کوچ یک‌باره تئاتری‌های مشهدی به طرف فیلم‌سازی علل و عوامل گوناگونی دارد. در ادامه پای سخنان مهدی ضیاچمنی، امین رضایی و امیراطهر سهیلی سه هنرمند مشهدی تئاترو سینما نشستیم و آن‌ها به بررسی این پدیده و چرایی آن پرداخته‌اند.
غلامرضا زوزنی | شهرآرانیوز - تئاتر از جمله هنرهای جمعی است که به دلیل جلوگیری از شیوع ویروس کووید ۱۹ و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در کشور تعطیل شد. به همین دلیل هر از گاهی شنیده می‌شود هنرمندان تئاتر مشهد به طرف ساخت فیلم روی آورده‌اند. با اینکه تعدادی از این هنرمندان از صحبت کردن در‌این‌باره و رسانه‌ای شدن این موضوع امتناع کردند، اما طبق مشاهدات میدانی ما جمعی از بازیگران، کارگردانان و نویسنده‌های مطرح مشهدی در چند ماه گذشته که کرونا عرصه تئاتر را تنگ کرده بود برای بازی در فیلم‌ها و سریال‌ها حضور یافتند.
با اینکه فعالیت هنرمندان تئاتر در عرصه فیلم و سینما اتفاقی معمول و به خودی خود عادی است، اما کوچ یک‌باره تئاتری‌های مشهدی به طرف فیلم‌سازی علل و عوامل گوناگونی دارد. در ادامه پای سخنان مهدی ضیاچمنی، امین رضایی و امیراطهر سهیلی سه هنرمند مشهدی تئاترو سینما نشستیم و آن‌ها به بررسی این پدیده و چرایی آن پرداخته‌اند.
تن‌دادن به هر کاری در تئاتر و سینما
یکی از هنرمندان تئاتر که در این مدت به تولید فیلم روی آورده است، مهدی ضیاچمنی، بازیگر، نویسنده و کارگردان مشهدی، است. او می‌گوید پیش‌تر تجربه ساخت فیلم و کار تصویر را داشته است: اینکه در روز‌های کرونایی بساط اجرا‌های تئاتر برچیده شده علت اصلی ورود دوباره‌اش به تولیدات تصویر است: در مشهد سینما نداریم. تئاتر هم که تعطیل شده است. بخشی از کاری که هنرمندان مشهدی می‌توانند انجام دهند همین آثاری است که برای شبکه استانی تولید می‌شود.
تعداد بسیاری از هنرمندان مشهدی تئاتر، کاری جز هنرهای نمایشی ندارند و محل ارتزاقشان همین است. این هنرمند تئاتری تصریح می‌کند تعداد زیادی از آن‌ها مجبورند کار تصویر انجام دهند: هنرهای نمایشی با سینما و فیلم مرتبط است. همکاران من برای گذراندن معیشتشان مجبورند به هر کاری تن دهند. در واقع، چون کار دیگری از دستشان بر نمی‌آید به هر کاری در هر سطحی از تنزل روی می‌آورند.
به گفته ضیاچمنی سریالی در مشهد تولید شد که بسیاری از تئاتری‌های مشهدی در آن حضور داشتند. در کنار این تجربه، نمونه‌های فراوانی از کار در حوزه فیلم و سریال وجود دارد که شأن هنرمندان تئاتر را زیر سؤال می‌برد: به من کاری پیشنهاد شد که تعدادی از هنرمندان تئاتر از عوامل اصلی آن بودند. اما به اندازه‌ای ضعیف بود که نتوانستم با آن‌ها همکاری کنم. دوستان من در حوزه تئاتر مجبورند به این کار‌ها روی بیاورند. تعدادی فیلم می‌سازند. بعضی نیز دوبله را پیش می‌گیرند.
به گفته او انفعال مسئولان و دستگاه‌های متولی هنر نیز قوز‌بالا‌قوز شرایط فعلی تئاتر است. هیچ‌کدام از آن‌ها نیز به فکر هنرمندان تئاتر نیستند: خیلی از هنرمندان تئاتر مشهد در این هفت ماه به فکر این بودند که چطور می‌توانند چرخ تئاتر را بچرخانند، اما چون حمایتی از طرف مسئولان نبود موفق نشدند. شدت کم‌توجهی‌ها به هنرهای نمایشی در مشهد به اندازه‌ای زیاد است که هنرمندان تئاتر با خودشان فکر می‌کنند نکند مسئولان از اینکه تئاتر تعطیل است خوشحال هستند.
حمایت غلط
اداره متولی صدور مجوز برای ساخت فیلم کارش را در این روز‌ها درست انجام نمی‌دهد. این را امیراطهر سهیلی، سینماگر مشهدی می‌گوید: مثلا چندی است که در پی گرفتن مجوز برای ساخت فیلم کوتاهی هستم و اداره مربوط به آن پاسخ درستی نمی‌دهد. قطعا شرایط هنرمندان تئاتر نیز اینگونه است.
او که فیلم کوتاهی درباره کرونا را چند ماه پیش برای یک شبکه خارجی تولید کرده باور دارد هر شغلی باید برای ادامه فعالیت خودش را با شرایطی که کرونا ایجاد کرده تطبیق دهد: حرفه سینما و تئاتر هم از این مسئله جدا نیست و هنرمندانش باید به فکر راه‌هایی باشند که بتوانند به بقای خود ادامه دهند. مثل همه مشاغل پر خطری که در این روز‌ها مجبورند کار کنند؛ ما هم باید کارمان را ادامه دهیم.
