امنیت غذایی کشور با تنوع بخشی به مبادی واردات گوشت قرمز | راه طولانی گوشت تا سفره مردم

به گزارش شهرآرانیوز؛ درحالی‌که ایران با شماری از کشور‌های دام‌دار و مستعد تولید گوشت هم‌مرز است، بخش عمده نیاز بازار داخلی همچنان از مبدأ‌های دوردستی، چون برزیل تأمین می‌شود؛ کشوری که هزاران‌کیلومتر آن‌سوتر از ما قرار دارد، اما در فهرست تأمین‌کنندگان اصلی گوشت ایران، سال‌هاست جای ثابتی دارد. پرسش اینجاست که چرا باوجود این‌همه نزدیکی جغرافیایی، مسیر واردات گوشت از همسایه‌ها به‌سختی باز می‌شود و انحصار مبدأ‌های محدود همچنان ادامه دارد؟

پاسخ را باید در مجموعه‌ای از عوامل بهداشتی، ساختاری و تجاری جست‌و‌جو کرد. خطر بیماری‌های دامی در برخی کشور‌های منطقه، ضعف زیرساخت‌های سردخانه‌ای و بسته‌بندی و پیچیدگی روند‌های نظارتی، موجب شده واردات رسمی از همسایگان دشوار و پرهزینه باشد. در مقابل، کشور‌هایی مانند برزیل و استرالیا با رعایت استاندارد‌های بین‌المللی و سیستم نظارت شفاف، توانسته‌اند اعتماد بازار ایران را جلب کنند.

با این حال، کارشناسان معتقدند وابستگی طولانی مدت به چند مبدأ محدود، ممکن است امنیت غذایی کشور را دربرابر شوک‌های سیاسی یا تجاری آسیب پذیر کند؛ ازاین رو، پیشنهاد می‌شود سیاست گذاران با تنوع بخشی به مبدأ‌های وارداتی، اجرای پروژه‌های مشترک با کشور‌های همسایه، توسعه زنجیره سرد و کنترل قاچاق، زمینه را برای واردات ایمن و پایدار از منطقه فراهم کنند؛ مسیری که اگرچه دشوار است، اما می‌تواند تعادل بازار گوشت را در بلندمدت تضمین کند.

حرکت به سمت همسایگان

در حالی که ایران با چندین کشور دام دار هم مرز است و به لحاظ جغرافیایی می‌تواند از ظرفیت تولید و واردات نزدیک بهره‌مند شود، هنوز بخش زیادی از گوشت قرمز موردنیاز کشور از مبادی دوردست تأمین می‌شود. بررسی آمار‌ها نشان می‌دهد در سال۱۴۰۳ حدود ۶۲۴میلیون دلار گوشت گاوی یخ زده وارد کشور شده که بخش عمده آن از کشورهایی، چون برزیل بوده است.

بااین حال، داده‌های نیمه نخست امسال نشان می‌دهد که حرکت به سمت کشور‌های همسایه آغاز شده و برنامه‌هایی برای افزایش واردات از پاکستان، ترکیه و مغولستان در دست بررسی است. در نیمه نخست امسال، ترکیه با بیش از ۷ هزار تن صادرات به ایران در میان کشور‌های همسایه جایگاه بالاتری پیدا کرده و نشانه‌هایی از تغییرمسیر واردات به سمت همسایگان دیده می‌شود، اما باید در نظر داشت که بیشترین واردات از این کشور به صورت لاشه بوده که در ابتدا وزن بالاتری دارد.

با این همه، سهم همسایگان در سبد واردات گوشت ایران هنوز چندان پررنگ نیست و مسیر جایگزینی آن‌ها با تأمین کنندگان دوردست، همچنان با موانعی روبه روست. کارشناسان معتقدند نزدیکی جغرافیایی به تنهایی مزیت کافی برای تجارت گوشت محسوب نمی‌شود؛ چراکه در کنار هزینه حمل ونقل پایین تر، ملاحظات بهداشتی، زیرساختی و نظارتی نقش تعیین کننده‌ای دارند.

در بسیاری از کشور‌های همسایه، محدودیت در ظرفیت کشتارگاه‌های بین المللی، ضعف شبکه سردخانه و بسته بندی و فرایند‌های طولانی برای اخذ مجوز‌های دام پزشکی و گمرکی باعث شده ایران همچنان ترجیح دهد واردات خود را از مبادی مطمئن‌تر ادامه دهد.

چرا گوشت از کشور‌های همسایه کمتر وارد می‌شود؟

شهرام عیدی زاده، مدرس دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی، در توضیح چرایی کم رنگ بودن سهم کشور‌های همسایه از واردات گوشت گفت: بخش بزرگی از گوشت گاوی منجمد وارداتی ایران در سال گذشته از برزیل تأمین شده است. به گفته او، بر اساس آمار گمرک، در سال۱۴۰۳ حدود ۶۲۴میلیون دلار گوشت گاوی یخ زده وارد کشور شده که از این میزان، ۳۰۹ میلیون دلار از برزیل، ۱۵۹ میلیون دلار از امارات و ۱۰۲ میلیون دلار از ترکیه بوده است؛ سایر کشور‌ها مانند استرالیا، پاکستان و روسیه نیز سهم اندکی داشته‌اند. این آمار نشان می‌دهد بازار داخلی گوشت به شدت به واردات وابسته است و بخش مهمی از این نیاز از مبدأ‌های دور، اما مطمئن تأمین می‌شود.

