زنگ خطر بازماندگی از تحصیل

به گزارش شهرآرانیوز؛ هنوز هم هستند کودکانی که  «مهر» برایشان نه بوی دفتر و کتاب می‌دهد، نه نوای زنگ مدرسه، بلکه فقط یادآور تکرار روز‌هایی است که باید بار زندگی را به دوش بکشند؛ روز‌هایی که احتمالا باید مثل پدر، آجر روی آجر بگذارند یا مثل برادر بزرگ تر، کیسه‌های پلاستیک را در کوچه‌های شهر به دوش بکشند. برای آن ها، مدرسه یک «امکان» نیست، یک «آرزو» است. 

خبر رسیده است که  در  ناحیه ۲  آموزش وپرورش مشهد، از  ۶هزارو ۳۰۰ کودک لازم التعلیم پایه اول، تنها ۳هزارو ۹۷۰ نفر ثبت نام کرده‌اند؛ یعنی نزدیک به نیمی از کودکان هنوز برای ثبت نام اقدام نکرده‌اند و  این درحالی است که تا پایان زمان تمدیدشده ثبت نام کلاس اولی‌ها چیزی نمانده است. طبق اعلام یونسکو، ۲۵۸میلیون کودک، نوجوان و جوان در جهان از تحصیل محروم هستند. 

اما این آمار برای سعید که باید مثل پدرش، صبح تا شامش را به کارگری بگذراند و آجر روی آجر بچیند و ملات بدهد به خورد دیوار تا بالا بیاید و شکل وشمایل ساختمان بگیرد، یک واقعیت روزمره است. چرخ زندگی حامد هشت ساله و خانواده اش هم چند سال است با پلاستیک و ضایعاتی که او همراه برادرش جمع می‌کند، می‌چرخد. سعید و حامد و امثال آن‌ها در این شهر کم نیستند. آن‌ها حتی نمی ‎‎دانند یونسکو چیست، فقط می‌دانند که باید کار کنند تا شاید چرخ زندگی شان بچرخد.

آموزش، حق کودکان است

آرزوی خیلی از بچه‌ها دست به دست می‌شود وقت تعارف کردن گل‌ها به آدم‌ها سر چهارراه و فروختن فال و گذاشتن وزنه زیر پای رهگذران. آن‌ها حق دارند کودکی کنند، به وقتش مدرسه بروند، بازیگوشی شان پشت میز‌های کلاس، گل کند و مشق الفبا کنند و حساب وکتاب یاد بگیرند و بتوانند نوشته‌های روی دیوار و سردر مغازه‌ها را بخوانند و اسم خیابان‌ها را بدانند و آبرومندانه زندگی کنند.

آموزش عمومی کودکان یک حق است و ازجمله مؤلفه‌هایی که برای رشد جوامع، ضروری است. این شاخص، نشان دهنده پتانسیل و ظرفیت‌های انسانی یک جامعه است.

تحصیل طبق قانون، هم رایگان است و هم اجباری و آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد رسمی، موظف است همه جا دسترسی به امکانات آموزشی را برای دانش آموزان و خانواده شان آسان کند، اما گاهی با وجود دسترسی، فرد واجب التعلیم، جذب نظام آموزشی نمی‌شود. برخی‌ها همه گیری کرونا و غیرحضوری شدن مدارس را در این موضوع بی تأثیر نمی‌دانند.

این جمله را مادر یک دانش آموز مقطع ابتدایی می‌گوید که: «پسرم علی آن زمان پایه اول بود و کلاس‌ها غیرحضوری شد و من و همسرم تصمیم گرفتیم تا زمان بازگشایی حضوری، مدرسه نرود و حالا رغبتی برای رفتن به مدرسه ندارد».

محسن در پایه چهارم ابتدایی در درس ریاضی خیلی ضعف داشته و حتی حضوری هم نمی‌توانسته است خود را به هم کلاسی‌ها و دانش آموزان دیگر برساند، چه برسد به دوره‌های مجازی و آنلاین در زمان کرونا. می‌گوید: «کمک خرج زندگی هستم. آن زمان هم کار می‌کردم. نه امکاناتش را داشتم و نه فرصتی که به صورت مجازی و آنلاین سر کلاس‌ها حاضر شوم و مجبور شدم قیدش را بزنم؛ مثل من خیلی‌ها هستند که این کار را کرده‌اند».

