شهرآرانیوز؛ جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های اخیر با توجه به تهدیدات منطقه‌ای و بین‌المللی، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در زمینه‌ی توسعه‌ی سامانه‌های پدافند هوایی انجام داده است. این سامانه‌ها با اتکا به توان داخلی و در برخی موارد با همکاری‌های خارجی، در چند لایه (برد کوتاه، متوسط و بلند) طراحی شده‌اند تا پوشش دفاعی کاملی بر فراز کشور فراهم کنند. در این مقاله، سامانه‌های پدافندی ایران به تفکیک برد عملیاتی، مشخصات فنی، سال تولید و اهداف قابل درگیری بررسی می‌شوند.
این سامانه با استفاده از سامانه‌های اپتیکی و راداری می‌تواند به صورت خودکار شلیک کند و درمقایسه با توپ ۲۳ میلی‌متری کلاسیک دارای سرعت آتش بالاتر و دقت بیشتر است.
سال رونمایی: ۱۳۸۹
نوع: توپخانه‌ای خودکار با ۴ لوله ۲۳ میلی‌متری
برد مؤثر: ۲–۳ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: پهپادها، موشک‌های کروز، هلیکوپتر‌ها
یک سامانه الکترواپتیکی تمام خودکار برای شناسایی، رهگیری و انهدام اهداف کم‌ارتفاع با دقت بالا است. اطلاعات زیادی درباره مشخصات دقیق این سامانه منتشر نشده، اما در برخی گزارش‌ها به عنوان مکمل سامانه‌های توپخانه‌ای و ضد پهپادی معرفی شده است.
سال معرفی: حدود ۱۳۹۴
نوع: سامانه اپتیکی تمام‌خودکار
برد: نامشخص (برد نزدیک)
اهداف قابل درگیری: پهپادها و اهداف کوچک پرنده
گاهی با موشک‌هایی از خانواده «طائر» یا «صیاد» مجهز می‌شود. در برخی منابع، «دزفول» بیشتر به یک موشک بالستیک میان‌برد اشاره دارد، اما در پدافند کوتاه‌برد، نام «دزفول» به نسخه خاصی از سامانه‌های موشکی کوتاه‌برد داده شده است که احتمالاً اشتراک اسمی دارند.
سال معرفی: حدود ۱۳۹۸
برد: حدود ۲۰ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: پهپادها، هواگرد‌های کوچک، هلیکوپتر‌ها
سامانه پدافندی ارتفاع‌پست مجید در رزمایش ۱۴۰۰ رونمایی شد. این سامانه برای کشف و هدف‌گیری، به‌جای رادار، از سامانه الکترواپتیک استفاده می‌کند. این سامانه دارای ۴ موشک پدافندی (قابلیت ارتقا به ۸ فروند) و این سامانه را خودروی ارس ۲ حمل می‌کند.
رونمایی: ۱۴۰۰
برد: ۸ کیلومتر
ارتفاع درگیری: تا ۶ کیلومتر
اهداف: پهپاد، کروز سبک، بالگرد
ویژگی: کاملاً اپتیکی و غیرفعال در برابر جنگ الکترونیک؛ قابل نصب روی خودروی تاکتیکی
سامانه تلار (رادار برروی خود پرتابگر) آذرخش از سیستم‌های الکترواپتیکال تلویزیونی و تصویرساز فروسرخ برای کشف و شناسایی استفاده می‌کند.
رونمایی: ۱۴۰۱
برد شناسایی: ۵۰ کیلومتر
برد درگیری: ۱۰ کیلومتر
اهداف: پرنده‌های کم‌ارتفاع شامل پهپاد و هواپیما‌های سبک
ویژگی: اپتیکی، دارای موشک‌های حرارتی شلیک‌کن-فراموش‌کن
نسخه بومی و بهینه‌سازی‌شده سامانه آمریکایی MIM-23 HAWK است. رادارهای بومی مثل «کاوش» یا «هما» در آن استفاده می‌شوند. مدل جدید «مرصاد-۲» دارای سرعت بالاتر و توان درگیری همزمان با چند هدف است.
سال رونمایی: ۱۳۸۸
نوع: موشکی، مشتق‌شده از سامانه HAWK
موشک‌ها: شاهین و شلمچه
برد: ۳۵ تا ۷۵ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: جنگنده‌ها، پهپادها، موشک‌های کروز
این سامانه شباهت زیادی به سامانه Tor-M۱ روسی دارد و دارای چهار پرتابگر عمودی و رادار AESA داخلی است. احتمالاً به موشک‌های «طائر» مجهز است. طراحی این سامانه به گونه‌ای است که قابلیت استقرار سریع و تحرک در محیط‌های عملیاتی را دارد.
سال معرفی: ۱۳۹۳
برد مؤثر: حدود ۵۰ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: پهپادها، جنگنده‌ها، موشک‌های کروز
این سامانه اولین بار توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران رونمایی شد. دارای توان درگیری با اهداف پرسرعت و پرارتفاع است. رعد بعدها به شکل «رعد-۲» و «رعد-۳» توسعه یافته است.
