گفتگو با ملیحه نوروزبیگی، تولیدکننده گل و گیاه که باعث ایجاد اشتغال برای دختران و زنان سرپرست خانوار شده است
لیلا کوچک زاده | شهرآرانیوز؛ ملیحه نوروزبیگی از کارآفرینان و تولیدکنندگان برتر استان خراسان رضوی و کشور در زمینه کاشت گل و گیاهان زینتی و آپارتمانی است. شغل اجدادی خانواده را پیشه خود ساخته و در این راه تاکنون با آموزش ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ نفر، زمینه کار آن‌ها را در رشته کشاورزی فراهم ساخته است. نظرش این است که کارآفرینی یک روحیه است و فکر خاصی می‌خواهد. با همه‌گیری کرونا، شغل او در دسته مشاغل بسیار آسیب‌پذیر قرار گرفته و حجم تولیدشان به یک‌دهم ظرفیت تولید رسیده است. او می‌گوید: نمی‌توان گل را از زندگی مردم حذف کرد. ما به دنبال ایجاد خلاقیت و راه برون‌رفت از این شرایط هستیم. در این زمینه یکی از اقدامات تیم او به تولید گل‌های رز جاودان برمی‌گردد، گلی که بین یک تا ۵ سال و بدون آب و خاک زنده می‌ماند.
اصالت خانواده‌ام را حفظ کردم
رئیس هیئت مدیره یک شرکت تعاونی تولیدی گل و گیاه است. ۱۷ سال در این حوزه فعالیت کرده است، بانویی که به دهه چهارم زندگی‌اش وارد می‌شود. اصالتش به شهر محلات، مهد گل و گیاه ایران، برمی‌گردد. اجدادش در این شهر تولیدکننده گل و گیاه بوده‌اند و بعد‌ها پدرش راهی مشهد می‌شود. دهه ۵۰، پنجراه سناباد و گل‌فروشی «ایران‌هلند» و مردی خستگی‌ناپذیر و مردم‌دار که باعث رونق تولیدات گیاهی در مشهد می‌شود و دختری که اگر پای مشق و درس نباشد، در گلخانه پدر می‌چرخد و سرخوش از عطر گل‌ها، آرزو‌های بزرگی در سر می‌پروراند.
«مرحوم پدرم عاشق کارش بود. هیچ‌وقت خسته نمی‌شد. به یاد دارم می‌گفت بیش از ۱۰ سال است بدون حتی یک روز مرخصی کار کرده است.» و دختر پشتکار و تلاش را از پدر به ارث می‌برد و مردم‌داری او هم روحیه کارآفرینی را در وجودش جوانه می‌زند تا امروز به عنوان تولیدکننده گل و گیاه، افراد بسیاری را که در بین آن‌ها خانم‌ها و دختران جوان تعدادشان زیاد است، آموزش دهد و زمینه ایجاد شغلشان را فراهم کند. اعتقادش این است که اگر چیزی را یاد گرفته است باید انتقال بدهد و افتخارش هم اینکه اصالت خانواده‌اش را حفظ کرده است.
حال بد تولیدکننده
معاون اقتصادی اتاق تعاون و عضو کمیسیون اقتصاد و اشتغال پارلمان مشورتی بانوان خراسان رضوی و نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان گل و گیاه و محصولات گلخانه‌ای خراسان و عضو انجمن ملی رز ایران از عناوین شغلی اوست. خانم نوروزبیگی همه فعالیتش را در گلخانه نگذاشته و سعی کرده است تجربیاتش را در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی دیگر هم به کار ببندد. بحث‌های حقوقی و فنی تولید را پیگیری می‌کند. مشکلات اقتصادی شرکت‌های تعاونی را پیگیری می‌کند و در آخرین پیگیری‌هایشان توانسته‌اند صنف گل‌فروشان را در شرایط کرونا و باتوجه به خسارت بسیار زیاد تولیدکنندگان، جزو مشاغل آسیب‌دیده قرار بدهند. گرچه هنوز مساعدتی از دولت به این صنف نرسیده است. او می‌گوید: حال تولیدکننده بد است و حال تولیدکننده گل و گیاه خیلی بد. کرونا و بحث‌های اقتصادی دست به دست هم داده‌اند. البته مشکلات ما مربوط به زمانی است که ارز دولتی از واردات کود و سم برداشته شد. از طرفی قیمت امروز گل با سال ۱۳۹۲ هیچ فرقی نکرده است.
