پدافند هوایی چگونه عمل می‌کند؟ + معرفی انواع پدافندها

شهرآرانیوز؛ پدافند هوایی، نخستین سد دفاعی یک کشور در برابر تهدیدات هوایی است؛ از جمله هواپیما‌های جنگی، موشک‌های کروز، پهپاد‌ها و حتی موشک‌های بالستیک. وظیفه اصلی سامانه‌های پدافندی کشف، رهگیری، شناسایی و در نهایت انهدام تهدید‌های هوایی پیش از رسیدن آنها به اهداف حساس است.

سامانه‌های پدافند هوایی مجموعه‌ای هماهنگ از فناوری‌های پیچیده هستند که در چند مرحله «کشف، شناسایی، رهگیری، درگیری و انهدام» تهدید‌ها عمل می‌کنند. ایران با توسعه سامانه‌های بومی، مانند باور ۳۷۳، ۱۵ خرداد، مجید و فتاح، توانسته ساختار پدافند هوایی چندلایه‌ای بسازد که در منطقه کم‌نظیر است. آینده پدافند ایران به‌سمت شبکه‌سازی هوشمند، استفاده از هوش مصنوعی و ادغام پدافند راداری و پدافند نوری در حرکت است.

در این مقاله، به‌صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم که پدافند چگونه کار می‌کند. 

مرحله اول: شناسایی و کشف هدف

اولین مرحله از عملیات پدافندها شناسایی است. پدافندها معمولا با ابزارهایی خاص اهداف را شناسایی و کشف می‌کنند:

رادار‌ها (Radar Systems): امواج رادیویی را به اطراف می‌فرستند و با دریافت بازتاب آن، اشیاء پرنده را شناسایی می‌کنند.

سامانه‌های الکترواپتیکی و فروسرخ: در شرایطی که رادار ممکن است دچار اختلال یا فریب شود (مانند جنگ الکترونیک)، این سیستم‌ها به‌صورت بصری یا حرارتی عمل می‌کنند.

شنود الکترونیکی (SIGINT): برخی سامانه‌ها با رهگیری امواج و سیگنال‌های دشمن، محل و نوع هدف را کشف می‌کنند.

مثال: رادار «کاوش» ایرانی یا «سامانه بصیر» با قابلیت دید در شب و روز، برای شناسایی پهپاد‌ها یا اهداف کوچک به‌کار می‌روند.

مرحله دوم: رهگیری و تعیین مسیر هدف (Tracking & Classification)

بعد از کشف، سامانه پدافندی نوع هدف را تعیین می‌کند (جنگنده، موشک، پهپاد و...). در این مرحله سرعت، ارتفاع، بُرد و مسیر حرکت هدف هم شناسایی می‌شود و پدافند بررسی می‌کند با تهدید بالقوه طرف است یا واقعی. پدافند این موارد را هم به صورت دقیق می‌سنجد:

• آیا هدف وارد حریم هوایی ممنوعه شده؟

• آیا حالت تهاجمی دارد؟

• در حال کاهش ارتفاع یا روشن‌کردن رادار رزمی است؟

پدافندها در این مرحله از الگوریتم‌های هوش مصنوعی (AI) برای طبقه‌بندی سریع اهداف ناشناس و پایگاه داده‌ الگوهای پروازی هم استفاده می‌کنند.

با بررسی تمام این موارد، اگر تهدید تأیید شود، سامانه به مرحله آماده‌باش می‌رود.

مرحله سوم: قفل روی هدف (Target Lock)

پس از تأیید تهدید، سیستم با استفاده از رادار تعقیب هدف، روی آن قفل می‌کند. در سامانه‌های پیشرفته، موشک‌های شلیک‌شده خود دارای رادار مستقل برای تعقیب هدف هستند (رادار فعال). این مرحله حیاتی است، چون اگر قفل قطع شود، هدف ممکن است از دست برود. قطع قفل به معنای شکست در درگیری است. پس سامانه‌های پدافندی مدرن مانند «باور ۳۷۳» از چند نوع قفل پشتیبانی می‌کنند تا در صورت اخلال، یکی دیگر ادامه دهد.

انواع قفل:

• قفل راداری نیمه‌فعال (SARH)

رادار از زمین هدف را روشن می‌کند و موشک نور منعکس‌شده را دنبال می‌کند.

• قفل راداری فعال (ARH)

موشک خودش رادار دارد و از لحظه شلیک یا نزدیکی به هدف آن را دنبال می‌کند.

• قفل حرارتی یا فروسرخ

موشک با حسگر حرارتی، داغی موتور هدف را دنبال می‌کند. این قفل علیه جنگنده‌ها یا پهپادها مؤثر است.

مرحله چهارم: شلیک موشک (Engagement)

در این مرحله، سامانه پدافند موشک یا سلاح ضدهوایی را به‌سمت هدف شلیک می‌کند. تصمیم شلیک پس از تأیید تهدید و قفل مطمئن، به صورت دستی (توسط اپراتور) یا خودکار (توسط الگوریتم دفاع خودکار) انجام می‌شود.

شلیک را پرتابگرها انجام می‌دهند که یا از نوع ثابت هستند یا متحرک (با کامیون‌های مخصوص، مانند پرتابگر‌های سامانه «۱۵ خرداد» یا «تلاش»)

بعضی سامانه‌ها مانند «تلاش» یا «باور ۳۷۳» قادرند چند موشک را هم‌زمان علیه اهداف مختلف شلیک کنند.

موشک با استفاده از سامانه‌های هدایت (اینرسیایی، راداری، لیزری یا حرارتی) به سمت هدف می‌رود.

مرحله نهایی: انهدام هدف (Kill Phase)

موشک هنگام نزدیک‌شدن به هدف، یا با ضربه مستقیم (hit-to-kill) آن را نابود می‌کند، یا با انفجار سرجنگی در نزدیکی هدف و پخش ترکش، آن را از بین می‌برد.

در سامانه‌های مدرن، موشک‌ها دارای فیوز مجاورتی هستند که در فاصله مشخص خودبه‌خود منفجر می‌شوند.

مرحله پشتیبانی: ارزیابی و بازیابی (Post-Engagement)

پس از شلیک و درگیری سامانه بررسی می‌کند که هدف منهدم شده یا نیاز به شلیک دوم است. در صورت نیاز، موشک دوم در کسری از ثانیه شلیک می‌شود. همچنین اطلاعات درگیری برای تحلیل آینده در پایگاه داده ذخیره می‌شود.

انواع سامانه‌های پدافند هوایی بر اساس ارتفاع

عناصر کلیدی در عملکرد پدافند

شبکه‌سازی: تمام رادارها، لانچر‌ها و سامانه‌ها در یک شبکه متمرکز کار می‌کنند (مثلاً «نداجا» و «قرارگاه خاتم‌الانبیا»).

خودکارسازی: برخی سامانه‌ها کاملاً بدون دخالت انسان عمل می‌کنند (مانند سامانه «آرش» یا برخی از باتری‌های «مجید»).

قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک: رادار‌ها و موشک‌ها مجهز به فناوری ضد اخلال هستند.

تحرک‌پذیری: سامانه‌هایی مانند «۱۵ خرداد» و «مرصاد-۱۶» قابل جابجایی سریع هستند تا از حمله پیشگیرانه در امان بمانند.

در ادامه حتما بخوانید معرفی انواع پدافندهای هوایی ایران + ویژگی‌ها و اهداف قابل درگیری