به مناسبت ۲۶ مرداد، سالروز بازگشت آزادگان به کشور، در سال ۱۳۶۹ نگاهی داریم به مهم‌ترین آثار سینمایی که با محوریت زندگی اسرای جنگ تحمیلی جلوی دوربین رفته‌اند.
محمد عنبرسوز | شهرآرانیوز- اساسا مسئله جنگ یکی از جذاب‌ترین موضوعات سینماست که به واسطه ظرفیت‌های دراماتیک پررنگش، همواره سوژه محبوبی برای فیلم‌سازی به شمار می‌رود؛ به طوری که این شکل از سینما در سراسر جهان یک ژانر منحصربه‌فرد را به خودش اختصاص داده و آثار گوناگون و پرمخاطبی درباره جنگ‌ها ساخته شده‌اند. در ایران نیز، به واسطه هشت سال دفاع مقدس که یک تجربه تاریخی خاص و فراگیر در تاریخ معاصر محسوب می‌شود، فیلم‌سازان زیادی به ساختن فیلم در این باره پرداخته‌اند.
برخی از فیلم‌های ژانر جنگ مستقیما به میدان نبرد می‌روند، اما برخی از کارگردان‌ها سعی می‌کنند با تکیه بر خلاقیت‌های هنری، پیامد‌های جنگ را به شکل دیگری در سینما بازتاب دهند. از همین روی، مرارت‌هایی که رزمندگان دفاع مقدس و خانواده‌های آن‌ها در سال‌های پس از جنگ متحمل شده‌اند، یکی از موضوعات جذاب فیلم‌سازان عرصه دفاع مقدس در ایران است. به مناسبت ۲۶ مرداد، سالروز بازگشت آزادگان به کشور، در سال ۱۳۶۹ نگاهی داریم به مهم‌ترین آثار سینمایی که با محوریت زندگی اسرای جنگ تحمیلی جلوی دوربین رفته‌اند.
پرواز از اردوگاه / ۱۳۷۲
حسن کاربخش
یکی از نخستین آثار سینمای ایران که با الهام از اسارت در اوایل دهه ۷۰ ساخته شد، «پرواز از اردوگاه» اثر حسن کاربخش بود. این فیلم با محوریت قصه یک سرگرد خلبان به نام عباس حلمی، سعی کرد برشی از زندگی یک قهرمان ملی را، با استفاده از چهره ستاره مهم سینمای ایران در آن روزگار یعنی جمشید هاشم‌پور، به تصویر بکشد. قصه «پرواز از اردوگاه» به ماجرای یک رزمنده ایرانی اختصاص داشت که پس از به دست آوردن مجموعه‌ای از اطلاعات مهم نظامی، به دست نیرو‌های عراقی اسیر می‌شود؛ اما از آنجایی که باید هر طور شده این اطلاعات را به نیرو‌های خودی برساند، نقشه فرار از اردوگاه را طراحی می‌کند. «پرواز از اردوگاه» به لحاظ مضمونی اثری نو به شمار می‌رفت. این فیلم با پرداختی حادثه‌ای و پرهیجان، از ریتم خوبی برخوردار بود و علاوه بر این، چهره جذابی از یک قهرمان ملی ارائه می‌کرد؛ اما به واسطه ضعف برخی عوامل فنی و هنری، نتوانست به عنوان یک فیلم سینمایی درجه یک و مهم در سینمای ایران ثبت شود. کم بودن بازیگران چهره و حرفه‌ای در این فیلم و تمرکز زیاد فیلم‌نامه بر یک شخصیت، نقطه ضعف «پرواز از اردوگاه» بود.
بوی پیراهن یوسف / ۱۳۷۴
ابراهیم حاتمی‌کیا
ابراهیم حاتمی‌کیا، فیلم‌ساز باسابقه عرصه دفاع مقدس، که در دهه ۷۰ با فیلم خوش‌ساخت «از کرخه تا راین»، نگاه متفاوتش به مقوله جنگ را ثابت کرده بود، با خوانش خاص خود از اسارت و بازگشت آزادگان، به ساخت «بوی پیراهن یوسف» پرداخت که هنوز هم یکی از بهترین فیلم‌های کارنامه او به شمار می‌رود. این فیلم قصه همراهی یک پیرمرد به نام دایی غفور با یک دختر جوان را روایت می‌کرد که هر دو چشم به راه بازگشت عزیزشان از جنگ بودند. غفور با وجود تمام شواهد و مدارکی که شهادت فرزندش یوسف را قطعی جلوه می‌دهد، به بازگشت او امیدوار است و شیرین هم، در انتظار برادر خود، از اروپا به ایران آمده است.
انتخاب مناسب اسم «یوسف» برای نقش آزاده فیلم و اشاره هنرمندانه این نام‌گذاری به داستان حضرت یوسف، از نقاط قوت فیلم بود؛ ضمن آنکه بازی خاطره‌انگیز علی نصیریان در نقش دایی غفور، موسیقی ماندگار مجید انتظامی و پایان‌بندی سینمایی و پراحساس فیلم، دیگر عوامل موفقیت «بوی پیراهن یوسف» بودند.
