صدیقه رضوانی‌نیا | شهرآرانیوز؛ حضرت فاطمه (س) را باید تأثیرگذارترین زن تاریخ اسلام دانست که هم خودشان و هم آدم‌های اطرافشان از پدرشان، رسول خدا (ص)، همسرشان، امام‌علی (ع) تا فرزندان تاریخ‌سازشان، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، حضرت زینب (س) و... مهم‌ترین حوادث تاریخ اسلام و البته تاریخ شیعه را رقم زدند. درکنار خصوصیات معنوی آن حضرت، ابعاد اجتماعی شخصیتشان نیز همواره تجزیه و تحلیل شده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدجواد بهشتی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس برنامه سمت خدا، در گفت‌وگوی با شهرآرا، صفحات مهمی از زندگی اجتماعی حضرت را ورق زده است که در جای خود خواندنی و تأمل‌برانگیز است.
حضرت فاطمه (س) با شخصیتی مثل امیرالمؤمنین (ع) ازدواج می‌کنند؛ یک ازدواج ساده در خانه‌ای ساده، اما صمیمی که با ارزش‌های امیرمؤمنان، علی (ع)، سازگار است. در آن عصر، حضرت علی (ع) در میدان‌های مهمی مثل جنگ‌های دوران رسول‌ا... حضور دارند. اینجا خانم فاطمه‌زهرا (س) است که بچه‌ها را مدیریت می‌کنند. حضرت فرزندانی را تربیت می‌کنند که جدای از جایگاه معنوی که دارند، در تاریخ انسان‌های تأثیرگذار و یگانه‌ای هستند.
حضرت فاطمه (س) با تربیت این فرزندان، مسیر آینده تاریخ اسلام را تعیین می‌کنند؛ چون این فرزندان بعد‌ها در تاریخ اسلام نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای دارند؛ امام‌حسن (ع)، امام‌حسین (ع)، حضرت زینب‌کبری (س) و‌ام‌کلثوم. مگر از کنار این اسم‌ها به‌راحتی می‌توان عبور کرد؟
به باور من، حضرت فاطمه‌زهرا (س) با تربیت این فرزندان، آینده جهان اسلام را دراختیار گرفتند. بعد‌ها در آینده دنیای اسلام و در گردنه‌های سختی که برای اسلام پدید آمد، ما متوجه شدیم که چه فرزندانی در دامان آن بانوی بزرگ اسلام تربیت شده‌اند.
رفتار و گفتار حضرت زهرا (س) از آموزه‌های قرآنی و نبوی سرچشمه می‌گیرد. خداوند همه موجودات جهان را مذکر و مؤنث آفریده است. این زوج بودن مورد تأکید خداوند است که در قرآن هم بار‌ها به آن اشاره می‌شود. طبق تعالیم الهی، این زوجیت باعث شده است زن و مرد در وابستگی نسبت‌به هم، اما در مسیر هدفی که خداوند ترسیم کرده است، حرکت کنند.
خداوند در آیه ۳۵ سوره احزاب، ۱۰ قله برای رشد انسان برشمرده است. از این آیه می‌توان دریافت که هم زنان و هم مردان، قابلیت رشد و تکامل را دارند و نهایت رشد هم رسیدن به همین قله‌هایی است که خدا در قرآن بیان کرده و آنها را پیش‌روی بشر قرار داده است. در تاریخ، بررسی‌های مختلفی شده است تا بدانند که راز خوشبختی انسان چیست و کدام بشر را می‌توان انسانی موفق قلمداد کرد.
در تمدن‌های شرقی مثل ایران و چین و مصر و در تمدن غرب و یونان و روم، این تحقیقات انجام شده است. اما کامل‌ترین این مطالعات از آن ادیان آسمانی است که گام‌های بلندی در این زمینه برداشتند. نگاه ادیان آسمانی با نگاه یونانی‌ها حتی فلاسفه یونانی متفاوت است.
درمیان ادیان آسمانی، کامل‌ترین دین، دین اسلام است. در قرآن کریم ویژگی‌های زن و مرد بیان شده است، حتی در زمان پیامبر (ص) از ایشان سؤال می‌شد که آیا مخاطب آیات قرآن، مردان هستند؟ رسول‌ا... (ص) می‌فرمودند: خیر؛ مخاطب قرآن «امنو‌ها» هستند؛ یعنی هر کسی که ایمان آورده است. در قرآن یا «ایهاالرجال» نداریم، ولی فراوان «یا‌ای‌ها الذی امنوا» داریم، پس می‌توان گفت که رفتار‌های حضرت فاطمه (س) ریشه در تعالیم اسلامی و قرآنی دارد.
ابعاد اجتماعی شخصیتی حضرت فاطمه (س) را می‌توان در حضور‌های مهم و سرنوشت‌ساز ایشان در صحنه‌های مختلف بررسی کرد، اما خانواده موفق و تربیت فرزندان تأثیرگذار، مهم‌ترین بعد شخصیتی حضرت است. این فرزندان، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین آدم‌های تاریخ اسلام‌اند؛ چه پسر‌ها و چه دختر‌ها این ویژگی را دارند. ایشان فقط فرزندانی متقی و الگو به لحاظ معنوی تربیت نکردند، بلکه فرزندانی تربیت کردند که تاریخ‌ساز شدند.
