تشنگی مشهد، در سایه برند جهانی «شهر دوستدار آب»

به گزارش شهرآرانیوز؛ در سال۱۳۹۸، مشهد نخستین شهر کشور بود که با پیگیری‌های شهرداری، عنوان «شهر دوستدار آب» را به خود اختصاص داد، اما در این میان، عنوانی دیگر به موازات این طرح به چشم می‌خورد: «مشهد؛ شهر حساس به آب». ا

ین برند درواقع عنوانی بود که در همان سال با ابلاغ وزارت نیرو به آب وفاضلاب، رقم خورد و کار خود را آغاز کرد. این روز‌ها که بحران آب دوباره به تیتر خبر‌ها برگشته است، این سؤال پیش می‌آید که عناوین و برند‌هایی نظیر «مشهد؛ شهر دوستدار آب» و «مشهد؛ شهر حساس به آب» به کجا رسید؟ آیا توانست زندگی شهری را تغییر دهد یا مثل بسیاری از طرح‌های پرهیاهو، در همان ابتدای راه تشنه ماند؟

مشهد؛ در مسیر تولد فرهنگ تازه مصرف آب

در ابتدا به سراغ ناصر صداقت، مسئول پروژه «مشهد؛ شهر دوستدار آب» شهرداری، می‌رویم. او از ارتباط این عنوان با «شهر حساس به آب» چنین می‌گوید: شهر دوستدار آب، طرحی جامع با شاخص‌های کلی و دامنه‌ای فراگیر است؛ برنامه‌ای که نگاهش از زیرساخت تا رفتار اجتماعی را دربر می‌گیرد.

در دل این طرح بزرگ، پروژه «مشهد؛ شهر حساس به آب» به عنوان یکی از زیرشاخه‌های آن، تعریف شده است؛ زیرشاخه‌ای که با تکیه بر فناوری‌های نوین در علوم اجتماعی و تعامل مستقیم با شهروندان، گام‌های تازه‌ای در مسیر فرهنگ سازی و کاهش مصرف برداشته است.  

وی میان پرونده‌ای قطور از اسناد و جدول‌های ارزیابی، از روز‌های پرکشمکش تدوین این طرح، می‌گوید و توضیح می‌دهد: سند جامع «مشهد دوستدار آب» برای نخستین بار در کشور نوشته شد و حتی در شورای فرهنگ عمومی استان تصویب شد، اما انتظار داشتیم دستگاه‌های اجرایی با جدیت بیشتری وارد عمل شوند. درواقع در عمل، توجه کافی صورت نگرفت.

او توضیح می‌دهد که سه هدف اصلی این سند، یعنی افزایش سواد آبی، اصلاح الگوی مصرف و گسترش مطالبه گری شهروندان، محور همه اقدامات بوده است.

استانداری پیگیری کند

صداقت تأکید می‌کند: اگر استانداری اجرای سند را به طور جدی پیگیری نکند، تمام این تلاش‌ها در حد بایگانی باقی می‌ماند.

به گفته وی، عملکرد دستگاه‌ها برپایه همین سه شاخص ارزیابی می‌شود، اما هنوز تا تحقق کامل آن، فاصله زیادی باقی است.

صداقت از پروژه‌ای دوساله میان مدیریت شهری و دانشگاه آزاد مشهد سخن می‌گوید؛ طرحی که هدف آن، تدوین مجموعه‌ای از شاخص‌های فنی و محیطی برای اجزای مختلف شهر است؛ اجزایی مانند ساختمان ها، معابر و فضا‌های سبز. به گفته او، این شاخص‌ها قرار است معیار‌هایی مشخص برای بهبود کیفیت طراحی و نگهداری این بخش‌ها ارائه دهند؛ برای نمونه، در حوزه فضای سبز، «نوع تجهیزات، شیوه‌های اجرایی و بهره گیری از فناوری‌های روز» درقالب همین شاخص‌ها تعریف می‌شود.

صداقت تأکید می‌کند که هنوز هیچ یک از این موارد در فرایند تصویب، قرار نگرفته است و موضوع در مرحله کارشناسی است. گام بعدی، طرح این مجموعه در کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر خواهد بود تا بررسی‌های اولیه انجام و پس از آن، مسیر مراحل بعدی، مشخص شود.

او می‌گوید: بخشی از این شاخص‌ها می‌تواند در آینده، «به صورت الزامات قانونی» یا «مصوبات و مشوق‌های تشویقی برای شهروندان» مطرح شود، اما همه این‌ها منوط به طی شدن مراحل بررسی در شورا و جمع بندی کارشناسانه است.

تمدید بدون شرط برند یونسکو

در این میان، فعالیت مشهد در چارچوب برند یونسکوی شهر دوستدار آب، نیز مشمول ارزیابی سطح ملی قرار گرفته است. مسئول پروژه «مشهد؛ شهر دوستدار آب»، با مرور نتایج می‌گوید: در ممیزی نخست، نمره ما در ارزیابی ملی یونسکو، ۸/۶۲ از ۱۰۰ بود؛ عددی که نشان می‌داد پایه‌های علمی و فرهنگی کار شکل گرفته است. در ممیزی دوم، هرچند عدد مشخصی اعلام نشد، به علت عملکرد مناسب مشهد، استمرار فعالیت‌ها و تداوم طرح‌های اجتماعی، برند یونسکو بدون شرط تمدید شد.

به گفته او، این تمدید بیش از هرچیز، نشانه اعتماد نهاد ملی ارزیابی به مسیر مشهد است؛ هرچند رسیدن به سطح معیار‌های بین المللی، هنوز تلاش جدی تری را‌ می‌طلبد.

