به گزارش شهرآرانیوز، وزارت امور خارجه هند در تاریخ ۳۰ اکتبر اعلام کرد که ایالات متحده معافیت دهلی‌نو از تحریم‌ها برای عملیات در بندر چابهار ایران را به مدت ۶ ماه تمدید کرده است. این معافیت به هند اجازه می‌دهد تا بدون مجازات به دلیل تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، به توسعه پروژه‌های خود در چابهار و استفاده از این بندر ادامه دهد.
این تصمیم در بحبوحه تلاش‌های مجدد دهلی‌نو برای تقویت ارتباط با افغانستان از طریق مسیر چابهار گرفته شده است. در ماه مه ۲۰۲۴، شرکت بنادر جهانی هند (IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران یک قرارداد ۱۰ ساله شامل سرمایه‌گذاری ۱۲۰ میلیون دلاری توسط آی‌پی‌جی‌ال برای بهره‌برداری از ترمینال شهید بهشتی امضا کردند. با این حال، این قرارداد نگرانی دولت «جو بایدن» رئیس‌جمهور پیشین آمریکا را برانگیخت که نسبت به تعمیق تعامل تجاری با تهران هشدار داد.
نشریه «دیپلمات» در این باره نوشت: این اولین باری نیست که هند چنین معافیت‌هایی را دریافت می‌کند. دولت‌های متوالی ایالات متحده اهمیت استراتژیک پروژه چابهار را در ارتقای اتصال منطقه‌ای و ثبات در افغانستان به رسمیت شناخته‌اند و با وجود رژیم تحریم‌های گسترده‌تر علیه ایران، انعطاف‌پذیری عملیاتی محدودی را برای هند فراهم می‌کنند.
از نظر راهبردی، این معافیت همچنان برای حفظ دسترسی هند به افغانستان از طریق یک کریدور جایگزین که پاکستان را دور می‌زند، بسیار مهم است. زمان‌بندی آن نیز قابل توجه است چراکه دهلی‌نو با احتیاط در حال گسترش تعامل خود با حکومت طالبان است، در حالی‌که روابط اسلام‌آباد با کابل رو به وخامت است. در این میان، پاکستان، طالبان را به پناه دادن به «تحریک طالبان پاکستان «(TTP) متهم کرده است، اتهامی که کابل آن را رد و تاکید می‌کند که مسئله تی‌تی‌پی، یک موضوع داخلی برای پاکستان است.
سفر یک هفته‌ای «امیرخان متقی» سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان به هند از ۹ تا ۱۶ اکتبر، این بازنگری در روابط افغانستان و هند را برجسته کرد. دهلی‌نو در طول این سفر اعلام کرد که هیات آن در کابل به یک سفارتخانه تمام‌عیار ارتقا خواهد یافت که نشان‌دهنده تغییر از ارتباطات آزمایشی به تعامل اساسی‌تر است. دیپلمات نوشته، در حالی که هند همچنان در مورد به رسمیت شناختن رسمی طالبان احتیاط می‌کند، این اقدام نشان‌دهنده پذیرش عمل‌گرایانه واقعیت‌های سیاسی جدید افغانستان و تلاشی برای حفظ منافع استراتژیک هند در منطقه است.
این نشریه که دفتر آن در واشنگتن قرار دارد و بر تحولات منطقه ایندوپاسیفیک تمرکز دارد، افزود: فراتر از نمادگرایی احیای دیپلماتیک، تمرکز مجدد هند بر پروژه‌های زیرساختی و ارتباطی اهمیت عمیق‌تری دارد. ابتکاراتی مانند تأسیس مرکز تالاسمی، مرکز تشخیص مدرن و سیستم گرمایشی جدید در موسسه بهداشت کودکان ایندیرا گاندی (IGICH) در کابل؛ توسعه کریدور حمل و نقل هوایی هند و افغانستان؛ و نگهداری از سد دوستی هند و افغانستان (سلما) (که اولین بار در دولت جمهوری قبلی در افغانستان ساخته شد)، در مجموع نشان‌دهنده یک محور گسترده‌تر است.
رسانه آمریکایی با تأکید بر اینکه «هند به تدریج از کمک‌های صرفاً بشردوستانه به یک دستور کار جامع با محوریت تجارت، ترانزیت و ادغام اقتصادی منطقه‌ای تغییر یافته است» نوشت: از زمان اولین سفر هیاتی از هند به رهبری «جی. پی. سینگ» دبیر مشترک بخش پاکستان-افغانستان-ایران به کابل تحت حکومت طالبان در نوامبر ۲۰۲۴، تجارت به عنوان ستون اصلی تعامل پدیدار شده است. هند با اذعان به اختلافات تجاری مداوم افغانستان با پاکستان، همواره کابل را تشویق کرده است تا از بندر چابهار به عنوان مسیری مطمئن و مستقیم که پاکستان را دور می‌زند، استفاده کند که هم اتصال منطقه‌ای و هم جایگاه استراتژیک هند را در همسایگی گسترده‌تر تقویت می‌کند.
