نخ تسبیح همبستگی اجتماعی | شهرآرا برخی از کارکردهای فراوان نماز در زندگی افراد را بررسی می‌کند

به گزارش شهرآرانیوز؛ بی‌تردید از مهم‌ترین عوامل پذیرش یک هنجار و رفتار ازسوی افراد و جامعه، آثار و فواید آن است. این موضوع درباره احکام و واجبات دینی نیز صادق است و اگر می‌خواهیم آموزه‌های دینی در این‌باره را به‌ویژه نسل جوان و نوجوان بپذیرند و اجرا کنند، باید این آثار تبیین شود؛ از مؤثرترین و مهم‌ترین واجبات، نماز است که گفتن از برکات آن در ابعاد مختلف، به‌ویژه در بعد اجتماعی، قطعا قلب‌های آماده را جذب و همراه می‌کند.

نخستین واجب و عملی که بالا می‌رود

بنا بر آموزه‌های دین اسلام، نماز از مهم‌ترین اعمال انسان است که اگر قبول درگاه خداوند واقع شود، عبادت‌های دیگر او هم پذیرفته می‌شود، اما اگر پذیرفته نشود، اعمال دیگر هم قبول نخواهد شد؛ چنان‌که پیامبر اکرم (ص) درباره اهمیت نماز درمیان واجبات می‌فرمایند: «نخستین چیزی که خداوند بر امت من واجب کرده، نماز‌های پنجگانه است و نخستین عملی که از آنان بالا برده و از آن سؤال می‌شود، همان نماز است.» (کنزالعمال، ج ۷، ح ۱۸۸۵۹)

فرصت شست‌وشوی روح

این واجبِ نخست و این همه تأکیدی که بر اهتمام و شوق به آن می‌شود، برای جلایی است که به جسم و روح و حیات آدمی می‌دهد.

همان‌طور که اگر انسان شبانه‌روز پنج نوبت در نهر آبی شست‌وشو کند، چرک و کثیفی در بدنش نمی‌ماند، نماز‌های پنجگانه هم آدمی را از گناهان پاک می‌کند و سزاوار است انسان، نماز را در اول وقت بخواند و کسی که نماز را پست و سبک بشمارد، مانند کسی است که نماز نمی‌خواند. رسول خدا (ص) در این‌باره می‌فرمایند: «کسی که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد، سزاوار عذاب آخرت است.»

فلسفه نماز در بیان امام رضا (ع)

نماز درکنار کارکرد‌های مهم فردی همچون پاکی روح، ارتباط با خدا و بازداشتن انسان از فحشا و منکرات، آثار اجتماعی فراوانی نیز دارد که اگر عمیقا درک و به آنها عمل شود، بسیاری از چالش‌ها از جامعه رخت برمی‌بندد و هزینه‌های مادی و معنوی برای رقم زدن بسیاری از اتفاقات مبارک، کاهش می‌یابد؛ چنان‌که امام‌رضا (ع) درباره فلسفه نمازجماعت فرمودند: «در سایه جماعت و حضور مردم درکنار یکدیگر، مساعدت بر نیکی و تقوا و منزجر شدن از بسیاری از معاصی خداوند، تحقق می‌یابد.» (عیون أخبارالرضا (ع)، ج‏۲، ص ۱۰۹)

بستر وحدت و هم‌بستگی اجتماعی

از مهم‌ترین برکات اجتماعی نماز، ایجاد روحیه تعاون و همکاری است که به وحدت و هم‌بستگی اجتماعی ختم می‌شود.

تعامل و تعاونی که در صفوف نماز بین مؤمنان شکل می‌گیرد و تعهدی که آنها به رعایت موازین نماز دارند، وقتی به جامعه و رفتار اجتماعی آنها تسری یابد و دیگر شئون زندگی را نیز دربر بگیرد، اتفاقات مبارکی را مثل فعالیت‌های خیرخواهانه رقم می‌زند؛ این‌گونه تعاملات اجتماعی که برخاسته از روحیه معنوی و خدامحوری است، تنها به مسائل مالی مثل کمک مالی به نیازمندان خلاصه نمی‌شود، بلکه ابعاد مختلف عاطفی و معرفتی هم دارد و هرچه پررنگ‌تر باشد، میزان ناامیدی و انفعال اجتماعی در جامعه کاهش می‌یابد.