شایعه انتقال کرونا از طریق گل
«کرونا در پایان زمستان آمد و ماه اسفند و اعیاد نوروز، رجب و شعبان، بهترین زمان کاری گل‌فروشان است و تمام امیدشان به این روز‌ها دوخته شده است، اما با وجود کرونا، همه مراسم‌ها تعطیل شد و مصرف گل پایین آمد. حتی شایعه شد که این ویروس از طریق گل منتقل می‌شود و این هم فروشمان را کمتر کرد. در حالی که گل‌ها وقتی از گلخانه به فروشگاه‌ها می‌رسند در محلول ضدعفونی‌کننده قرار می‌گیرند تا قارچ نگیرند.»
نوروزبیگی این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: هر واحد صنفی که در زمان کرونا تعطیل شد با موجود زنده سر و کار نداشت، اما در رابطه با صنف گل‌فروشان، این‌گونه نبود. روزانه حجم زیادی از گل‌های ما با وجود اینکه آن‌ها را هرس می‌کنیم، دور ریخته می‌شود. چون تقاضایی ندارد. هزینه‌هایمان چندین برابر شده، اما فروشمان به یک‌دهم رسیده است. ما فقط حجم تولید را کم کردیم و سعی می‌کنیم تعدیل نیرو نداشته باشیم. چون باید نیروهایمان به گلخانه رسیدگی کنند. یک سری از تولید‌ی‌ها تعطیل شده‌اند و اگر کسی تا امروز مانده، از سرمایه‌های ثابت خود استفاده می‌کند. محصول ما لوکس محسوب می‌شود و وقتی مردم از نظر اقتصادی مشکل دارند، طبیعی است که تهیه نان شب برایشان واجب‌تر باشد. اما گل را هم نمی‌شود از زندگی مردم حذف کرد و باید راه دیگری پیدا کنیم.
رز‌های جاودان
راه دیگری که او به آن می‌اندیشد، تولیدرز‌های جاودان است، گل‌هایی که به نوعی مومیایی شده است و یک تا ۵ سال بدون آب و خاک زنده می‌ماند. فقط نباید در معرض رطوبت و نور زیاد قرار بگیرد. اقدام خلاقانه نوروزبیگی در زمینه تولید این گل به یک سال گذشته برمی‌گردد تا اولین تولیدکننده آن در خراسان باشد. او دراین‌باره می‌گوید: برای تولید این محصول، ۲ سال کار تحقیقاتی انجام دادیم و این گل برای اولین بار در خراسان تولید شده است و آن را با قیمت بسیار مناسب عرضه کردیم. ما ۳۰۰۰ شاخه تولید کردیم و قصد داریم در ماه محرم و با فراغت بیشتر از کار، به تولید دوباره این گل بپردازیم.
زنان کارآفرین و همسرانشان
در زندگی زنان کارآفرین معمولا به همسرانی می‌رسیم که هم‌رشته آن‌ها بوده ودر کنار هم و پابه‌پای یکدیگر پیشرفت کرده‌اند. در زندگی خانم نوروزبیگی نیز چنین شرایطی حاکم است. او و همسرش دانش‌آموخته دانشکده جهاد کشاورزی هستند. آن‌ها در زمان تحصیل در این دانشکده، زمین‌های مرکز تحقیقات دانشگاه جهاد کشاورزی را برای کاشت گل و گیاه اجاره می‌کنند و ۱۰ سال روی این زمین‌ها به تولید محصولات گیاهی می‌پردازند. اما پیش از حضور در دانشگاه، کارشان با تشکیل یک شرکت تعاونی رقم خورده است و عده‌ای دانشجوی کشاورزی مستعد کار گروهی دور هم جمع می‌شوند و کار و سرمایه می‌گذارند و در همان سال اول، به دلیل فعالیت‌های زیاد و حجم قرارداد‌های بالا تعاونی برتر کشور شناخته می‌شوند.
