آزیتا حسین زاده عطار | شهرآرانیوز؛ در دنیای تئاتر، آنچه نخستین تماس مخاطب با نمایش را رقم می‌زند، نه صحنه و بازیگر، بلکه گرافیکی است که در پوسترها، بروشور‌ها و شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود؛ تصویری که باید در یک نگاه، نمایش را روایت کند. اینجاست که هنر گرافیک وارد میدان می‌شود؛ هنری که اغلب در سایه روشن نور صحنه و بازیگران نادیده گرفته می‌شود، اما نقشی کلیدی در جذب مخاطب و ساخت هویت بصری یک اثر دارد.
سروش حیدری، طراح گرافیک تئاتر، مدرس دانشگاه و آموزش وپرورش در رشته گرافیک، عضو انجمن طراحان گرافیک استان، مدیر هنری جشنواره‌های مختلف هنری و فرهنگی و طراح برگزیده بخش پوستر در جشنواره بین المللی تئاتر فجر، از هنرمندانی است که در سال‌های اخیر جایگاهی متمایز در عرصه پوستر تئاتر یافته است.
آثار او نه تنها از نظر زیبایی شناسی قابل تأمل هستند، بلکه با نوعی روایتگری تصویری همراه‌اند و با لحن و فضای نمایش پیوندی عمیق برقرار می‌کنند. در این گفتوگو، درباره روند طراحی حرفه‌ای و جایگاه گرافیست در بدنه تولید تئاتر کشور با او به بحث نشسته‌ایم؛ گفت وگویی که تلاش می‌کند از دریچه نگاه یک گرافیست به تئاتر و نقش هنرهای تجسمی در آن، نگاهی تازه بیندازد.
سروش حیدری، عکاس و طراح پوستر تئاتر، درباره شاخصه‌های پوستر تئاتر نسبت به پوستر‌های عرصه‌های دیگر می‌گوید: در کشور ما طراحی پوستر تئاتر بسیار حرفه‌ای کار می‌شود و جذاب‌تر از سایر پوسترها نیز هست. چون پوستر‌های تئاتر در مقایسه با انواع دیگر پوستر، در کشور ما رایج ترند؛ چراکه فعالیت تئاتری‌ها در کشور رونق بسیار دارد.
او درباره تفاوت پوستر تئاتر با فیلم توضیح می‌دهد: در تئاتر کیفیت پوستر بسیار مهم‌تر از فروش است، برخلاف پوستر‌های فیلم که بیشتر دنبال پررنگ‌کردن شخصیت یا سلبریتی هستند؛ چون در سینما اغلب فروش مهم‌تر از طراحی پوستر است. اما در تئاتر، کارگردان بیشتر دوست دارد مفهوم نمایش و دغدغه ذهنی و دلی خودش را به مخاطب نشان دهد و بهترین راه این است، پوستری طراحی کند که خوب و دقیق محتوا را برساند؛ اما در فیلم این ساختار وجود ندارد.
این هنرمند درباره اینکه طراحی پوستر تئاتر باید به چه شکل باشد و چه ویژگی‌هایی داشته باشد، بیان می‌کند: همیشه به دانشجویانم می‌گویم پوستر را طوری طراحی کنید که قصه تئاتر در طراحی آن فاش نشود. به عنوان مثال کلی داستان داریم و سعی کنید طوری نشانه‌ها را کنار هم بچینید که موضوع تئاتر برای مخاطب به صورت یک سؤال و معما بماند.
چون اگر طوری پوستر را طراحی کنید تا قصه در ذهن مخاطب حتی به اشتباه لو برود، دیگر سراغ تماشای تئاتر نخواهد رفت؛ بنابراین پوستر تئاتر را می‌توان به شیوه‌ای طراحی کرد تا سؤال برانگیز باشد و ایهام ایجاد شود تا مخاطب بعد از دیدن تئاتر بفهمد چرا آن آبجکت در پوستر تئاتر قرار گرفته است. اگر کار را مخاطب ندیده باشد با ایهام درگیر است؛ اما اگر در پوستر یک شی یا نشانه‌ای به کار ببریم که قصه خیلی فاش نشود، مخاطب مجبور می‌شود تئاتر را ببیند.
