خشکسالی

دشت مشهد خشک است و زمزمه جیره‌بندی آب هر‌روز که می‌گذرد، جدی‌تر می‌شود. همین موضوع هم سبب شد از چند‌هفته گذشته به موضوع تاریخ خشک‌سالی در مشهد و خراسان بپردازیم.

ویدئویی از نبود بارش مناسب و خشکسالی در قله ساوالان نسبت سال گذشته را مشاهده می‌کنید.

مدیرعامل مؤسسه تحقیقات آب از راه‌اندازی سامانه پایش خشکسالی خبر داد و اظهار کرد: این سامانه نشان می‌دهد که ایران و کشور‌های همسایه مانند ترکیه، عراق، افغانستان و برخی کشور‌های شمالی در شرایط خشکسالی سختی قرار دارند. به جای تکیه بر شنیده‌ها، باید به داده‌های علمی نگاه کرد. روند کنونی، یک روند تلخ و پایدار است و اگر برای آینده آماده نشویم، مردم را در شرایط سختی قرار خواهیم داد.

خشک‌سالی شبیه باتلاقی است که از کمر و شانه‌مان گذشته و حالا به سر رسیده و اگر تدبیری اندیشیده نشود، همه ما را می‌بلعد. این خشک‌سالی، اما تنها خشک‌سالی دامنه‌دار و بزرگ ایران و دشت مشهد است؟

سخنگوی صنعت آب کشور گفت: اگر کل کشور را معیار قرار دهیم مجموع بارش دریافتی تا تاریخ ۱۰ آذر ۱۴۰۴، ۸۵ درصد نسبت به یک دوره ۵۷ ساله عقب افتادگی دارد، این گزارش‌ها به معنی بهتر شدن وضعیت نیست و مردم باید همچنان در مصرف صرفه‌جویی کنند.

وزیر نیرو با بیان اینکه واردات آب در دستور کار قرار گرفته است، گفت: واردات آب هم به صورت مجازی و هم به صورت فیزیکی از کشور‌های همسایه در دستور کار است.

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای تهران گفت: بارش‌های پاییزی استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۹۶ درصد کاهش یافته است.

دریاچه «اِلدانِ ساری» یا آب‌بندان پِلِه، با وسعتی حدود ۱۷ هکتار که در فصل بارندگی به بیش از ۳۰ هکتار می‌رسد، در روستای الندان از بخش چهاردانگه شهرستان ساری قرار دارد و به‌عنوان یک اثر طبیعی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این دریاچه تنها از نزولات آسمانی تغذیه می‌شود و بارش‌های فصلی که از میان جنگل‌های اطراف جاری می‌شوند، مهم‌ترین منبع آب آن به‌شمار می‌آیند. در فصل‌های بهار و تابستان، بخش قابل‌توجهی از آب دریاچه برای کشاورزی روستا‌های اطراف برداشت می‌شود و خالی‌شدن نسبی آب تا اوایل پاییز معمولاً رخدادی طبیعی است. اما امسال، کاهش شدید بارش و افزایش قابل‌توجه دما، روند خشک‌شدن دریاچه را به مرحله‌ای بی‌سابقه رسانده است؛ به‌طوری که به گفته اهالی، چنین افت سطح آب در این زمان از سال سابقه نداشته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی مازندران، میزان بارش ثبت‌شده در آبان امسال تنها ۲۵.۶ میلی‌متر بوده؛ رقمی که نسبت به میانگین بلندمدت ۸۲.۱ میلی‌متر، کاهش ۶۹ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین میانگین دمای آبان ۱۴۰۴ به ۲۴.۷ درجه سانتی‌گراد رسیده است؛ عددی که ۲.۵ درجه گرم‌تر از نرمال بلندمدت و حدود ۱۱ درجه بیشتر از دمای سال گذشته است. این شرایط کم‌سابقه، آینده دریاچه الندان را بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر خشکی قرار داده است.

مشهد ششمین سال بی‌بارانی را پشت‌سر می‌گذارد و پنجمین سال تنش آبی، سایه‌اش سنگین‌تر از همیشه بر سر شهر است. سد‌هایی که روزگاری پشتوانه حیات و آرامش مردم بودند، امروز به حجم مرده رسیده‌اند

خلیج گرگان، بزرگ‌ترین خلیج دریای خزر، در سایه پیشروی شبه‌جزیره میانکاله شکل گرفته و میان مازندران و گلستان گسترده شده است. اما بیش از ۱۵ سال است که آب در این خلیج آرام، آرام عقب‌نشینی می‌کند؛ تا جایی که در بندرگز، خط ساحل نزدیک به یک کیلومتر پس رفته است. قایقرانان برای ادامه کار، اسکله‌ای چوبی به همین طول ساختند تا گردشگران هنوز راهی به قایق‌ها داشته باشند. سال ۱۴۰۰ طرحی ۴۰۰ میلیاردی برای رسوب‌برداری اجرا شد؛ اما نتیجه برعکس بود: پس‌روی سریع‌تر شد، سواحل دورتر، و بسیاری از فضاهای تفریحی بی‌استفاده و متروکه ماندند. مشاغل وابسته به گردشگری یکی‌یکی از بین رفت. امروز، اگر این روند ادامه پیدا کند، خلیج گرگان می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور به یکی از کانون‌های گرد و غبار شمال کشور تبدیل شود. کاهش بارش‌ها، سدسازی بر ورودی‌های آبی خلیج و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در کشاورزی، از مهم‌ترین دلایل این تغییرند. خلیجی که هر روز کمی بیشتر عقب می‌نشیند.