در ادامه این گزارش آمده که پیش از بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، تجارت افغانستان و هند به‌طور پیوسته در حال گسترش بود. به گفته وزارت بازرگانی هند، تجارت دوجانبه در ۲۰۱۹-۲۰۲۰ به فراتر از ۱.۵ میلیارد دلار رسید که این افزایش به دلیل توافقنامه تجارت ترجیحی هند و دسترسی بدون عوارض برای میوه‌های خشک، زعفران و گیاهان دارویی افغانستان بود.
اما به قدرت رسیدن طالبان در اوت ۲۰۲۱ باعث رکود شدیدی در تعاملات تجاری دو طرف شد تا جایی که در سال ۲۰۲۴ تجارت هند و افغانستان به حدود ۳۳۳ میلیون دلار رسید. یکی از دلایل فوری این امر، تعلیق موقت ترانزیت و تجارت بین ایران و افغانستان به مدت تقریباً سه ماه پس از بسته شدن مرز‌ها بود.
نزدیکی سنتی طالبان به پاکستان و همسویی آن با موضع اسلام‌آباد در رابطه با مساله هند و کشمیر، تلاش دهلی‌نو برای برقراری ارتباط را پیچیده‌تر کرد. اندکی پس از به قدرت رسیدن طالبان، هند افغانستان را از توافق هند-ایران-ازبکستان برای استفاده از بندر چابهار حذف کرد. در همین حال، طالبان علاقه خود را برای پیوستن به کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) نشان داد.
کراچی به‌طور سنتی، به‌عنوان دروازه اصلی دریایی افغانستان عمل کرده و بیشتر واردات و صادرات آن را مدیریت می‌کند. از سال ۲۰۲۰، افغانستان همچنین از بندر گوادر پاکستان برای تجارت ترانزیتی محدود استفاده کرده است. اگرچه گوادر مزایای نزدیکی ارائه می‌دهد، اما کراچی زیرساخت‌ها و ظرفیت لجستیکی برتر را حفظ می‌کند. با این وجود، چین همچنان برای ادغام عمیق‌تر افغانستان با گوادر و کریدور اقتصادی چین-پاکستان لابی می‌کند.
در همین راستا، «وانگ‌یی» وزیر امور خارجه چین در ۲۱ مه، میزبان گفت‌وگوی سه‌جانبه‌ای با همتایان افغانستانی و پاکستانی خود در پکن بود که یکی از بارزترین نمونه‌های تحرکات دیپلماتیک پکن در منطقه است.
طبق این گزارش، هدف اصلی چین همچنان گسترش این کریدور به افغانستان و تبدیل این کشور به یک «پل زمینی» است که آسیای مرکزی، جنوبی و غربی را تحت ابتکار «یک کمربند و یک جاده» (BRI) به هم متصل می‌کند.
دیپلمات با اشاره به اینکه «کابل هنوز به‌طور رسمی به پیوستن به کریدور اقتصادی چین-پاکستان متعهد نشده است»، یکی از دلایل اصلی بی‌میلی افغانستان را روابط رو به وخامت آن با پاکستان دانست و تصریح کرد: مقامات افغانستانی، ارتش پاکستان را به نقض حاکمیت ارضی افغانستان برای بیش از ۱۲۰۰ بار و نقض حریم هوایی آن در بیش از ۷۱۰ مورد از سال ۲۰۲۱ متهم کرده‌اند.
از زمان به قدرت رسیدن طالبان، روابط بین کابل و اسلام‌آباد بر سر مساله «تحریک طالبان پاکستان» به شدت رو به وخامت گذاشته است. در ابتدا، هر دو طرف به طور عملی توافق کردند که «تجارت را از سیاست جدا کنند» و تجارت از طریق کراچی و گوادر را ادامه دهند. با این حال، از اکتبر ۲۰۲۳ به بعد، پاکستان مالیات و عوارض اضافی وضع کرد که باعث تأخیر‌های قابل توجه برای هزاران کانتینر و خسارات مالی سنگین به بازرگانان افغان شد. اسلام‌آباد این اقدامات را با این ادعا که کالا‌هایی که بدون عوارض برای افغانستان وارد شده‌اند، دوباره به پاکستان قاچاق می‌شوند، توجیه کرد.