او تعریف می‌کند: زمین‌های کشاورزی دانشگاه را در اختیار دانشجویان مستعد قرار می‌دادند و ما هم توانستیم بعد از تشکیل شرکت تعاونی به شرط تولید و مشارکت با دانشگاه زمین را اجاره و گلخانه ایجاد کنیم. ۱۰ سال گلخانه در دست ما بود و فضای آموزشی برای انجام کار‌های عملی ایجاد شد. درواقع، دانشگاه، دانشجویانش را برای کارورزی به گلخانه ما می‌فرستاد.
صادرات لیلیوم
«ما هم به صورت تئوری آموزش می‌دادیم و هم برای هر روز کاروز‌ها برنامه عملی داشتیم. آن‌ها حتما روزانه باید گزارش کارشان را به صورت مکتوب به من تحویل می‌دادند و من همه را می‌خواندم و این گزارش‌ها برایم بسیار مهم بود. گرچه به آن‌ها سخت می‌گرفتم، وقتی کارورز‌ها در گلخانه کار یاد می‌گرفتند و به همین واسطه به درآمد می‌رسیدند، حس خوبی به من دست می‌داد، حسی که کارآفرینی به وجود می‌آورد.» او می‌گوید کارآفرینی یک روحیه و فکر می‌خواهد، و این فکر همیشه با او بوده است.
زمین‌های مرکز تحقیقات دانشکده کشاورزی وسعت زیادی دارد و در کنار فرودگاه واقع شده است، اما زمینی که در اختیار تعاونی خانم نوروزبیگی قرار می‌گیرد شرایط شروع کار را ندارد. او دراین‌باره تعریف می‌کند: زمین ما پر از زباله و نخاله‌های بنایی بود و اصلا نمی‌شد به آن نگاه کرد، اما باید برای کشت، بستر ایجاد می‌کردیم؛ بنابراین زمین را تسطیح کردیم و در آن گلخانه زدیم. همه هم با هزینه شخصی بود. گلخانه ما ۲۰۰۰ متر وسعت داشت و گل‌های رز و لیلیوم بخشی از تولیدات ما در زمینه گل‌های شاخه‌بریده بود. خوشبختانه کیفیت تولید گل لیلیوم ما به حدی رسید که به صادرات آن به کشور یکی از کشور‌های حوزه خلیج فارس پرداختیم.
او ادامه می‌دهد: حتی تصور اینکه شاخه گلی از ایران در دست شهروندی در کشوری دیگر است برایم جالب بود. شهرداری هم برای فضای سبز شهر و در جریان استقبال از بهار، گل‌های فصلی‌اش را از ما می‌خرید و در کل سطح شهر، گل‌هایمان را می‌دیدیم و لذت می‌بردیم. جالب اینجاست که گل‌هایمان را در بین هزاران گل مشابه تشخیص می‌دادیم. تولیدکننده‌ها از زمانی که بذر گلی را در خاک می‌کارند تا زمانی که به نهال تبدیل می‌شود با او هستند و می‌شناسندش.
بیلش را گذاشت و رفت
خانم نوروزبیگی بعد از چند سال حضور در فضای گلخانه، تصمیم می‌گیرد در همین رشته در دانشگاه تحصیل کند و در کنار تجارب کاری گذشته، دانشش را به‌روز، و مسائل علمی و فناوری‌های روز را وارد کارش کند. او دانش‌آموخته رشته فناوری گل و گیاهان زینتی از دانشگاه هاشمی‌نژاد جهاد کشاورزی مشهد است. روز‌های حضور در گلخانه نزدیک فرودگاه خاطرات شیرینی برای اوست و با اشتیاق آن را تعریف می‌کند: هرروز از صبح تا ساعت ۳ و ۴ بعدازظهر در گلخانه مشغول بودم. هم تحصیل و هم کار. هواپیما‌های بزرگ را می‌دیدیم و گل می‌کاشتیم. البته بیش از صدای هواپیما، صدای فن‌های گلخانه بلند بود. صدا‌ها را در لحظه فرود می‌شنیدیم. به نظر من محیط گلخانه تطبیق زیادی با روحیه خانم‌ها دارد. همان حس مادرانه به پرورش فرزند آنجا جریان دارد، اما کار در گلخانه، فوق‌العاده سنگین است و بیشتر می‌توان گفت دورنمای خوبی دارد.