سال رونمایی: ۱۳۹۱
نوع: موشکی زمین‌پایه
موشک: طائر-۲ و طائر-۲ B
برد: حدود ۵۰–۷۰ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: جنگنده‌ها، پهپادها، موشک‌های کروز
سامانهٔ پدافند هوایی ۱۵ خرداد یک سامانهٔ پدافند هوایی ساخته شده توسط سازمان صنایع هوافضا وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران است که نسخه ارتقا یافته سامانه موشکی «تلاش» محسوب می‌شود.
رونمایی: خرداد ۱۳۹۸
برد شناسایی: تا ۱۵۰ کیلومتر
برد درگیری: تا ۲۰۰ کیلومتر با موشک صیاد-۳
اهداف: هواپیما‌های جنگی، پهپادها، موشک‌های کروز، اهداف رادارگریز در برد محدود
قابلیت‌ها: رادار آرایه فازی، شناسایی همزمان ۶ هدف و درگیری با ۶ هدف
از موفق‌ترین سامانه‌های پدافند هوایی ایران است که پهپاد آمریکایی RQ-4 Global Hawk را در سال ۲۰۱۹ سرنگون کرد. دارای رادار آرایه فازی، پرتابگرهای عمودی و توان رهگیری و درگیری با چند هدف همزمان است.
سال معرفی: ۱۳۹۳
برد: تا ۱۰۵ کیلومتر
ارتفاع درگیری: ۲۷ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: پهپادها، جنگنده‌ها، موشک‌های کروز، موشک‌های بالستیک تاکتیکی
پیشرفته‌ترین سامانه پدافند هوایی بومی ایران است که از نظر طراحی مشابه سامانه S-300 روسی و حتی S-400 نیز ارزیابی می‌شود. قابلیت شناسایی ۳۰۰ هدف، تعقیب ۶۰ هدف و درگیری همزمان با ۶ هدف را دارد. به رادار بومی «نجم‌الظهراء» مجهز است.
سال رونمایی: ۱۳۹۸
برد موشک صیاد-۴: تا ۳۰۰ کیلومتر
ارتفاع درگیری: ۲۷–۳۰ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: هواپیما‌های رادارگریز، موشک‌های کروز و بالستیک، پهپاد‌های پیشرفته
سال تحویل: ۲۰۱۶ (خریداری‌شده از روسیه)
برد: تا ۲۰۰ کیلومتر
اهداف قابل درگیری: جنگنده‌ها، هواپیما‌های رادارگریز، موشک‌های بالستیک و کروز، پهپادها
این سامانه‌ها با ایجاد اخلال در ارتباط و هدایت دشمن، تهدیدات را پیش از درگیری فیزیکی مختل می‌کنند.
موشک‌های خانواده «صیاد» با هدف مقابله با تهدیدات هوایی در ارتفاع متوسط تا بلند طراحی شده‌اند و پاسخ ایران به سامانه‌هایی نظیر سام-۶، پاتریوت و S-300 محسوب می‌شوند.
نسخه‌ها: صیاد-۱، صیاد-۲، صیاد-۳، صیاد-۴
بردها: از ۷۵ تا ۳۰۰ کیلومتر بسته به نوع
موارد استفاده: در سامانه‌های باور ۳۷۳، ۱۵ خرداد، تلاش، و مرصاد
اهداف: هواپیما، موشک کروز، پهپاد، رادارگریز
نوع: جنگ الکترونیک
اهداف: پهپادها، سیگنال‌های GPS، سامانه‌های هدایت دشمن
فناوری نوظهور با توانایی تخریب سریع اهداف با دقت بالا، فعلاً در مرحله آزمایش.
نوع: انرژی هدایت‌شده (Directed Energy)
اهداف: پهپاد‌های سبک، مین‌یاب‌ها، موشک‌های هوشمند
از سال ۱۳۸۷، ایران با ایجاد قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا، سامانه‌های مختلف پدافندی را در قالب یک شبکه یکپارچه ملی سازمان‌دهی کرده است. این شبکه با تبادل اطلاعات بلادرنگ میان رادارها، موشک‌ها و سامانه‌های اخلال‌گر، توان پاسخ‌گویی سریع و هماهنگ را در برابر حملات هوایی فراهم می‌سازد.
توان پدافند هوایی ایران ترکیبی از سامانه‌های بومی، ارتقاءیافته و وارداتی است. توسعه‌ی سامانه‌های برد بلند مانند باور ۳۷۳ و استفاده عملیاتی از سوم خرداد در انهدام اهداف پیشرفته نشان‌دهنده پیشرفت راهبردی ایران در این حوزه است. با توجه به روند کنونی، انتظار می‌رود که در آینده سامانه‌های لیزری، جنگال پیشرفته و هوش مصنوعی نیز در شبکه پدافند هوایی ایران نقش پررنگ‌تری ایفا کنند.
منابع:
سایت رسمی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا
گزارش‌های مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه
خبرگزاری تسنیم، فارس و صدا و سیما
گزارشات مؤسسه IISS و مرکز مطالعات راهبردی لندن
تحلیل‌های پایگاه‌های تحلیلی دفاعی مانند GlobalSecurity و DefenceTalk
بیانیه‌ها و ویدیو‌های رسمی وزارت دفاع ایران