او همچنین وضعیت پوستر تئاتر در مشهد را بسیار خوب می‌داند و می‌گوید: من همین اواخر چند پوستر تئاتر با طراحی چند نوجوان دیدم واقعا کیفیت خیلی خوبی داشتند.
این هنرمند گرافیست درباره طراحی پوستر وقتی نشانه یا المان تصویری در تئاتر وجود ندارد، معتقد است: تایپوگرافی یک تکنیک در پوستر است که در این مواقع خیلی به کار ما می‌آید. در حقیقت متن تایپی است که نمی‌تواند قسمتی از ایده یا داستان تئاتر را در پوستر به مخاطب انتقال دهد. وقتی در تئاتر نشانه‌ای از آن نمی‌توان بیرون کشید یا مفاهیم به شکلی است که تصویری برای آن نیست، مانند احساس‌های مختلف که تصویری ندارند، می‌توانیم از این‌ها تایپوگرافی تولید کنیم. خیلی از نمایش‌ها هم هستند که اسم جذابی دارند و با تایپوگرافی بهتر در می‌آیند.
سروش حیدری درباره نقش فضاسازی‌ها در گرافیک تئاتر می‌گوید: چه در طراحی پوستر و چه در طراحی لباس، رنگ‌ها کارایی بسیاری دارند. مثلا یک صحنه تئاتر دارید پر از پرده‌های قرمز و خیلی کلاسیک و سلطنتی است. اصلا مناسب نیست که پوستری بر خلاف این رنگ‌ها طراحی کنید و در تضاد با آن. خیلی وقت‌ها از کارگردان تئاتر می‌پرسم در صحنه چه رنگ‌ها و آیتم‌هایی داری و پوستر را بر مبنای آن طراحی می‌کنیم.
به طور مثال در نمایش «الکترا» هیچ آبجکتی به غیراز بازیگران نداشت. مثلا حتی اگر در صحنه می‌خواستند آب معدنی باز کنند، باید حالت پانتومیم آن را اجرا می‌کردند و بیشتر این تئاتر فرم بود و بازیگران فقط دیالوگ داشتند. تنها آیتم نمایش این بود که روی صحنه با گچ‌های رنگی شکل خانه و موقعیت اتاق و آشپزخانه و پذیرایی را کشیده بودند. من همان را روی مقوای مشکی کشیدم و یک داس هم در گوشه‌ای از همان نمایش بود که تنها المان آن بود. آن طراحی در جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی در سال ۱۴۰۰ جایزه گرفت و در جشنواره تئاترفجر هم جزو آثار منتخب نمایشگاه بود.
این هنرمند درباره دیگر آثارش می‌گوید: سال ۹۹ در جشنواره فجر برای پوستر «شاهکار» که یک پوستر تلفیقی از تایپوگرافی و تصویر بود و درباره کشته شدن یکی از پادشاهان قاجار است برگزیده شدم. ایده پوستر را خیلی اتفاقی پیش از آن رویداد، وقتی متن نمایش را خوانده بودم از کاشی کاری‌های کاخ گلستان تهران عکس گرفتم و با یک تایپوگرافی تلفیق کردم.
برای آن پوستر در آن سال در جشنواره فجر مقام دوم را کسب کردم. من همان زمان پنج پوستر دیگر هم داشتم که همه از برگزیده‌های نمایشگاه جشنواره فجر بود. من چند سال متوالی در جشنواره فجر استان خراسان رضوی جایزه بهترین طراحی پوستر یا تقدیر را گرفتم. چند پوستر راه یافته به جشنواره‌های بین المللی اکوادور و لهستان و چند کشور دیگر داشتم که به درخواست برگزارکننده و با موضوع آن‌ها ارسال کردم و در جشنواره به نمایش گذاشته بودند. در همان جشنواره اکوادور دو اثر من برای نمایشگاه آن جشنواره برگزیده شده بود.