به گفته او، دانشجو‌های کشاورزی از همان لحظه انتخاب رشته، باید به این فکر کنند که هیچ پست و مقام و میز و دفتری منتظرشان نیست و باید کار میدانی و عملی انجام دهند: شبانه‌روز باید نگران گل و گیاهانت باشی. توصیه من به همه رشته‌های فنی این است قبل از تصمیم به شروع کار و سرمایه‌گذاری، یک دوره کارورزی کنند. درباره گلخانه‌داری این زمان باید یک سال باشد تا ۴ فصل مراحل تولید کار دیده شود. امکانات و تجهیزات را ببینند و همه‌چیز را برای شروع کار بسنجند.
او ادامه می‌دهد: کارورزی داشتم که کارشناسی ارشد رشته کشاورزی داشت و می‌خواست گلخانه‌ای راه بیندازد. ما داشتیم برای بستر کشت‌ها خاک درست می‌کردیم. هنوز نیم ساعت نگذشته بود که بیلش را کنار گذاشت و گفت، این کار من نیست. خداحافظی کرد و رفت.
دخترانی که از تحصیل بازنماندند
یکی از دغدغه‌های مهم این بانوی تولیدکننده گل و گیاه، محصلان رشته کشاورزی در هنرستان‌های دخترانه هستند. دخترانی که به گفته او باید واحد کارورزی‌شان را در گلخانه‌هایی خارج از شهر بگذرانند و معمولا به دلیل مسافت زیاد و راه و زمان طولانی حضور در گلخانه‌ها نمی‌توانند واحد کارورزی را به انجام رسانده و در نتیجه باید با دیپلم ناقص، تحصیل را رها کنند؛ بنابراین خانم نوروزبیگی تصمیم می‌گیرد در گلخانه خود، این دختران نوجوان را بپذیرد.
او تعریف می‌کند: با چند دبیرستان در محدوده منطقه سیدی صحبت کردم و برای پذیرش دانش‌آموزانشان اعلام آمادگی کردم. آن‌ها پذیرفتند و ۴۰ تا ۵۰ دانش‌آموز دختر باید بعد از تمام شدن امتحانات پایان ترم که به تابستان می‌افتاد، برای کارورزی به گلخانه می‌آمدند. درست آن سال‌هایی شد که ماه رمضان در این فصل افتاده بود. حالا تصورش را بکنید مدیریت دختران نوجوان و کم‌رمقی که روزه می‌گیرند چه سختی‌هایی دارد. هر روز چند نفری ضعف می‌کردند و بی‌حال بودند. یک بار هم قرار شد هرس کوچکی روی بوته‌های خیار انجام دهند. من دقیق و درست برایشان توضیح دادم که باید چه‌کار کنند، اما تلفنم زنگ خورد و دقایقی مجبور شدم گلخانه را ترک کنم. آن‌ها را به مربی‌شان سپردم و بیرون رفتم. اما زمانی که برگشتم، تمام گلخانه من از بین رفته بود. دختران کارورز به اشتباه تمام گل‌های خیار را چیده و یک برداشت را خراب کرده بودند.
ولی هیچ‌کدام از این ماجرا‌ها باعث نمی‌شود از کارش پشیمان شود و همچنان پرتوان ادامه می‌دهد. او می‌گوید: دختر‌ها باید تابستان دفترچه‌های کنکور را پر می‌کردند. راهنمایی‌شان کردم که دقیقا چه رشته‌ای را انتخاب کنند و می‌دانم آن سال‌ها، ورودی دانشگاه جهاد کشاورزی تعداد زیادی دانشجوی تازه‌وارد دختر پذیرفت، دخترانی که حالا خیلی از آن‌ها یا برای خودشان فعالیت می‌کنند یا در جایی مشغول به کار شده‌اند.
او حدود ۳ تا ۴ سال با نوجوانان دختر هنرستان کارورزی کار می‌کند.
