سیده شکوفه اکبرزاده | شهرآرانیوز، یکی از معروف ترین شهرهای خراسان بزرگ که از متون گذشته تاکنون به عنوان شهر علم و ادب شناخته شده، هرات باستان است. اغلب ما هرات را با کارهای ارزشمندی که در دوره تیموریان صورت گرفته است می شناسیم اما قدمت و شهرت شهر «هریوا» یا «هرات باستان» بسیار بالاتر از این است. از محله های مشهور هرات که سابقه تاریخی طولانی دارد منطقه «گازرگاه» است، جایی که آرامگاه خواجه عبدا... انصاری، عارف و شاعر خراسان، گفته می شود.
شهرت گازرگاه به زمان شیخ اسماعیل (شیخ عمو) برمی گردد، کسی که خواجه عبدا... انصاری بهره های فراوانی از علم او برده است. او گازرگاه را به محلی پرجنب و جوش برای عرفا و اهل تصوف بدل کرده بود. در وجه تسمیه این منطقه به گازرگاه روایات مختلف وجود دارد. عده ای معتقدند نام این منطقه «کارزارگاه» بوده و میدان جنگ هرات محسوب می شده است. برخی می گویند گازرگاه در واقع گذرگاه و محل رفت و آمد مردم بوده است. اما در تاریخ آمده است که گازرگاه محلی سرسبز بوده که خواجه عبدا... انصاری در فصل بهار آنجا اقامت داشته و در زیر درختان کهن سال کسب علم می کرده است.
بیشتر بخوانید: از خانه تا مسجد جامع | روایت یک ساعت پیاده روی در خیابان‌های هرات
به گواه تاریخ، تا زمان وفات خواجه، فرد دیگری در آنجا دفن نشده بود. گازرگاه که در شمال هرات و در نزدیکی کوهپایه های این شهر قرار دارد، امروزه با نام «مقبره خواجه صاحب» یاد می شود. این مقبره که با گنبدی نیلی رنگ در کنار درختی قطور و با تخته سنگ های قدیمی مزین است، در سمت شرقی گازرگاه قرار دارد.در اطراف آرامگاه خواجه عبدا... صدها قبر از اهل عرفان و تصوف و شاهان و اشراف هرات قرار گرفته که برخی از آن ها دارای سنگ نوشته های قدیمی هستند.در قسمت در ورودی آرامگاه خواجه، شمایل کنده کاری شده یک سگ قرار داشته که در زمان طالبان، آن را با مصالح ساختمانی پوشانیده اند.
مردم چنان تصور دارند که سگی قصد ورود به آرامگاه را داشته و به سنگ بدل شده است اما در واقع، این قسمت مقبره فردی با نام شمس الدین حکاک یا شمس الدین سنگ تراش بوده که خود این سنگ را تراشیده و وصیت کرده بود بر سر قبرش قرار دهند زیرا شمس الدین خود را سگ خواجه و وفادار به او می دانسته است.
گازرگاه هرات از اماکن معتبر و دارای قرب و منزلت خاص بوده و هست. مردم آنجا را بست هرات نیز می نامند زیرا از زمان دفن خواجه تاکنون هرگاه کسی جان خود را از طرف فردی در خطر می دیده به آنجا می رفته و بست می نشسته است تا صاحبِ خشم او را ببخشد و آنگاه در امن و امان از بست گازرگاه بیرون می شد. دختران و پسران جوانی نیز که هنگام ازدواج با مخالفت خانواده ها روبه رو می شدند، به گازرگاه می رفتند و عقد می کردند. هرچند ابهت این مکان در قرون اخیر چند بار از سوی حاکمان منطقه شکسته است، هنوز هم مردم هرات گازرگاه را محلی امن و جایی برای برآورده شدن حاجاتشان می دانند.
بیشتر بخوانید: هرات باستان شهری با ۸۰۰ بنا و مکان تاریخی+ فیلم
گازرگاه دارای 4 ایوان بلند و رواق هایی در فواصل این ایوان هاست. در این رواق ها نیز مقبره تعدادی از افراد خبره، عرفا و بزرگان وجود دارد و امروزه اهل خانقاه در این رواق ها جمع می شوند و به چله نشینی و عبادت در می پردازند.در زمان شاهان غوری به گازرگاه توجه شد و تعمیراتی در آن صورت گرفت اما بعدها در زمان شاهرخ میرزا، با مهندسی قوام الدین شیرازی، مجموعه گازرگاه بنا گردید. این بنا سال ها بعد توسط سیلاب تخریب شد اما در زمان سلطان حسین بایقرا، توسط وزیر دانشمند تیموریان، امیرعلی شیرنوایی، بنا بازسازی و مزین شد. هرچند در زمان حکمران های مختلف بخش هایی به حاشیه گازرگاه اضافه شده است، هنر شاخص تیموریان با کاشی های فیروزه ای، زیبایی آن را چندبرابر کرده است.گازرگاه به عنوان یکی از آبدات یا مکان های تاریخی افغانستان امروزی ثبت شده است و هرروز تعداد زیادی از علاقه مندان خواجه عبدا... انصاری به این مکان مراجعه، و با شیخ راز و نیاز می کنند.