مقوم روحیه مقاومت و استقامت

یکی از آثار مهم اجتماعی نماز که به‌ویژه در شرایط کنونی خیلی به کار جوامع اسلامی می‌آید، تقویت روحیه استقامت و مقاومت در جامعه است. امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «هر وقت امری و پیشامدی، امام‌علی (ع) را به وحشت می‌انداخت، برمی‌خاست و به نماز می‌ایستاد و می‌فرمود: اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه؛ از صبر و نماز کمک بگیرید.» (فروع کافی، ج ۳، ص ۴۸۰). در روایت دیگری می‌فرمایند: «برای شما چه مانعی است هنگامی که با غمی از غم‌های دنیا روبه‌رو می‌شوید، وضو بگیرید. به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در آن دعا کنید؟ آیا نشنیده‌اید خداوند دستور داده است از صبر و نماز، استعانت جویید؟» (همان)

کاهش درگیری‌ها با رواج خوش‌اخلاقی

یکی از آثار اجتماعی نماز که البته ریشه در آثار فردی آن دارد، خوش‌اخلاقی و حسن‌خلق است. بسیاری از تنش‌ها و دعوا‌ها و درگیری‌هایی که در فضای اجتماعی رخ می‌دهد، ناشی از بداخلاقی‌های ماست. اما ایستادن دربرابر خالق جهان هستی و مناجات و رازونیاز روزانه و مستمر با او و اینکه روزی پنج‌بار با رعایت تمام آداب بندگی و درنهایت خضوع و خشوع به نماز بایستی، افکار منفی و کبر و غرور و غضب‌های بی‌دلیل را از وجود انسان پاک می‌کند، لذا بیشتر نمازگزاران واقعی، افرادی مثبت اندیش و خوش‌خلق هستند که نسبت‌به دیگران تندخویی و غضب، تکبر و خودپسندی و... ندارند.

رنگ باختن تفاوت‌ها

نماز همان‌قدر که در بعد فردی روح را جلا می‌دهد و زنگار از قلب می‌گیرد، در زمینه اجتماعی نیز باعث رنگ باختن تفاوت‌ها، فاصله‌ها و مرز‌های قومیتی، فکری، فرهنگی و حتی مذهبی می‌شود و روح همدلی و همراهی را جایگزین آنها می‌کند. در جامعه، گروه‌های متعدد با هویت‌ها و مرز‌های فرهنگی متفاوت حضور دارند که نماز و فرهنگ آن، می‌تواند بسترساز تعاملات و تفاهم آنها شود و در سایه تکرار این مبادلات بین‌گروهی، انسجام اجتماعی از جنس معنویت و نور را رقم بزند.

هنجار‌های مبارک در بستر نماز

تعاملات بین‌گروهی که به‌واسطه نماز به‌وجود می‌آید، می‌تواند در ایجاد هنجار‌های جدید و گسترش افق هنجاری اعضای جامعه، رفع نیاز‌های جدید، کمک به گسترش وابستگی عاطفی افراد و تعمیم تعهد درونی افراد نسبت‌به دیگران مؤثر باشد. درنتیجه، راه را برای تعمیم نظارت درونی و شکل‌گیری ساختار کلان جامعه هموار کند.

برای «افراد» نمازگزار، «گروه‌های» نمازگزار و دیگر گروه‌های اجتماعی، وجود یک تفاهم نمادین، اهمیت فراوانی دارد. به‌عبارت دیگر، نماز از اختلالات اجتماعی جلوگیری می‌کند و موجب تعمیق وحدت اجتماعی می‌شود.