از همین حالا به فکر تأمین آب تابستان بعد باشیم

سال آبی جدید در حالی آغاز شده است که همچنان بعد از گذشت یک ماه و البته همانند مدت مشابه پارسال، خبری از بارش باران در نیمه خشک شرقی کشور نیست. حتی اگر به سال قبل کار نداشته باشیم و فقط نگاهی به میانگین بارش‌ها در بازه زمانی بلندمدت بیندازیم، شهر بزرگی، چون مشهد، ۰.۴ درصد عقب‌تر از گذشته خود قرار دارد.

از سوی دیگر، از ظرفیت یک میلیارد و ۵۷۲ میلیون متر مکعبی سد‌های خراسان رضوی، در حال حاضر فقط حدود ۹۴ میلیون مترمکعب دارایی آبی وجود دارد. نکته نگران کننده درباره این آمار و ارقام، این است که با وجود تشابه فعلی سال‌های آبی جاری و گذشته، میزان حجم آب پشت سد‌های استان در سال گذشته، رقمی بالغ بر ۲۴۴ میلیون متر مکعب بوده است. به معنای دیگر، میزان پربودن سد‌های استان با کاهشی ۱۰ درصدی از ۱۶ درصد به ۶ درصد تنزل پیدا کرده است. 

تابستانی هم که گذشت، خود مؤید عمق بحران آبی در استان خراسان رضوی و شهر مشهد، موازی با نقاط مختلف کشور بود و چه بسا اگر اوضاع بارش‌ها در سال آبی جدید هم بخواهد به همین منوال باشد، تابستان آینده به تابستان سخت تری برای تأمین کنندگان و مصرف کنندگان آب تبدیل شود.

با تمام این تفاصیل، فعلا از خشم کم آبی فصل تموز فارغ شده‌ایم و شش هفت ماه تا رسیدن گرمای دوباره به پهنه‌های مختلف کشورمان فاصله داریم؛ فاصله‌ای که باید به عنوان یک فرصت برای چاره اندیشی و درواقع بازخوانی و اصلاح مسیر نادرست برداشت‌ها از آن بهره ببریم.

دوست داشته باشیم یا نداشته باشیم، در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که به لحاظ اقلیمی، فقر زیادی در حوزه بارش‌ها دارد که این موضوع قصه امروز و دیروز نیست؛ نیاکان خراسانی ما هم در ادوار گذشته با همین مشکلات دست وپنجه نرم می‌کردند و کم مهری آسمان، گاه و بیگاه، زیستشان را با چالش مواجه می‌ساخته است. با این حال مواجهه آن‌ها با آب و منابع آبی در مقایسه با نوادگانشان، زمین تا آسمان تفاوت دارد.

 اسلاف ما آب را به معنای واقعی مایعی برای حیات می‌دانستند و با قناعت زبانزدشان، هیچ گاه دخل و خرج آبی دشت‌های قدیمی به هم نمی‌خورد. حالا وقت آن رسیده است که ما هم به خود بیاییم و از بریز و بپاش بی حد وحصر از جیب سفره‌های آبی زیرزمینی یا به عبارتی سفره‌های خالی زیرزمینی دست برداریم. هرچند هرراهکاری که برای برون رفت از این مشکلات بگوییم، بازنشری از صحبت‌های گذشته است، باید گفت و گفت تا شاید گوش شنوایی برای آن پیدا شود.

اصلاح الگوی کشت: باید از محصولات پرمصرف مانند هندوانه و خربزه در مناطق خشک فاصله گرفت و به سمت کشت‌های مقاوم به خشکی حرکت کرد.

احیای قنات‌ها و مدیریت منابع زیرزمینی: قنات‌ها میراثی هستند که با کمترین آسیب به طبیعت، آب را به سطح می‌آورند. باید آن‌ها را احیا و از حفر بی رویه چاه‌ها جلوگیری کرده.

قانون گذاری و نظارت دقیق: بدون قانون، هیچ برنامه‌ای پایدار نخواهد بود. باید با برداشت‌های غیرمجاز، ساخت وساز در حریم رودخانه‌ها و تخریب تالاب‌ها برخورد قانونی کرد.

تقویت دیپلماسی آبی: در شرایطی که رود‌های مرزی مانند هیرمند و هریرود تحت تأثیر سیاست‌های همسایگان هستند، باید دیپلماسی فعال و علمی برای تأمین حقابه‌ها به کار گرفت.

استفاده از فناوری‌های نوین: تصفیه خانه‌های آب خاکستری، شیرین سازی آب دریا و سامانه‌های هوشمند، همه در یک دسته برای برون رفت از بحران فزاینده آب که با آن دست وپنجه نرم می‌کنیم، قرار دارند. باید ضمن توجه به حفظ آبخوان‌های منطقه‌ای، پروژه‌هایی اضطراری برای تأمین آب شهر‌های بزرگی همچون مشهد تهیه و تدارک دیده شود.