زنی میان جواهر و جوهر قلم | روایتی از زندگی تاج‌الدوله قاجار

به گزارش شهرآرانیوز، در سال ۱۲۰۹ هجری قمری، در خانواده‌ای معمولی در اصفهان، دختری زیباروی و بااستعداد به دنیا آمد که او را «طاووس» نامیدند. طاووس تبار گرجی داشت و در نوجوانی به سبب زیبایی و متانت، توجه دربار را جلب کرد. در پانزده‌سالگی، یعنی سال ۱۲۲۴ قمری، به عقد فتحعلی‌شاه قاجار درآمد. روایت‌ها می‌گویند مراسم ازدواج او از مجلل‌ترین جشن‌های آن دوره بود؛ تا آنجا که تخت مرصع «خورشید» را برای جایگاه عروس آوردند. مهر طاووس آن‌چنان در دل شاه نشست که نام تخت سلطنتی را از «خورشید» به «تخت طاووس» تغییر داد.

ازدواج با شاه نقطه عطفی در رشد فرهنگی این دختر جوان شد. پس از عقد، «سید عبدالوهاب نشاط اصفهانی» —شاعر و خوش‌نویس سرشناس، سیاستمدار، و آشنا با حکمت و منطق—به عنوان استاد او انتخاب شد. نشاط در تعلیم طاووس نهایت کوشش را به کار برد و بانو نیز استعداد کم‌نظیر خود را نشان داد. او در خوش‌نویسی مهارت یافت، ذوق شاعری‌اش پرورش پیدا کرد و به یکی از زنان ادیب دربار بدل شد. گفته‌اند هنگام گفت‌و‌گو با شاه، همواره چند بیت شعر را چاشنی سخن خود می‌کرد.

فتحعلی‌شاه که روزبه‌روز علاقه‌اش به او بیشتر می‌شد، لقب «تاج‌الدوله» را به وی بخشید. سپس عمارتی باشکوه برایش ساختند و بخشی از خزانه سلطنتی را نیز—به سبب امانت‌داری‌اش—به او سپردند. تاج‌الدوله به مهمان‌نوازی مشهور بود؛ چنان‌که هر سال در ایام نوروز، سیزده روز پذیرای زنان دربار بود و حتی دختران شوهرکرده شاه نیز مهمان عمارت او می‌شدند.

تاج‌الدوله شش فرزند داشت: سلطان محمدمیرزا سیف‌الدوله، شیرین‌جان‌خانم، فرخ‌سیرمیرزا نیرالدوله، سلطان احمد میرزا عضدالدوله، خورشیدکلاه‌خانم شمس‌الدوله و مرصع‌خانم. سیف‌الدوله، پسر ارشد، بیش از دیگران مورد توجه شاه بود و در سیزده‌سالگی به حکومت اصفهان گماشته شد.

در واپسین روز‌های عمر فتحعلی‌شاه، تاج‌الدوله کنار همسرش ماند. اما پس از درگذشت شاه در ۱۹ جمادی‌الثانی ۱۲۵۰، بیم درگیری میان شاهزادگان او را واداشت که به سید محمدباقر شفتی—از علمای برجسته آن زمان—پناه برد. ارتباط با این عالم دینی تأثیر عمیقی بر باور‌های مذهبی بانو گذاشت. هنگامی که محمدشاه بر تخت نشست، تاج‌الدوله تمام جواهرات خود را به شاه جدید بخشید و همراه فرزندش سیف‌الدوله راهی عتبات عالیات شد. او چندین بار نیز به حج رفت و سرانجام نجف را برای زندگی برگزید.

تاج‌الدوله در حدود سال ۱۲۵۰ قمری در نجف از دنیا رفت. طبق خواسته خود، در آرامگاهی که از پیش در صحن حرم امیرالمؤمنین (ع) تهیه کرده بود، به خاک سپرده شد. برخی از فرزندانش پس از وفات او در نجف ماندند و نسل‌های بعدی آنها هنوز در نجف و کربلا زندگی می‌کنند.