بازسازی معراج شهدا مشهد، در نقطه پایانی | فعالیت فرهنگ‌سرای عروج در معراج شهدا

به گزارش شهرآرانیوز؛ جنگ که آغاز شد، درست از روزی که اولین کاروان شهدای مشهدی وارد این شهر شد، معادله‌ای چند‌مجهولی با زوایایی خاص، پیش روی مسئولان قرار گرفت؛ شهدا را کجا نگهداری کنیم؟ خبر شهادت آنها را چگونه به خانواده‌ها‌یشان برسانیم؟ آنها کجا از شهدایشان استقبال و با پیکر عزیزانشان خلوت کنند؟

روز‌های ابتدایی جنگ گزینه‌ها زیاد بود، اما دائمی نبود. در بایگانی یادمان‌های دوران دفاع‌مقدس از مسجد بنا‌ها در خیابان خسروی، سردخانه بیمارستان امام‌رضا (ع) و بیمارستان قائم (عج)، ساختمان اداره‌کل جهاد کشاورزی در خیابان جهاد، سپاه ناحیه مقاومت بسیج مشهد در انتهای نخریسی و اتاق بازرگانی مشهد به‌عنوان اماکنی یاد می‌شود که شهدا در آنجا نگهدای و تشییع می‌شدند.

اما آمار فداییان وطن روز‌به‌روز بیشتر می‌شد و ضروری بود مکانی خاص و بزرگ‌تر برای نگهداری و وداع با شهدا انتخاب شود. شرایط جنگ دائم در حال تغییر بود و لازم بود با عملیات‌های بزرگ، برتری ما به دشمن دیکته شود. طبیعی بود که نتیجه حمله و عملیات‌های آن دوران، با افزایش شهدا نیز همراه باشد. ایجاد ظرفیتی عظیم‌تر در حوزه فرهنگی برای شهدا نیز انکارناپذیر بود و باید تمرکز و شأن خاص این مکان حفظ می‌شد.

آغاز معراج شهدا

در بهار سال‌۱۳۶۳ زمینی در جاده قوچان (میدان معراج فعلی) در بولوار توس به این کار اختصاص پیدا کرد؛ زمینی که طبق اسناد بازمانده از تاریخچه معراج شهدای مشهد، از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۸ میزبان پیکر مطهر ۲۰‌هزار شهید خراسان بزرگ بود، اما معراج شهدا از سال‌۱۳۶۹ به حالت نیمه‌تعطیل درآمد.

برای ساخت معراج شهدای مشهد حاج‌علی‌اکبر رضایی‌بحرآبادی که در آن روزگار مسئول تعاون لشکر‌۵ نصر بود، به سراغ جعفر عابدینی‌بحرآبادی رفت؛ مالک زمینی که در ابتدای جاده قدیم قوچان و در‌حوالی شهرک امام‌هادی (ع) قرار داشت و دور‌تا‌دورش دیوار شده بود. مذاکرات موفقت‎آمیز بود و زمین یاد‌شده برای ساخت مکانی با عنوان معراج شهدا، به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجاره داده شد.

آن سال‌ها، در ابتدا معراج شهدای مشهد در یک اتاق کوچک ایجاد شد و محلی برای تحویل پیکر شهدا به خانواده‌هایشان بود، اما در ادامه، شست‌وشوی پیکر شهدا با گلاب و کفن‌پیچی هم در همین مکان انجام می‌شد؛ ضمن اینکه از همه شهدایی که به معراج وارد می‌شدند نیز چند‌عکس تهیه می‌شد تا مستند شود برای بعدها. در شروع کار از مغازه‌های متصل به سوله که تنها فضای مسقف آن زمان بود، به‌عنوان سردخانه و دفتر استفاده می‌شد.

دیوار‌های سوله با نوشته‌ها و نقش‌های مذهبی کتیبه، بیرق و پارچه‌نوشته تزیین شده بود و در انتهای سالن نیز تصویر مادری که پیکر فرزند خود را مانند نوزاد به سمت آسمان گرفته و در حال تقدیم آن به پروردگار بود، نقاشی شده بود. روز‌های شنبه و چهارشنبه هر‌هفته دیدار خانواده‌ها با شهدایشان و روز‌های دوشنبه و پنجشنبه هم مراسم تشییع از این محل انجام می‌شد.

جنگ به پایان رسید؛ معراج شهدا کارگاه تانکرسازی شد!

گاهی آن‌قدر پیکر شهید از راه می‌رسید که سردخانه معراج پاسخگو نبود و از ماشین‌های سردخانه‌دار برای نگهداری پیکر شهدا استفاده می‌شد. مدتی پس از پایان جنگ نیز معراج شهدا به حالت نیمه‌تعطیل درآمد و ملک به مالک قبلی بازگردانده شد. در سال‌های پس از جنگ، ساختمان معراج شهدا به‌عنوان کارگاه تانکرسازی مورد‌استفاده قرار گرفت.