او با اشاره به اینکه برخی برای سفارش پوستر به هنرمند بیشتر به فکر کم کردن هزینه‌ها هستند، می‌گوید: این موضوع به ویژه در کارگردان‌های جوان و تازه کار و کم تجربه وجود دارد که می‌خواهند هزینه‌ها کم شود و سعی می‌کنند به افراد تازه کار سفارش کار دهند. وقتی هم سراغم می‌آیند می‌گویند یک پوستری طراحی کنید در حد این قیمت.
البته من به این کارگردان‌ها هم حق می‌دهم. آن‌ها هم دوست دارند تئاتر کار کنند و ذهنیت هایشان را روی صحنه بیاورند؛ ولی با شرایط اقتصادی موجود و هزینه بالایی که تولید یک تئاتر دارد؛ از جمله هزینه‌های بالای صحنه و طراحی آن، موارد جانبی و اجاره سالن راهی دیگر هم ندارند. ولی این را هم باید بدانند که پوستر، شناسنامه نمایش است و ماندگاری نمایش در تاریخ به پوستر تئاتر بستگی دارد. باید دقت کنند، یک پوستر خوب و در شأن تئاترشان طراحی کنند و طراحی، کارشان را انجام دهد که مبانی اولیه طراحی پوستر خوب را بلد باشد.
این هنرمند درباره ایراد‌های یک پوستر تئاتر که مبانی اولیه را رعایت نکرده است، می‌گوید: گاهی در برخی از پوسترها می‌بینیم، عکس تمیز نیست و دوربری خوبی نشده است. خیلی وقت‌ها دیر به طراح داده می‌شود و می‌گویند طراحی را انجام بده که ما تا شب بیشتر زمان نداریم.
ما در طراحی پوستر چیزی به نام «بریف نوشتن» داریم که تو تمام چیزی که در نمایش هست، باید بنویسی و بعد اتود بزنی. مثلا من بریف می‌نویسم که این نمایش چه المان‌ها و رنگ‌ها و چه ارکان و احساساتی دارد و بعد در دفترم آن‌هایی که نمی‌توان در پوستر به کار برد را خط می‌زنم و مواردی را نگه می‌دارم و اتود می‌زنم. گاهی به هنرمند یا دانشجویانم می‌گویم اتود طراحی هایت کجاست؟ می‌گوید اتود نمی‌خواهد.
درحالی که بریف و اتود مهم‌ترین چیزی است که یک طراح پوستر باید انجام دهد. وقتی ایده‌ها روی کاغذ می‌آید بسیار بهتر می‌توانیم کار کنیم. گاهی فکر می‌کنیم تا دو سه ایده را روی کاغذ بیاوریم؛ ولی من به دانشجویانم می‌گویم این قدر ایده بکشید که دیگر ایده هایتان را کسی دیگر نتواند انجام دهد و کلیشه‌ای نباشد.
طراح خوب، طراحی است که وقتی اتود می‌زند و ۱۰۰ ایده را می‌کشد قلمش را بگذارد و بگوید دیگر ایده‌ای ندارم؛ اما بعد از آن دوباره ایده‌ای به ذهنش برسد و باز قلمش را در دست بگیرد. در طراحی پوستر این خیلی مهم است تا طراح اطرافش را به خوبی ببیند.
این هنرمند تأکید می‌کند: طراح، پوستر را واقعا باید دوست داشته باشد و صرف بلد بودن و پزدادن برای آن به درد نمی‌خورد. باید پوستر رفیق زندگی تو به عنوان یک طراح باشد. من عشقم پوستر است و دغدغه‌ام پوستر تئاتر است.