نماینده مدارس یکی از شورا‌های اجتماعی محلات در حاشیه شهر می‌گوید: «تراکم زیاد کلاس‌های درس در مناطق کم برخوردار و فقر فرهنگی و خانوادگی، از دلایل بازدارنده از تحصیل است». او ادامه می‌دهد: حتی اگر امکان تحصیل فرزندان در مدارس دولتی فراهم باشد، هزینه‌های جانبی که بر خانواده‌ها تحمیل می‌شود، ممکن است عاملی باشد برای آنکه والدین از حضور بچه‌ها در مدرسه جلوگیری کنند و به طورکلی وقتی بچه مدرسه نرود، مجبور است کار کند و آسیب‌های اجتماعی در کمین کودکانی است که از مدرسه فاصله می‌گیرند.

اینکه آیا دانش آموزان خودشان رغبتی برای حضور در مجموعه‌های آموزشی ندارند یا محل سکونت و وضعیت زندگی شان، امکان تحصیل را از آن‌ها سلب کرده است، در اصل موضوع تفاوتی ایجاد نمی‌کند وقتی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام می‌کند: پنج استان سیستان وبلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی، بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل را دارند و زنگ هشدار برای خراسان رضوی به صدا درمی آید که بعد از سیستان وبلوچستان رتبه دوم بازماندگان را به خود اختصاص داده است.

تأخیر برای ثبت نام کلاس اولی‌ها

با اینکه متولیان حوزه آموزش وپرورش برای اعلام آمار بازماندگان از تحصیل تا مهرماه و شروع سال تحصیلی، مهلت می‌خواهند و‌ می‌گویند نیمه تابستان وقت مناسبی برای احصای این آمار نیست، خبر می‌رسد که در آموزش وپرورش ناحیه ۲ از بین ۶ هزارو ۳۰۰ کودک لازم التعلیم در پایه اول، ۳ هزارو ۹۷۰ نفر ثبت نام کرده‌اند.  

حبیب صادقی، مدیر اداره آموزش وپرورش ناحیه ۲ مشهد، از تفاوت ۵۰ درصدی و اختلاف معنادار این آمار نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ابراز نگرانی می‌کند و‌ می‌گوید: «تا جایی که مطلع هستم، نواحی دیگر آموزش وپرورش نظیر نواحی یک، ۶، ۷ و تبادکان هم وضعیت مشابه دارند و با اینکه مهلت تعیین شده برای ثبت نام رو به پایان است، هنوز برخی خانواده‌ها برای ثبت نام فرزندشان مراجعه نکرده‌اند».

 او این نکته را هم یادآوری می‌کند که: «بی اطلاعی خانواده‌ها هم یکی از دلایل این موضوع می‌تواند باشد، اما در نواحی برخوردار، فراگیری این مشکل کمتر است».

آمار بازماندگان تحصیل، نهایی نیست

تجربه نشان می‌دهد که گفته مدیر اداره آموزش وپرورش ناحیه ۲ مشهد صحت دارد و برخی کودکان به خاطر مشکلات مربوط به سختی ثبت نام در سامانه‌های وزارت آموزش وپرورش و اشراف نداشتن پدر و مادر به این موضوع و کم حوصلگی آن ها، تعداد آن‌ها را از آمار مشغولان به تحصیل کم می‌شود. البته گاهی این به معنای بی سواد ماندنشان نیست و آن‌ها در مدارس غیررسمی یا شبه مدارسی همچون مدارس مسجدمحور مشغول به تحصیل شده‌اند.