سرپرست مدیریت جهاد کشاورزی بجستان گفت: خشکسالی و گرمای زیاد هوا در تابستان سال‌جاری که منجر به تغذیه نامناسب پیاز زعفران َشده بود، سه هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال به زعفران‌کاران این شهرستان خسارت وارد کرد.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی گفت: ظرفیت سد تبارک از ۱۴۰ به ۳۰ لیتر رسیده که ضرورت دارد مدیریت منابع آب با دقت بیشتری انجام شود.

خبر‌هایی مبنی بر اجرای طرح شکوهمند جیره‌بندی آب در مشهد به گوش می‌رسد، اما ظاهرا تا این لحظه هیچ مقام مسئولی حال و حوصله نکرده تا جزئیات این عملیات بزرگ را برای مردم شفاف‌سازی کند.

در میانه تشدید خشکسالی و افت کم‌سابقه بارش‌ها، تازه‌ترین تصاویر از سدهای ارداک، طرق و کارده در خراسان رضوی تا سد پیشین در سیستان، واقعیتی تلخ را نمایان می‌کند؛ مخازنی که زمانی منبع امید و حیات شرق کشور بودند، امروز با پهنه‌های خشک، خطوط پس‌نشینی آب و کاهش چشمگیر ذخایر، روایتگر بحران آبی گسترده‌ای هستند که زندگی شهرها، روستاها و کشاورزی منطقه را در آستانه هشدار جدی قرار داده است.

شیر آب را ببندید لطفا! همین چند دقیقه کوتاهی هم که مسواک می‌زنید یا وضو می‌گیرید تا حد زیادی در مصرف آب صرفه جویی می‌شود.

شرایط مشهد دارد به نقطه‌ای نزدیک می‌شود که دیگر هیچ راهی جز جیره‌بندی آب باقی نمی‌ماند. پاییز امسال از تابستان هم خشک‌تر گذشته و ذخایر سد‌ها به حدی رسیده که حسین اسماعیلیان، مدیرعامل آبفا مشهد صریحا می‌گوید اگر تا پایان آذر بارانی نبارد، تنها گزینه ممکن قطع بلندمدت آب است.

یک کارشناس آب و محیط زیست گفت: برنامه ملی سازگاری با کم‌آبی از سال ۱۳۹۶ آغاز شد و خراسان رضوی نیز در سال ۱۳۹۸ برنامه اولیه خود را تدوین کرد. روح این طرح کاهش برداشت و رساندن آن به زیر ۷۵ درصد تجدیدپذیری است، اما اجرای آن طی سال‌ها یا متوقف شده یا ناقص بوده است.

اکنون تنها ۳۲ درصد ظرفیت سدهای کشور پر است و ۶۸ درصد آن‌ها خالی مانده‌اند. بررسی‌های استانی نشان می‌دهند ۹ استان در وضعیت نامطلوب بارش قرار دارند و از ابتدای پاییز رنگ باران را ندیده‌اند.

مدیرعامل آبفا مشهد گفت: اگر وضعیت بی‌بارشی استان تا پایان آذر استمرار داشته باشد، جیره‌بندی تنهاراهکار موجود برای مدیریت منابع آبی خواهد بود. جیره‌بندی هم از نظر فنی در قالب قطع بلندمدت آب اجرا خواهد شد؛ یعنی یک روز در هفته یا بهترین شکل آن، ۸ تا ۱۰ ساعت.

دریاچه مهارلو در ۲۷ کیلومتری جنوب‌شرقی شیراز، که از پهنه‌های آبی شور و فصلی مهم فارس محسوب می‌شود، این روزها نشانه‌های آشکار تنش آبی را بروز می‌دهد. کاهش بارندگی، تشدید خشکسالی ‌های متوالی و افزایش تبخیر، تراز آب دریاچه را به‌طور محسوسی پایین آورده و بخش‌های گسترده‌ای از بستر آن را به شوره‌زاری ترک‌خورده بدل کرده است؛ وضعیتی که کارشناسان آن را زنگ خطری جدی برای اکوسیستم جنوب فارس می‌دانند و بر لزوم مدیریت اضطراری منابع آب در حوضه مهارلو تأکید می‌کنند.