صداقت در بخش دیگری از صحبت هایش، چهره واقعی بحران آب در مشهد را ترسیم می‌کند؛ بحرانی که در اعداد خود، گویای عمق فاجعه است: «مصرف آب در مشهد، تقریبا دوبرابر ظرفیت تجدیدپذیرش است و درحالی که میانگین جهانی حدود ۴۰ تا ۴۵درصد منابع تجدیدپذیر را استفاده می‌کند، در ایران رقم به ۷۵درصد می‌رسد و در مشهد حتی حدود ۲۰۰درصد مصرف واقعی، ثبت شده است.»

به گفته او، نقشه راه جدید با محوریت دانشگاه فردوسی درحال بازنگری است تا همه سازمان ها، از قوه قضاییه و مجلس گرفته تا شهرداری و شرکت‌های آب وفاضلاب، نقش مشخصی در مدیریت منابع آب داشته باشند. هدف، رسیدن از شعار به عمل و عبور از پراکندگی تصمیم هاست تا روزی بتوان گفت مشهد نه فقط در برگه ها، بلکه در رفتار روزمره اش، «دوستدار آب» شده است.

نوآوری اجتماعی؛ راه تازه آشتی شهر با آب

مدیر دفتر توسعه پایدار، مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی شرکت آب وفاضلاب مشهد، نیز درباره طرح «مشهد؛ شهر حساس به آب» که از زیرشاخه‌های شهر دوستدار آب است، می‌گوید: ما از همان ابتدا به جای توصیه و بخشنامه، سراغ افکارسنجی رفتیم. خواستیم بدانیم مردم چقدر درباره آب حساس هستند. براساس این مطالعه، حوزه‌هایی که نیاز به فعالیت فرهنگی فوری داشتند، مشخص شدند.

دکتر ثمانه توکلی امینیان می‌گوید: در ادامه، دو رویداد ملی طی دو سال برگزار شد تا ایده‌های خلاقانه در آموزش و فرهنگ سازی به میدان بیایند. از میان صد‌ها ایده، شش طرح برتر انتخاب شدند؛ بازی‌های فکری هدفمند، نرم افزار‌های آموزشی و پویش‌های اجتماعی که در فضا‌های واقعی مثل رستوران‌ها و مراکز تجاری اجرا شدند تا اثربخشی شان سنجیده شود.

وی ادامه می‌دهد: برای نخستین بار، به مرحله‌ای رسیدیم که شهروندان، فناوری و فرهنگ در یک مسیر قرار گرفتند. برخی از این ایده ها، اکنون در مرکز نوآوری آب درحال تبدیل شدن به محصول نهایی هستند تا در ابعاد ملی عرضه شوند.

با این حال، هنوز تصویر کاملی از میزان تحقق هدف نهایی این طرح وجود ندارد؛ طرح سه ساله‌ای که برای کاهش ۲۰درصدی مصرف تعریف شده است، باید با افکارسنجی دوم در پایان دوره، ارزیابی شود.

او تأکید می ‎‎کند: موفقیت طرح به همراهی جوانان و خانواده‌ها وابسته است؛ قصد نداریم صرفا با پوستر و شعار، فرهنگ سازی کنیم؛ فناوری، بازی و مشارکت اجتماعی، ابزار‌های اصلی ما در این طرح هستند.

هم افزایی نهادها؛ کلید تحقق شهر دوستدار آب

دکتر کامران داوری، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، نیز در این باره می‌گوید: طرح «مشهد؛ شهر دوستدار آب» ماهیتی میان بخشی دارد و نیازمند همکاری گسترده میان نهاد‌های مختلف، از دانشگاه‌ها و آموزش وپرورش گرفته تا سازمان‌های خدماتی و فرهنگی است. ساختار حقوقی الزام آوری برای مشارکت سایر دستگاه‌ها وجود ندارد و بسیاری از همکاری ها، برپایه تعهد اجتماعی و انگیزه‌های داوطلبانه رقم می‌خورد.

او تأکید می‌کند: شهرداری مشهد، باوجود امکان شانه خالی کردن از مسئولیت، با انگیزه و استمرار فعالیت، نقش محوری خود را در اجرای این طرح حفظ کرده است. این رویکرد فعالانه شهرداری، همراه با تلاش دانشگاه‌ها و سایر نهاد‌های شهری، موجب شده است روند اجرای طرح، مثبت و رو به پیشرفت باشد.

داوری می‌گوید: گرچه هنوز فاصله‌ای تا دستیابی کامل به معیار‌های تعریف شده یونسکو وجود دارد، اما ارتقای امتیازات مشهد در ارزیابی‌های دوره‌ای، استمرار برنامه‌ها و حضور فعال بخش علمی و فرهنگی شهر، نشانه حرکت در مسیر صحیح است.

او در پایان یادآوری می‌کند: تداوم پیشرفت و حفظ جایگاه مشهد به عنوان «شهر دوستدار آب»، نیازمند همکاری پایدار همه دستگاه ها، جدی گرفتن مسئولیت‌ها و هماهنگی نهادی است؛ چراکه تنها با انسجام و تعهد جمعی، می‌توان این عنوان ارزشمند را نه تنها حفظ کرد، بلکه به سطحی بالاتر ارتقا داد.

عنوان «مشهد؛ شهر دوستدار آب» هنوز در گزارش‌ها تکرار می‌شود، اما تا وقتی این شعار به رفتار روزمره ما نرسد، نمی‌تواند آب واقعیت را بر زمین تشنه شهر جاری کند. اگر همه پای کار بیایند، شاید روزی بتوانیم بااطمینان بگوییم که مشهد دیگر فقط حساس به آب نیست، بلکه واقعا دوستدار آب شده است.