در تاریخ آمده است یک‌بار حضرت علی (ع) از حضرت فاطمه (س) پرسیدند مطالبی را که ما از پیامبر در مسجد شنیدیم، شما از کجا مطلع می‌شوید؟ خانم فرمودند: «من پسرم حسن را تشویق کردم که به مسجد بیاید، حرف‌های پیامبر را گوش دهد و بعد برای من بازگو کند.» یعنی حضرت، فرزندانشان را تشویق می‌کنند در اجتماع و درمیان مردم حضور داشته باشند، سخنان پیامبر را بشنوند و برای مادر در خانه تعریف کنند.
این مادر، فرزندانشان را به‌روز و برای آینده تربیت کردند؛ چنان‌که امیرمؤمنان در حدیثی می‌فرمایند: «بچه‌هایتان را برای آینده تربیت کنید.» یعنی به‌روز تربیت کنید تا نیاز‌های آینده، مشکلات و پیچیدگی‌های آینده را بدانند، بر موج‌های بلا سوار شوند و با اراده‌های بزرگ، بتوانند آینده را تسخیر کنند.
در تاریخ اسلام آمده است شخصیتی مثل «اسماء بنت عمیس» که سیزده سال در مأموریت حبشه بود، وقتی به اتفاق همسرش جعفر طیار از آنجا به مدینه بازگشت، به جلسه بانوان مسلمان در مدینه رفت. این یعنی اینکه در آن زمان، بانوان تشکل داشتند، سخنگو داشتند و به آنها احترام گذاشته می‌شد.
اسما به‌نمایندگی از جمع بانوان، خدمت پیامبر رسید و سؤال کرد سهم ما خانم‌ها چیست و ما کجای دین اسلام هستیم؟ آنجا آیه ۳۵ سوره احزاب نازل شد: «ان المسلمین والمسلمات والمومنین والمومنات و القانتین و القانتات...». این آیه نگاه خداوند به بانوان را نشان می‌دهد که فرقی با مردان ندارند. در نگاه اسلام و رسول خدا (ص)، زنان حضور پررنگی دارند. پیامبر (ص) همیشه اصرار داشتند در بیعت‌ها، زنان حضور داشته باشند.
بیعت پدیده‌ای سیاسی‌اجتماعی است که امروزی‌ها به انتخابات، تعبیرش می‌کنند و آن زمان این حضور در قالب بیعت بوده است؛ چنان‌که آخرین بیعتی که پیامبر از مسلمانان گرفتند، در غدیر خم و برای ولایت امیرالمؤمنین (ع) بود. رسول خدا علاوه‌بر اینکه خانواده برایشان مهم بود و به‌شدت به ازدواج و تشکیل خانواده توصیه می‌کردند و برای نقش مادری منزلت قائل بودند، بانوان را به حضور در میدان‌های اجتماعی و سیاسی حتی به حضور در میدان جنگ که زنان از آن معاف بودند، تشویق می‌کردند.
وقتی مسلمان‌ها در یک تحریم همه‌جانبه در شعب ابیطالب قرار می‌گیرند و بسیار در تنگنا هستند، باز حضرت فاطمه (س) حضور دارند و همراه دیگران سختی‌ها را تحمل می‌کنند. در اولین گروه مهاجران که جرئت می‌کنند از مکه به مدینه بروند، حضرت فاطمه‌زهرا (س) هم حضور دارند که درگیری پیش می‌آید.
مردانی که صورت‌های خودشان را پوشانده بودند، به کاروان حمله می‌کنند و خانم‌ها را از روی شتر‌ها به زمین می‌اندازند، اما این زنان ایستادگی می‌کنند و می‌گویند این سد باید شکسته شده، راه مهاجرت باید باز شود. فاطمه بنت‌اسد، فاطمه الزهرا (س)، بنت‌محمد (ص) و فاطمه‌بنت‌زبیر، زنان شاخص اولین گروه مهاجران بودند که به مدینه رفتند.
در تاریخ اسلام آمده است که بعد از جنگ احد وقتی اخبار جنگ به خانم فاطمه‌زهرا (س) رسید و شنیدند که رزمندگان شکست خورده‌اند، خود را به میدان رساندند و در مداوای مجروحان و خاک‌سپاری شهدا نقش فعال ایفا کردند، وقتی صفیه خواهر حمزه می‌خواهد بدن قطعه‌قطعه برادرش را ببیند، این خانم فاطمه‌زهراست که او را دلداری می‌دهد.
در جای دیگر حضرت برای زنان جلسات آموزشی برگزار می‌کردند. وقتی کسی وارد خانه حضرت فاطمه‌زهرا (س) می‌شد، شاهد گفت‌و‌گو‌های معارفی و گفت‌و‌گو‌های تفسیری قرآن کریم در این خانه بود.
حتی در تاریخ آمده است روز‌های آخر حیات آن بانوی بزرگوار اسلام، وقتی خدمتکاری می‌آید تا به دلیل سختی کار به حضرت کمک کند، ایشان به او مفاهیم قرآن می‌آموزند. این حضور تأثیرگذار ادامه دارد تااینکه به رحلت پیامبر (ص) و بعد ماجرای دامنه‌دار خلافت امیرالمؤمنین (ع) می‌رسد که حضرت فاطمه (س) نقشی تاریخی در آن صحنه‌ها ایفا می‌کنند.