نگاهی عمیق به آداب زیارت از دیدگاه بزرگان دین | نشانه‌های دعوت

به گزارش شهرآرانیوز؛ یکی از موضوعات مهم در معارف رضوی، فهم جایگاه زیارت حضرت ثامن‌الحجج (ع) و آداب ویژه زیارت آن حضرت از منظر بزرگان است؛ به‌ویژه درک «اذن دخول» و «اذن خروج» و اهمیت تحولات قلبی و رفتاری در حریم قدسی آن امام همام تا زائران با معرفتی عمیق‌تر و حالاتی متعالی‌تر به زیارت بپردازند. این موضوعات مهم را در گفت‌و‌گو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین مصطفی امینی‌خواه، استاد حوزه و دانشگاه، بررسی کرده‌ایم.

خانه‌ای به وسعت بیت‌النبی (ص)

زیارت ائمه‌اطهار (ع)، به‌ویژه امام‌رضا (ع)، از دیرباز با آداب و رسوم لطیف و دقیقی همراه بوده است که بزرگان دین بر آن تأکید کرده‌اند. یکی از نکات اساسی، مسئله «اذن دخول» است که بسیاری از مردم، بدون توجه از کنار آن می‌گذرند و آن را صرفا چند خط نوشته می‌پندارند.

اما اذن دخول، برگرفته از آیه قرآن کریم است که می‌فرماید: «لاتدخلوا بیوت‌النبی الا ان یوذن‌لکم: به خانه‌های پیامبر وارد نشوید؛ مگر آنکه به شما اذن داده شود.» این آیه نشان می‌دهد که خانه پیامبر اکرم (ص) قداستی فراتر از زندگی ظاهری ایشان دارد و این قداست به تمام دوران‌ها و مکان‌هایی که به ایشان منسوب است، ازجمله حرم مطهر امام‌رضا (ع)، نیز تعمیم می‌یابد. 

ورود به این اماکن، بدون اذن، بی‌احترامی به صاحبخانه محسوب می‌شود و مؤید آن است که این آیه، تنها مربوط‌به منزل شخصی پیامبر (ص) نیست، بلکه شامل تمام خانه‌هایی می‌شود که به‌نوعی به ایشان نسبت داده می‌شود. حرم امام‌رضا (ع)، مزار کسی است که پیامبر (ص)، او را «پاره‌ای از وجود خود» نامیده‌اند و این خود بر قداست بی‌انت‌های آن می‌افزاید.

چطور بفهمیم اجازه ورود داده شده است؟

با توجه به جایگاه رفیع و قداست خانه اهل‌بیت (ع)، سؤال اینجاست که چگونه می‌توانیم اذن ورود به این حریم مطهر را درک کنیم؟ حضرت آیت‌ا... العظمی بهجت (ره) در پاسخ به این پرسش کلیدی، نکته‌ای بسیار عمیق را مطرح کرده است. ایشان توصیه می‌کرد زمانی که به عبارت «أأدخل یا حجت‌ا...؟ أأدخل یا ملائکه‌ا...؟ فَاذَن لی یا مولای: آیا وارد شوم‌ای حجت خدا؟ آیا وارد شوم‌ای ملائک خدا؟

پس اذن ده‌ای مولای من» می‌رسید، به قلبتان مراجعه کنید و ببینید آیا تغییروتحولی در آن به‌وجود آمده است یا خیر. این قاعده عجیب‌وغریب، نشان‌دهنده اهمیت قلب به‌عنوان «خانه خدا» است. اگر حال خوش و دگرگونی در قلب خود احساس کردید، به معنای آن است که به شما اذن ورود داده شده است. این تغییرات، می‌تواند به شکل انکسار باطنی، شرمندگی، شوق یا خوشحالی از رسیدن باشد؛ حالتی که انسان، آن را درک و توجه امام را احساس می‌کند.

دعوت امام از میهمان‌ها

بزرگانی، چون آیت‌ا... انصاری‌همدانی (ره) نیز بر این نکته تأکید می‌کردند که اگر در هنگام خواندن اذن دخول، حالت خضوع، خشوع و گریه پیدا شد، این نشانه قبول شدن شما توسط امام است. در غیر این‌صورت، توصیه می‌کرد که «حوصله کنید تا این حال، برایتان پیدا شود» و این به معنای آمادگی روحی برای درک فیض است.