تابع مقررات سفت وسخت آموزشی بودن و انعطاف نداشتن در این مراکز، عده‌ای را به این سمت سوق می‌دهد که در طول سال تحصیلی به عنوان بازمانده از تحصیل شناسایی شوند. درواقع این افراد مادامی که در سامانه‌های دانش آموزی وزارت آموزش وپرورش ثبت نام نکنند، کماکان جزو بازماندگان تحصیل محسوب می‌شوند.

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزشیابی نظام آموزش وپرورش کشور، «شاخص بازماندگی از تحصیل» است. براساس مصوبه شورای عالی آموزش وپرورش، شاخص «بازماندگی از تحصیل»، نشان دهنده درصد کودکان و نوجوانان از کل جمعیتی است که در بازه سنی رسمی یک دوره تحصیلی معین قرار دارند، اما در یک سال تحصیلی مشخص در هیچ یک از دوره‌های تحصیل رسمی اجباری ثبت نام نکرده‌اند.  

گرچه به دلایل مختلف همچون مرگ ومیر یا مهاجرت برخی افراد متولدشده در بازه‌های سنی شش تا هفده سال یا کم توانی ذهنی شدید، اصولا حضور یا ثبت نام برخی از این افراد در مدارس کشور امکان پذیر نباشد، با این وجود، به دلیل ضعف در سامانه‌های آماری و مشکلات محاسباتی، این افراد در آمار بازماندگان از تحصیل محاسبه‌ می‌شوند؛ لذا احصای تعداد واقعی یا «نرخ خالص کودکان بازمانده از تحصیل»، مستلزم شناسایی دلایل حضور این افراد در مدرسه و حذف بخشی از افرادی است که اصولا شرایط تحصیل و ثبت نام در مدارس کشور را ندارند یا به نوعی دیگر در شبه مدارس در حال تحصیل هستند یا فوت کرده‌اند و اسم آن‌ها از آمار ثبت احوال حذف نشده است.

۱۲۴هزار دانش آموز پایه اول ابتدایی به روایت ثبت احوال

رئیس اداره آموزش پیش دبستانی و دوره اول ابتدایی آموزش وپرورش خراسان رضوی نیز مدعی است که آمار بازماندگان از تحصیل که معمولا پایه ابتدایی را شامل می‌شود، باید در مهرماه اعلام شود.  مسعود علاقه‌مند می‌گوید: برنامه زمان بندی اولیه ثبت نام دانش آموزان پایه اول ابتدایی از شروع خرداد تا دهم تیرماه بود که تا ۱۵مرداد تمدید شد.  به گفته او، براساس گزارش اداره کل ثبت احوال خراسان رضوی، امسال بیش از ۱۲۴هزار دانش آموز پایه اول ابتدایی باید در مدارس سراسر استان ثبت نام کنند.  

علاقه‌مند به استناد ماده۲۹ آیین نامه اجرایی مدارس، توضیح می‌دهد که حداقل سن ثبت نام در پایه اول دبستان، شش سال تمام است. سنجش سلامت جسمانی و آمادگی تحصیلی نوآموزان بدو ورود به دبستان، از طریق سامانه یکپارچه رشد و تربیت (سیرت۲) و ثبت نام دانش آموزان پایه اول از طریق پیوند سامانه جامع دانش آموزی انجام می‌شود.   

گرچه این مسئول آماری تفکیک شده از تعداد واجدان تعلیم پایه ابتدایی در مناطق مختلف آموزشی نمی‌دهد، اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر، یکی از قربانیان مشکلات معیشتی و تشدید فقر، کودکان هستند و دلیل این امر، جلوگیری از آموزش آن‌ها بوده است که هرچه روند فقر افزایش پیدا می‌کند، یکی از حوزه‌هایی که به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد، حوزه‌های فرهنگی است و به طور طبیعی آموزش و مدرسه رفتن کودکان، بخش مهمی از این حوزه را به خود اختصاص می‌دهد.

به این‌ها اضافه کنید دخترانی را که به دلایل مسائل فرهنگی از تحصیل بازمی مانند و همچنین علت‌های دیگر بازماندگی از تحصیل را که حتما در گزارش بعدی، مفصل‌تر سراغشان خواهیم رفت.