نفوذی / ۱۳۸۷
احمد کاوری و مهدی فیوضی
از اواخر دهه ۸۰ بود که توجه به سوژه‌های مربوط به آزادگان و موضوعات جانبی متأثر از جنگ در سینمای ایران به شکل درخور ملاحظه‌ای افزایش یافت و کارگردان‌های ایرانی تصمیم گرفتند جنگ را از نقطه‌نظر‌های کمتر دیده شده، پوشش دهند. فیلم‌نامه «نفوذی» در زمره آثار اقتباسی سینمای ایران قرار می‌گیرد که مبتنی بر خاطرات یکی از آزادگان جنگ تحمیلی است. این فیلم که با کارگردانی مشترک احمد کاوری و مهدی فیوضی ساخته شده، قصه رزمنده‌ای را روایت می‌کرد که پس از بیست سال اسارت، به کشور بازمی‌گردد؛ اما مورد سوء‌ظن نیرو‌های امنیتی قرار می‌گیرد و این موضوع برای او و خانواده‌اش مشکلاتی به وجود می‌آورد. لحن پرکنایه «نفوذی» و نقد صریحش به افراد سودجویی که درصدد سوء‌استفاده از عنوان رزمنده و کسب منفعت برای خود از کنار جنگ تحمیلی هستند، از نقاط قوت این فیلم بود که در آن زمان پرداختی جسورانه به شمار می‌رفت. بازی امیر جعفری در نقش اصلی فیلم هم از دیگر نکات مثبت آن بود.
اخراجی‌ها ۲ / ۱۳۸۷
مسعود ده‌نمکی
در ادامه موفقیت چشمگیر «اخراجی‌ها ۱» که یکی از پرمخاطب‌ترین فیلم‌های تاریخ دفاع مقدس به شمار می‌رفت، مسعود ده‌نمکی تصمیم گرفت تولید نسخه دوم این فیلم را با پیگیری ادامه سرنوشت آن گروه محبوب عملی کند. بدین ترتیب، دوربین دومین فیلم از سه‌گانه «اخراجی‌ها» به درون اردوگاه اسرای جنگ تحمیلی رفت و ماجرا‌های گروه اخراجی‌ها را ادامه داد. رویارویی کمدی این فیلم با مقوله اسارت شمشیر دولبه «اخراجی‌ها ۲» بود؛ زیرا از یک طرف نوآوری ویژه‌ای در پرداختن به موضوع آزادگان محسوب می‌شد و از طرف دیگر درجه این کمدی بیش از حد غلیظ شد و در چند سکانس به افت چشمگیر کیفیت فیلم انجامید. جای خالی کامبیز دیرباز که نقش اول نسخه قبلی را بازی کرده بود، در کنار ضعف مفرط فیلم‌نامه در تقلای نافرجامش برای ربط دادن ماجرای دزدی هواپیما به سرنوشت گروه اسیر شده، باعث شد «اخراجی‌ها ۲» به اندازه نسخه اول این فیلم خوب از کار درنیاید.
بیداری رؤیاها / ۱۳۸۸
محمدعلی باشه آهنگر
محمدعلی باشه آهنگر، کارگردان باسابقه سینمای جنگ، سوژه هوشمندانه‌ای برای تولید یک فیلم سینمایی درباره مشکلات آزادگان در سر داشت که به تولید شجاعانه‌ترین فیلم سینمای ایران با این مضمون انجامید. «بیداری رؤیاها» قصه رزمنده‌ای را روایت می‌کرد که خانواده‌اش او را شهید تصور کرده‌اند و به همین دلیل است که همسرش، پس از چند سال، با برادر شوهر خود ازدواج کرده. این در حالی است که او پس از چند سال آزاد می‌شود و به کشور بازمی‌گردد که همین موضوع زندگی همسرش را با تلاطمی عجیب روبه‌رو می‌کند.
این موقعیت دراماتیک و خاص در «بیداری رؤیاها» با بازی خوب هنگامه قاضیانی و امین حیایی همراه شد و در بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر دو نامزدی و یک سیمرغ را برای این فیلم به ارمغان آورد.
۲۳ نفر / ۱۳۹۷
مهدی جعفری
نخستین بار در برنامه پرمخاطب «ماه عسل» بود که مردم با یک سوژه تکان دهنده از جنگ تحمیلی آشنا شدند؛ قصه ۲۳ نوجوان سیزده تا هفده ساله که در دهه ۶۰ به اسارت نیرو‌های عراقی درآمدند. ظرفیت دراماتیک و سرگذشت ویژه این گروه باعث شد که مهدی جعفری، هنرمندی که سابقه فعالیت به عنوان فیلم‌بردار سینما را در کارنامه داشت، درصدد ساخت فیلمی با این موضوع برآید. حاصل کار، فیلم «۲۳ نفر» بود که نخستین بار در سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و ضمن نامزدی در پنج رشته، سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه ملی را هم به خود اختصاص داد. «۲۳ نفر» با اینکه هیچ بازیگر چهره‌ای نداشت و بار فیلم را بر دوش ۲۳ نوجوان نابازیگر گذاشته بود، توانست کیفیت اجرایی بسیار خوبی از خود نشان دهد و با استقبال ویژه منتقدان همراه شود. فیلم‌نامه فکر شده این اثر که به خوبی خودش را از شعارزدگی مصون نگه می‌داشت، تلاش صدام برای استفاده ابزاری از این نوجوانان را بازنمایی می‌کرد و یکی از نقاط قوت مهم «۲۳ نفر» بود.