 اما دغدغه خانواده شهدا این بود که این یادگار عزیز دوران دفاع‌مقدس توسط یکی از نهاد‌ها یا دستگاه‌ها دوباره احیا و به پایگاهی معنوی برای برگزاری مراسم معنوی و یادمان‌های مشهدی‌ها تبدیل شود. سال‌ها این مطالبه روی زمین ماند و هیچ‌کدام از نهاد‌های متولی برای احیای آن، پا پیش نگذاشتند تا اینکه بالاخره در سال‌۱۳۹۵ این ملک توسط شهرداری خریداری شد تا به‌عنوان مرکز فرهنگی به کار خود ادامه دهد.

شرط احیا، باقی ماندن همه آثار و ویژگی‌های اصیل معراج

طبق اعلام شهردار منطقه‌۱۰، از چهار سال قبل نیز گروه مهندسی مشاور سروستان، بنا به سفارش مدیریت شهری در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ با محور رویداد معراج شهدا شروع به طراحی کاربردی و محتوایی کرد. آن‌گونه که وحید برجسته‌نژاد به خبرنگار ما اعلام کرد، ویژگی‌هایی به‌عنوان نقاط اصلی این طراحی مدنظر قرار گرفت؛ یکی اینکه همه آثار اصیل مجموعه نظیر سوله، سردخانه و سایبان حیاط به‌شکل اولیه از طریق حذف الحاقات و پرهیز از تغییرات آنجا حفظ شود.

وی ادامه داد: قرار شد یک گودال باغچه‌ای برای استقرار کتابخانه تخصصی شهدا، سالن اجتماعات، اتاق‌های معرفی و کلاس‌های آموزشی ایجاد شود، ضمن اینکه مسئله طراحی فضای سوله و سردخانه به‌شکلی باشد که عملکرد و فضای معنوی اولیه و بُعد تاریخی آن را یادآوری کند.

مقاوم‌سازی سوله با حفظ خاطرات گذشته

اما اینکه سوله قدیمی با همان ساختار باشد یا نه، پرسشی است که این مقام مسئول در پاسخ به آن این‌گونه بیان کرد: از روز اول قرار بود که در عین حفظ خاطرات قدیم در سوله، این بنا را مقاوم‌سازی کنیم که البته کار بسیار دشواری بود.

پرسش بعدی درباره کم‌و‌کیف اجرای طرح‌های خلاقانه در معراج شهدا‌ست و برجسته‌نژاد در‌این‌باره بیان کرد: زوایایی از طراحی به‌شکل فضای یادمانی مدنظر قرار گرفت و از رمزعدد‌هایی نیز استفاده کردیم. مثلا عدد هشت برای هشت سال دفاع‌مقدس و هشت دروازه بهشت از طریق طراحی آب‌های هشت‌گانه در پیرامون حیاط مد نظر قرار گرفت.

وی ادامه داد: عناصر مقدسی مانند فرم ضریح، نماد سرو و... در عَلَم عاشورا و ۲۰ هزار پلاک شهدای خراسان بزرگ بر روی این قاب‌های هشت گانه در پیرامون فضای باز، ترسیم و ایجاد شد. هفت طبقه آسمان و ملاقات با خدا نیز در نشانه‌ها به چشم می‌خورد و سعی کردیم فضای معنوی به‌شکلی مطلوب حفظ شود.

به گفته شهردار منطقه‌۱۰، فضایی برای دفن سه شهید گمنام نیز پیش‌بینی و نمازخانه و سرویس‌بهداشتی نیز برای آقایان و خانم‌ها ایجاد شده است، ضمن اینکه پروژه تا کنون به پیشرفت ۹۵ درصدی رسیده است.

فرهنگ‌سرای عروج در معراج شهدا

وی این را هم گفت که در این مکان پرخاطره، فرهنگ‌سرای عروج به بهره‌برداری خواهد رسید و در نگاهی کلی، تلاش شد برای ساخت و احیای معراج شهدا، به فضای معنوی و مظلومانه آن زمان به‌طور کامل احترام گذاشته شود. برای اتاق تعاون که وسایل شهدا را تحویل می‌گرفتند و همچنین سردخانه‌ای که پیکر شهدا به آنجا منتقل می‌شد، سقفی کشسان طراحی شد که آسمان را تداعی می‌کند؛ ضمن اینکه نورپردازی زیبایی نیز انجام و این فضا به سیصد پلاک مزین شد.

وی با بیان اینکه در تلاشیم فیلم‌ها و عکس‌های قدیم را که یادآور این فضا هستند، به بنر تبدیل کنیم تا خاطرات «نوستالژی» مردم زنده شود، افزود: احیا و بازسازی این مکان مقدس به آخرین مراحل خود رسیده است و به‌زودی پس از اتمام عملیات عمرانی، به‌صورت رسمی و با حضور مسئولان به بهره‌برداری خواهد رسید.