حکایاتی از بزرگان نشان می‌دهد که اذن ورود نه‌تنها با تحول قلبی بلکه گاهی با الهامات مستقیم نیز همراه بوده است. مرحوم الهی‌قمشه‌ای (ره) نقل می‌کرد که من بدون دعوت امام به مشهد نمی‌آیم و دعوت ایشان گاهی از طریق رؤیای صادقه و گاهی با نشانه‌های دیگر محقق می‌شود. این ارتباط عمیق با ائمه (ع)، به آنها امکان درک لحظه‌به‌لحظه اذن و رضایت را می‌داد و نشانه‌ای از آمادگی باطنی و ارتباط ناگسستنی‌شان با معصومین (ع) بود.

برای رفتن هم باید اجازه بگیری!

نه‌تنها اذن ورود، بلکه اذن خروج از حرم مطهر نیز مورد توجه خاص بزرگان دین بوده است. مرحوم آیت‌ا... کوهستانی (ره)، از شخصیت‌های استثنایی و عارفان زمان خود، و از کسانی بود که مقید به رعایت این ادب در زیارت امام‌رضا (ع) بود. ایشان معتقد بود همان‌گونه که برای ورود به خانه میزبان باید اجازه گرفت، برای خروج نیز باید اذن حاصل کرد.

در یکی از خاطرات آیت‌ا... آمده است که همراهانش، قصد ترک مشهد و بازگشت به شمال را داشتند، اما آیت‌ا... کوهستانی به آنها گفت که باید از حضرت رضا (ع) اجازه بگیرم. نهایتا به‌دلیل اعلام قرنطینه خراسان از رادیو و ممنوعیت خروج از مشهد، امکان بازگشت فراهم نشد و این‌گونه، اذن خروج از جانب امام، ازطریق یک حادثه بیرونی، آشکار شد. این نشان از عمق ارتباط و حساسیت این بزرگان نسبت‌به آداب حضور و خروج از حریم ائمه (ع) دارد.

احترام به زائران؛ احترام به امام

یکی دیگر از نکات مهم در آداب زیارت، احترام و معاشرت با سایر زائران است. حرم، خانه امام است و وقتی شما در محضر صاحبخانه هستید، باید با تمام حاضران با احترام رفتار کنید. حضرت آیت‌ا... مرتضی حائری (ره) می‌گفت که احترام به زائر امام‌رضا (ع)، درواقع احترام به خود امام‌رضا (ع) است و باعث خوشحالی حضرت می‌شود. بالعکس، هرگونه بی‌احترامی به زائران، موجب کدورت خاطر امام و از بین رفتن فیض زیارت می‌شود.

این نکته در خاطره‌ای از خود ایشان آمده است که روزی در حرم، با یکی از همشهریان خود برخورد تندی داشت تا اذن دخولش از بین نرود، اما بعدا ازسوی امام به خودش پیام رسید که «دیگر نیا»؛ زیرا او از چشم امام افتاده بود! این داستان، اهمیت رفتار با دیگر زائران را هم‌تراز با ادب حضور در خود حرم، نشان می‌دهد؛ چراکه امام، هر زائر را جزئی از خود می‌داند.

حتما از حرم، راضی برمی‌گردی!

از مهم‌ترین درک‌هایی که می‌توان از زیارت امام‌رضا (ع) حاصل کرد، این است که آن حضرت، وظیفه خود می‌دانند زائر خویش را راضی کنند. این فراتر از پر کردن جیب زائران یا برآورده کردن حاجات مادی صرف است، بلکه به رضایت قلبی و باطنی آنها مربوط می‌شود.

در سال‌ها مجاورت با حرم امام‌رضا (ع) به این درک رسیده‌ام که امام‌رضا (ع) «انگار وظیفه خودش می‌داند زائرش را راضی کند.» این حقیقت را علامه‌طباطبایی (ره) به‌عنوان «رأفت حسی امام‌رضا (ع)» تعبیر کرده است. این رأفت به‌گونه‌ای است که حتی اگر کسی بدون نیت زیارت به مشهد بیاید و در شهر خوش بگذراند، امام به همین مقدار از او شاد می‌شود. 

حکایت زنی که نمی‌خواست حرم برود، ولی در پایان سفر به‌دلیل خوش‌گذرانی در شهر، در خواب امام‌رضا (ع) را دید و حضرت به او فرمودند: «خوشحالم که در شهر من به تو خوش گذشت.» این نشان‌دهنده عمق رأفت و مهربانی امام است که حتی به دلخوشی‌های کوچک زائرانش، توجه می‌کند و درصدد رضایت خاطر آنهاست.