در ادامه هم این دوره‌ها را برای بانوان سرپرست خانوار کمیته امداد برگزار می‌کنند. آموزش‌های کاربردی به آن‌ها می‌دهند تا بتوانند زودتر وارد بازار کار شوند. او می‌گوید: ما برای فروش تولیداتشان هم کمک کردیم. برخی‌ها هم در مجموعه خودمان کار کردند.
وقتی از گلخانه رفتیم
همچنان حرکت زندگی در زمین‌های کشاورزی کنار فرودگاه تا قبل از تعطیلی دانشگاه جهاد کشاورزی ادامه داشت. او می‌گوید: وقتی با آدم‌های موفق صحبت می‌کنم، می‌بینم کارشان را دوست دارند و از سر عشق فعالیت می‌کنند. من هم تمام لحظه‌هایی را که در گلخانه هستم، کارم را دوست دارم و اصلا عقب‌نشینی نکرده‌ام. وقتی در کنار کار، آموزش هم می‌دهم، این علاقه مضاعف می‌شود (گرچه آن‌ها از سال ۹۵ از دانشگاه جدا می‌شوند و خود به صورت مستقل به تولید می‌پردازند).
اومی‌گوید: ما ویترین خوبی برای دانشگاه بودیم. هم دانشجوی مرکز بودیم و هم فعالیت اقتصادی می‌کردیم و در هر بازدید مسئولان، دانشگاه به سراغمان می‌آمد. آنجا صرفا بحث کار نبود و حضور در محیط علمی، برای ما مطلوب بود. همه‌چیز خوب بود تا زمانی که مرکز تحقیقات کشاورزی با مرکز آموزش ادغام شد و مدیریت جدید اعتقادی به کار‌های عملی و میدانی نداشت. همه‌چیز عوض شد و مجبور شدیم از آنجا برویم. البته رفتن از آنجا برای ما بد نشد، ولی آن زمین‌ها افتاده ماندند و متروکه و مخروبه شد‌ند.
رز‌های مشهد در تهران
حال فضایی را در جاده کلات و در روستای فرخد به راه انداخته و حرفه ای‌تر و تخصصی‌تر کار را شروع کرده‌اند. او می‌گوید: یک هکتار زمین داریم که ۵۰۰۰ متر آن گلخانه است. ۲۰۰۰ متر رز شاخه‌بریده کاشتیم و مابقی گل‌های آپارتمانی و کاکتوس و فصلی است. ما پایه گل رز از هلند خریداری کردیم، اما بیشتر رز‌های ما به تهران صادر می‌شود.
خانم نوروزبیگی حجم بالای تولید این گل را در مشهد در نظر گرفته است و با توجه به اینکه امکان فروش آن را در تهران دارد، این اقدام را انجام داده است. او می‌گوید: در مشهد تولیدکننده رز زیاد است و قیمت رز پایین؛ بنابراین ما سعی می‌کنیم با ارسال گل‌هایمان به تهران، امکان فروش بهتر و بیشتر گل رز را در اختیار تولیدکننده‌های مشهدی بگذاریم تا عرضه گل در مشهد آن‌قدر زیاد نشود که از قیمت گل کاسته شود.
فقط ۲۰ درصد از توان تولیدکننده صرف تولید می‌شود
او در پایان صحبت‌هایش باز هم از دغدغه‌هایش در زمینه کارآفرینی می‌گوید: ما یک شرکت تعاونی هستیم که یک سال بعد از شروع کار، شرکت برتر استان شدیم. اما از کارآفرین هیچ جایی حمایت نمی‌شود. بار‌ها و بار‌ها در جلسات مختلف، مطرح کرده‌ام که اگر از کارآفرین‌ها حمایت نمی‌کنید، آن‌ها را درجه‌بندی کنید. مگر جز این است که پیگیری‌های کارآفرینان به اشتغال‌زایی منجر می‌شود، اما تولیدکننده مجبور است، ۸۰ درصد از توانش را صرف کار‌های اداری کند، کار‌هایی که ربطی به تولید ندارد و معمولا فقط ۲۰ درصد از توانش در مجموعه تولیدی‌اش به کار گرفته می‌شود. ما راه اینکه گلیم خود را از آب بیرون بکشیم، آموخته‌ایم، ولی تسهیل در روند کارهایمان موجب افزایش تولید و ایجاد کارآفرینی بیشترمی‌شود.