تجملگرایی، به معنای گرایش به مظاهر فریبنده دنیا و زیادهروی در مصرف، یکی از چالشهای مهم در جوامع امروزی، ازجمله خانوادههای ایرانی است. این پدیده که ریشه در ضعف معنویت و غفلت از ارزشهای الهی دارد، میتواند آسیبهای جدی به بنیان خانواده وارد کند. در این نوشتار، به بررسی آسیبهای تجملگرایی در خانواده ایرانی با رویکرد دینی میپردازیم.
تضعیف ایمان و معنویت: تجملگرایی، انسان را غرق در مادیات میکند و از یاد خدا و آخرت غافل میسازد. قرآن کریم در اینباره میفرماید: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنْطَرَه مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّه وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَه وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاه الدُّنْیَا وَ ا... عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ: محبت به امور مادی ازقبیل زنان و فرزندان و اموال فراوان از طلا و نقره و اسبهای ممتاز و گاو و گوسفند و زراعت در نظر مردم جلوه داده شده، لیکن اینها متاع زندگی دنیاست و نزد خدا سرانجام نیکوست». (آلعمران: ۱۴). این آیه بیانگر آن است که دلبستگی به مظاهر دنیوی، انسان را از هدف اصلی زندگی که قرب الهی است، دور میکند.
پیامبر اکرم (ص) نیز در حدیثی میفرمایند: «دوستی دنیا، سرآغاز هر گناه است». هنگامی که تجملگرایی بر خانواده حاکم شود، اعضای خانواده بهجای توجه به معنویات، تمام هموغم خود را صرف جمعآوری ثروت و تجملگرایی میکنند که این امر، باعث تضعیف ایمان و معنویت در خانواده میشود.
ایجاد اختلاف و نزاع: تجملگرایی، زمینه را برای ایجاد اختلاف و نزاع در خانواده فراهم میکند. هنگامی که اعضای خانواده، رقابت ناسالم و چشموهمچشمی با دیگران داشته باشند و بخواهند از یکدیگر پیشی بگیرند، حسادت و کینه در میان آنها رواج مییابد. این امر، باعث بروز مشاجرات و درگیریهای لفظی و حتی فیزیکی در خانوادهها میشود.
امام علی (ع) در اینباره میفرمایند: «حرص، بذر بدبختی میکارد». هنگامی که حرص و طمع بر خانواده حاکم شود، اعضای خانواده بهجای همدلی و همراهی، به فکر منافع شخصی خود هستند که این امر، باعث ازهمپاشیدگی بنیان خانواده میشود.
موجب افزایش طلاق: تجملگرایی، یکی از عوامل مهم در افزایش آمار طلاق در جامعه است. هنگامی که زوجین، انتظارات نامعقول از یکدیگر داشته باشند و نتوانند نیازهای مادی یکدیگر را برآورده کنند، نارضایتی و سرخوردگی در میان آنها افزایش مییابد. این امر، باعث بروز اختلافات شدید و درنهایت، طلاق و جدایی میشود. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی میفرمایند: «طلاق، منفورترین حلالها نزد خداوند است». طلاق، آسیبهای جبرانناپذیری به خانواده و جامعه وارد میکند و باعث ایجاد مشکلات روحی و روانی برای زوجین و فرزندان میشود.
ترویج فرهنگ مصرفگرایی: تجملگرایی، باعث ترویج فرهنگ مصرفگرایی در جامعه میشود. هنگامی که خانوادهها بهجای توجه به نیازهای واقعی خود، بهدنبال خرید کالاهای لوکس و غیرضروری باشند، اسراف و تبذیر در جامعه رواج مییابد. این امر، باعث هدر رفتن منابع و ثروتهای کشور میشود و مشکلات اقتصادی را تشدید میکند. قرآن کریم در اینباره میفرماید: «وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا: و اسراف مکن؛ زیرا اسرافکنندگان، برادران شیاطیناند و شیطان دربرابر پروردگارش بسیار ناسپاس بود» (اسراء: ۲۶-۲۷). اسراف و تبذیر، نهتنها از نظر اقتصادی زیانبار است، بلکه از نظر معنوی نیز مذموم است و باعث دوری انسان از خدا میشود.
کاهش صلهرحم: تجملگرایی، باعث کاهش صلهرحم در جامعه میشود. هنگامی که خانوادهها بهدلیل مشکلات اقتصادی و چشموهمچشمیها، از دیدار یکدیگر خودداری کنند، روابط خویشاوندی کمرنگ میشود. این امر، به از بین رفتن صمیمیت و همدلی در میان اقوام و خویشاوندان منجر میشود. پیامبر اکرم (ص) درباره صلهرحم میفرمایند: «صلهرحم، عمر را زیاد میکند و مرگ را به تأخیر میاندازد». صلهرحم، یکی از عوامل مهم در استحکام روابط اجتماعی و خانوادگی است و باعث افزایش برکت و رزقوروزی میشود.
برای مقابله با آسیبهای تجملگرایی در خانواده ایرانی، باید راهکارهای زیر را درنظر گرفت:
تقویت ایمان و معنویت: خانوادهها باید با برگزاری مراسم مذهبی، تلاوت قرآن و دعا در خانه و حضور اعضای خانواده در مسجد و اماکن متبرکه، ایمان و معنویت خود را تقویت کنند.
تمرین سادهزیستی: خانوادهها باید با پرهیز از تجملگرایی و اسراف، فرهنگ سادهزیستی را در جامعه ترویج کنند.
آموزش مهارتهای زندگی: زوجین باید مهارتهای زندگی، مانند مدیریت مالی و حل مسئله را بیاموزند تا بتوانند با مشکلات اقتصادی و اختلافات خانوادگی بهدرستی برخورد کنند.
مشاوره خانوادگی: زوجین در صورت بروز مشکلات خانوادگی با منشأ تجملگرایی و مانند آن، باید به مشاوری امین و دلسوز مراجعه کنند تا از بروز اختلاف و جدایی جلوگیری شود.
حمایت از تولید داخلی: خانوادهها باید با خرید کالاهای ایرانی، از تولید داخلی حمایت و به رونق تولید و چرخه اقتصاد کشور کمک کنند.
با اجرای این راهکارها، میتوان آسیبهای تجملگرایی را در خانواده ایرانی کاهش داد و بهسوی یک جامعه بامعنویت و سالم و سعادتمند گام برداشت.