ضروری است: «وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ کَمَا کَفَرُوا فَتَکُونُونَ سَوَاءً فَلَا تَتَّخِذُوا مِنْهُمْ أَوْلِیَاءَ. آنان آرزو می‌کنند که شما هم مانند ایشان کافر شوید و مساوی یکدیگر باشید، بنابراین از آنها دوستانی انتخاب نکنید...» (نساء، ۸۹).

حسود بزرگی نمی‌یابد

بنابر تصریح برخی روایات، چشم‌زخم با حسد، پیوند تنگاتنگ دارد؛ چنان‌که مفسران، آیه۵ سوره فلق را که در آن از حسادت حسودان یاد شده است، در این‌باره می‌دانند: «وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ؛ و از شر [هر]حسود آن‌گاه که حسد ورزد».

از امیرالمؤمنین (ع) روایت است که فرمودند: «الْحَسُودُ لَا یَسُودُ»؛ یعنی «حسود بزرگى و برترى نمی‌یابد»؛ انسان حسود از طریق حسادت ورزیدن به دیگران، به بزرگی، آقایی، مقام عالی و بلندمرتبگی دست نمی‌یابد.

اولین گناه آسمان‌ها و سبب اولین خون در زمین!

اولین گناهی که در آسمان‌ها قرار گرفت، حسد بود. خدا گفت: «به آدم سجده کنید!». شیطان گفت: ما بهتر از انسان هستیم، انسان از خاک آفریده شده است و ما از آتش آفریده شده‌ایم: «خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ» (اعراف، ۱۲). زیر بار نرفت و مطرود شد. اولین خونی هم که در زمین ریخته شد، به‌خاطر حسادت بود. حسادت تا مرز برادرکشی پیش می‌رود. برادر‌های یوسف (ع) به‌خاطر حسادت او را در چاه انداختند.

به خدا پناه ببریم

علمای علم اخلاق براى درمان بیمارى حسد، روش‌های علمى و عملى ذکر کرده‌اند؛ ازجمله تفکر درباره آسیب‌هایی که حسد به روح و روان می‌رساند و نیز ضرر‌های اخلاقی و دینی حسد؛ تقویت ایمان و توجه به حکمت خداوند، یادآوری نعمت‌هایی که به او عطا شده است، یادآوری افرادى که مشکلات ظاهرى بیشترى دارند، تقویت نیروی عقل و تقویت رفتار‌های خلاف حسادت، ارتباط معنوی با خداوند و توجه به توسل و توکل.