او با اشاره به اینکه همجواری جغرافیایی الزاما به معنای مزیت تجاری نیست، گفت: در کشور‌های آسیای میانه و افغانستان خطر بیماری‌های دامی، به ویژه تب برفکی، هنوز کاملا رفع نشده است. طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت دام (WOAH)، ویروس این بیماری در این منطقه فعال است و این موضوع ریسک واردات گوشت تازه یا گرم را بالا می‌برد. به همین دلیل، ایران ترجیح می‌دهد از کشور‌هایی مانند برزیل واردات داشته باشد که ایالت‌های آن عاری از بیماری شناخته شده‌اند و کشتارگاه هایشان تحت نظارت‌های بین المللی فعالیت می‌کنند.

عیدی زاده افزود: مقررات بین المللی بهداشتی (SPS) سخت گیرانه‌اند و کشور‌های صادرکننده گوشت باید بتوانند با آزمایش‌های دقیق، سلامت و ایمنی گوشت را ثابت کنند. این شرایط در کشور‌های همسایه ایران کمتر فراهم است و هزینه رعایت استاندارد‌ها برای آن‌ها بالاست. از سوی دیگر، ایران نیز برخی از این کشور‌ها را در فهرست «پرریسک» قرار داده و ورود محصولات دامی از آن‌ها را مشروط به گواهی‌های خاص کرده است.

به گفته این پژوهشگر، ضعف زیرساخت‌های سردخانه‌ای، فراوری و بسته بندی در کشور‌های همسایه یکی دیگر از موانع تجارت رسمی گوشت است. او توضیح داد که در افغانستان و برخی کشور‌های آسیای میانه، ظرفیت سردخانه‌ای و استاندارد‌های لازم برای صادرات محدود است و این مسئله هزینه ارتقای کیفیت را بالا می‌برد.

عیدی زاده همچنین به مشکلات نهادی و اجرایی اشاره کرد و گفت: واردات رسمی گوشت نیازمند حضور ناظران دام پزشکی ایران در مبدأ است، اما دریافت ویزا، هماهنگی با دولت‌های میزبان و صدور مجوز‌های بهداشتی، فرایندی دشوار و زمان بر است. در مقابل، کشور‌هایی مانند برزیل این سازوکار‌ها را سال هاست استاندارد کرده‌اند و تجارتشان رسمی، شفاف و با گواهی‌های بین المللی انجام می‌شود.

او در ادامه به پدیده قاچاق گوشت از مرز‌های شرقی کشور اشاره کرد و افزود: ورود غیرقانونی دام و گوشت از افغانستان و پاکستان، تمایز بین محموله سالم و ناسالم را برای دستگاه‌های نظارتی دشوار می‌کند. در چنین شرایطی، نهاد‌های رسمی ترجیح می‌دهند به جای پذیرش ریسک، واردات را از مبدأ‌های مطمئن‌تر انجام دهند.

عیدی زاده درباره مزیت برزیل گفت: این کشور به دلیل تولید انبوه و اقتصادمقیاس، قادر است باوجود فاصله زیاد، گوشت را با قیمت رقابتی عرضه کند. صنعت گوشت برزیل از نظر حجم تولید، بهره وری و استاندارد‌های بهداشتی در سطح جهانی است و صادراتش با گواهی حلال و سیستم ردیابی معتبر انجام می‌شود. از سوی دیگر، حمل ونقل دریایی فله‌ای گوشت یخ زده، هزینه نهایی را نسبت به حمل زمینی از کشور‌های منطقه پایین‌تر می‌آورد.

او افزود: شرکت‌های بزرگ برزیلی روابط تجاری پایدار و مسیر‌های پرداخت مطمئن دارند و‌ می‌توانند ریسک‌های تحریم یا محدودیت بانکی را با استفاده از واسطه‌ها مدیریت کنند؛ امکانی که در تجارت با کشور‌های همسایه کمتر وجود دارد.

عیدی زاده در پایان پیشنهاد داد برای کاهش وابستگی به بازار‌های دور، سیاست گذاران به سمت تنوع بخشی در واردات حرکت کنند. به گفته او، ایجاد پروژه‌های پایلوت در برخی مناطق همسایه، سرمایه گذاری در زنجیره سرد، تسهیل اعزام ناظران دام پزشکی، استفاده از قرارداد‌های تهاتری و کنترل هم زمان قاچاق در کنار تسهیل تجارت رسمی، می‌تواند به تدریج زمینه را برای واردات ایمن و پایدار از کشور‌های منطقه فراهم کند.