این فیلم‌ساز مشهدی هم با یکی دو نفر از اهالی تئاتر مشهد در سریالی در ماه‌های اخیر همکاری داشته است. البته او گوشزد می‌کند نمایشنامه‌نویسی با فیلم‌نامه‌نویسی دو مقوله جداست: برخی نویسندگان تئاتر فکر می‌کنند ساختار‌های نمایشنامه به فیلم‌نامه نزدیک است و گمان می‌برند، می‌توانند فیلم‌نامه هم بنویسند. نوشتن برای فیلم‌نامه نیاز به شناخت امکانات و ابزار روایت سینمایی دارد و این شناخت یکی دو ماهه ایجاد نمی‌شود.
کسادی بازار تئاتر در مشهد علتی است که این سینماگر مشهدی نیز آن را علت روی آوردن اهالی تئاتر به فیلم‌سازی می‌داند. او همچنین تأکید می‌کند پیش از این اوضاع اقتصادی در تئاتر مشهد بهتر از وضعیت سینماگران و فیلم‌سازان مشهدی بود: مشهد که سینما ندارد. تئاتر تازه داشت جان می‌گرفت که به این بحران بر خوردیم و اهالی تئاتر هم مجبور شدند به فیلم‌سازی روی بیاورند.
تغییر و تطبیق هنرهای نمایشی، با شرایط فعلی، مسئلهای است که به نظر این هنرمند مشهدی باید در تئاتر شهرش اتفاق می‌افتاد تا هنرمندان تئاتری مجبور نباشند از این شاخه به آن شاخه بپرند:ای کاش دوستان هنرمندم به جای اینکه فضای کاری خودشان را تغییر می‌دادند به طرف تئاتر‌های خیابانی و محیطی می‌رفتند. این رفتاری است که در این شرایط در همه دنیا اتفاق می‌افتد. این می‌توانست هم به نفع تئاتری‌ها و هم به سود عموم مردم باشد. مردم در آپارتمان‌ها و منازلشان قرنطینه هستند. می‌شد در خیابان و پارک برایشان نمایش اجرا کرد. چون تئاتر مشهد در این حوزه‌ها ظرفیت خوبی دارد.
به نظر سهیلی جهت‌دهی غلط دستگاه‌های حمایت‌کننده همانند مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی، حوزه هنری خراسان رضوی و شهرداری مشهد، یکی دیگر از علل گرایش هنرمندان تئاتر به هنر هفتم است: این دستگاه‌ها که نام بردم می‌خواستند از تئاتر حمایت کنند و به اشتباه آن‌ها را وارد فیلم‌سازی کردند.
چرا بودجه‌ای که به اهالی تئاتر داده شد تا فیلم بسازند را به فیلم‌سازان مشهدی ندادند؟ یا چرا همان بودجه‌ای را که به آن‌ها دادند تا فیلم و سریال بسازند را برای تولید تئاتر نپرداختند. هنرمندان تئاتر با همان بودجه برای مردم در شهر تئاتر اجرا می‌کردند. با این اتفاق هم هنرمندان تئاتر حمایت می‌شدند و هم چرخ تئاتر شهر می‌چرخید. مطمئنم خود هنرمندان هنرهای نمایشی نیز دوست دارند تئاتر کار کنند. نمی‌دانم چرا مسئولانی که قصد حمایت دارند، به این مسائل فکر نمی‌کنند.
شرایط برای همه یکسان است
تنها مسئله ورود نویسندگان و کارگردانان تئاتر مشهد به حوزه فیلم نیست. بازیگران و دیگر عوامل تئاتر مشهد هم مایل‌اند دستشان بند فیلم‌سازی شود. اوضاع برای همه هنرمندان تئاتر از نویسنده و کارگردان گرفته تا بازیگر و طراح صحنه و ... یکسان است. امین رضایی، بازیگر، نویسنده و کارگردان مشهدی تئاتر می‌گوید هر فردی می‌خواهد به هر نحوی کاری انجام دهد تا از این اوضاع بیرون بیاید. از هنرمندان تئاتر دعوت شده تا یا در فیلمی بازی کنند و یا کارگردانی و نویسندگی آن را بر عهده گیرند که اکثر آن‌ها نیز پذیرفته‌‍اند.
به نظر رضایی نبود حمایت‌های مادی و معنوی مناسب باعث شده هنرمندان مشهدی تن به کار‌هایی بدهند که در شأن سابقه آن‌ها نیست: چندی پیش در مشهد سریالی تولید شد که متأسفانه در آن با هنرمندان مشهدی درست برخورد نشد. از بازیگری که بیست‌و‌پنج سال سابقه حضور روی صحنه تئاتر مشهد را داشته خواستند که رایگان در آن سریال بازی کند. هیچ کسی بدش نمی‌آید که بیشتر دیده شود.
حتی سوپراستار‌های سینمای ایران برای دیده شدن در فیلم‌هایی حضور می‌یابند که با سابقه هنری‌شان همخوانی ندارد. بسیاری از این هنرمندان که در سریال‌ها و فیلم‌ها به عنوان بازیگر حضور می‌یابند اصلا نمی‌دانند که چه آینده‌ای پیش رویشان است. نمی‌دانند چه اتفاقی قرار است برایشان بیفتد. فقط می‌خواهند کاری کرده باشند.
به گفته این هنرمند، ارزش‌گذاری میان سینما و تئاتر اشتباه است: بسیاری از هنرمندان تئاتر می‌خواهند به طرف سینما بروند. در همه جای دنیا این مرسوم است و ایرادی ندارد. اما چگونگی آن مهم است.