کابل در پاسخ، از این تغییرات سیاستی انتقاد و این‌طور استدلال کرد که آنها توافقنامه تجارت ترانزیتی افغانستان و پاکستان (APTTA) را تضعیف می‌کنند؛ چارچوبی که برای تسهیل دسترسی افغانستانِ محصور در خشکی به بازار‌های جهانی از طریق بنادر دریایی پاکستان طراحی شده است. مذاکرات برای نسخه به‌روز شده توافقنامه از سال ۲۰۲۱ ادامه داشته، اما به دلیل وخامت روابط دیپلماتیک بین دو کشور، پیشرفت همچنان محدود بوده است.
نشریه دیپلمات همچنین به بررسی تاثیر روابط تهران و کابل در این میان پرداخت و خاطر نشان کرد: ایران و افغانستان مدت‌هاست که بر سر مسائل مربوط به آب اختلاف نظر دارند، اما در ماه‌های اخیر شاهد تجدیدنظر به نفع تجارت بوده‌ایم. در سپتامبر ۲۰۲۵، یک هیات اقتصادی سطح بالا از ایران برای پیشبرد اتصال عملی از افغانستان بازدید کرد. مذاکرات بر گسترش استفاده افغانستان از چابهار - که اکنون تحت یک توافق ۱۰ ساله با هند اداره می‌شود - تأکید داشت و اصلاحات عملیاتی را برای مدیریت کشتی‌های بیشتر (که به عنوان "ظرفیت‌های ۵۰ کانتینری" توصیف می‌شوند) برای ساده‌سازی درخواست‌های بندری برای محموله‌های افغانستان پیشنهاد کرد. دو طرف همچنین در مورد افزایش بار در راه‌آهن خواف-هرات برای ایجاد یک خط لوله ریلی به بندر که چابهار را تغذیه می‌کند و کاهش اصطکاک زمینی بحث کردند.
در حال حاضر، زنجیره اصلی زمینی افغانستان و ایران به چابهار از کابل به قندهار، دلارام، زرنج، میلک (در مرز)، زابل، زاهدان، خاش، ایرانشهر و در نهایت چابهار امتداد دارد. در داخل ایران، بار از میلک از طریق زابل به زاهدان در شبکه جاده‌ای ملی تحت نظارت وزارت راه و شهرسازی منتقل می‌شود. از زاهدان، بار از طریق بزرگراه اصلی شمال-جنوب که به صورت محلی توسط اداره کل استان سیستان و بلوچستان اداره می‌شود نیز از طریق خاش و ایرانشهر به بندر چابهار به سمت جنوب ادامه می‌یابد.
رسانه مستقر در واشنگتن به توقف طرح هند برای ساخت راه‌آهن چابهار-زاهدان در سال ۲۰۲۰ اشاره کرد و افزود: این خط آهن که بخشی از یک پیمان سه‌جانبه در سال ۲۰۱۶ با افغانستان و ایران بود، پیش‌بینی می‌کرد که شرکت بین‌المللی ساخت راه‌آهن هند (IRCON) با تأمین مالی تقریباً ۱.۶ میلیارد دلار، هدایت این پروژه را بر عهده داشته باشد تا یک مسیر تجاری جایگزین برای افغانستان و آسیای مرکزی ایجاد کند. ایران از آن زمان، این پروژه را پیش برده و تا اوایل سال ۲۰۲۵، پیشرفت فیزیکی حدود ۸۰ درصد گزارش شده است. تهران اعلام کرده است که همچنان از مشارکت هند از طریق تأمین تجهیزاتی مانند خطوط ریلی و سیستم‌های سیگنالینگ استقبال می‌کند.
با این حال، دیپلمات نوشته تغییر در سیاست تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران - از سازش محدود به بازگشت «فشار حداکثری» - به‌طور پیوسته تعامل اقتصادی و استراتژیک هند و ایران را تضعیف کرده و به‌رغم منطق پایدار برای همکاری، فضای مانور دهلی‌نو را محدود کرده است. همچنین با توجه به تنش‌های مداوم بین ایران و آمریکا، دستیابی به یک موفقیت در کوتاه مدت بعید به نظر می‌رسد.
در این میان، بار اصلی بر دوش تحرکات تجاری هند در رابطه با افغانستان از طریق ترمینال شهید بهشتی در چابهار است. آزمون واقعی ۶ ماه دیگر، زمانی که تمدید معافیت فعلی ایالات متحده منقضی می‌شود، فرا خواهد رسید و آن زمان مشخص خواهد شد که آیا چابهار می‌تواند از یک مسیر حیاتی آزمایشی به یک کریدور قابل اعتماد تبدیل شود یا خیر.
منبع: ایسنا