گزارشی از قانون بهره‌گیری از کاردان‌های فنی ساختمان که اجرا نمی‌شود و دودی که به چشم ساخت و ساز‌های ریزدانه می‌رود. مهندسان ناظر حاضر نمی‌شوند سقف هشت پروژه ساختمانی خود را با ساخت‌وساز‌های ریز پُر کنند؛ به همین دلیل مردم برای ساختمان‌هایی با متراژ کم، معطل مهندس می‌مانند.
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ حاضر نمی‌شوند امضایشان را پای ساخت‌وساز‌های ریز خرج کنند. نازشان زیاد است و البته خریدار هم دارد. گاهی این ناز به قیمت بیشتری هم خریده می‌شود تا دیوار ساختمانی بالا برود. ماجرا به آنجا برمی‌گردد که دستورالعمل‌های قانونی، سقف مشخصی برای مهندسان ناظر تعیین کرده است و آن‌ها نمی‌توانند بیشتر از هشت پروژه را به‌طور هم‌زمان در طول یک سال به‌عهده بگیرند و امضا کنند. این می‌شود که مهندسان ناظر حاضر نمی‌شوند سقف هشت پروژه ساختمانی خود را با ساخت‌وساز‌های ریز پُر کنند؛ به همین دلیل مردم برای ساختمان‌هایی با متراژ کم، معطل مهندس می‌مانند. خیلی از مهندسان برای نشاندن مهر و امضایشان پای این پروژه‌ها ناز می‌کنند؛ چراکه برایشان مقرون‌به‌صرفه نیست.
قاعده حساب‌وکتاب مهندسان براساس سقف هر واحد ساختمانی و متراژ آن است؛ به‌طور مثال متراژ یک ساختمان سه‌طبقه که سقف هر واحد آن ۱۰۰ مترمربع باشد، درمجموع ۳۰۰ مترمربع و اگر ۲۰۰ مترمربع باشد، ۶۰۰ مترمربع محسوب می‌شود. حالا تصور کنید مالکی بخواهد یک ساختمان دوطبقه با متراژ هر سقف ۱۲۰ مترمربع بسازد.
متراژ کل این ساختمان دوطبقه، ۲۴۰ متر می‌شود که به‌سختی مهندس ناظری حاضر می‌شود با انتخاب و نشاندن امضایش پای آن، یکی از هشت سقفِ پروژه سالانه‌اش را پر کند. در این شرایط وقتی مالکی کلنگ بر زمین زده است و کارش لنگ مهندس ناظر است، حاضر است پول بیشتری هم بدهد، آن‌هم با این اوضاع نوسان در قیمت مصالح ساختمانی که برای سازندگان یک ماه هم سرنوشت‌ساز است.
ردپای این مشکل هرچه از مشهد، مرکز استان دورتر شویم، پررنگ‌تر هم می‌شود، تاجایی‌که در شهرستان‌ها یک پروژه ساختمانی دوسه‌طبقه با مجموع متراژ ۳۰۰، ۴۰۰ مترمربع، ماه‌ها معطل مهندس ناظر می‌ماند. این بلاتکلیفی در ساخت‌وساز، علاوه‌بر سردرگمی مالکان و نارضایتی آنان، بر قیمت تمام‌شده مسکن هم اثر می‌گذارد.
تحمیل هزینه‌های بیشتر ساخت در معطلی برای مهندس
در این میان، مشکل مالکان ریزدانه با به‌کارگیری کاردان‌های فنی ساختمان رفع خواهد شد، چنان‌که یکی از مالکان که برای ساخت یک ساختمان دوطبقه بیش از پنج ماه معطل مهندس ناظر ساختمان بوده است، از ضرر و زیان خود گله می‌کند و می‌گوید: وقتی اقدام به ساخت ساختمانم کردم، برآورد ساخت ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون تومان بود، اما با معطلی چندماهه برای مهندس ناظر، مصالح ساختمان گران شد و هزینه ساخت دوطبقه حداقل ۱۰۰ میلیون تومان بیشتر برایم آب خورد. این مالک ساختمانی که بنای کلنگی و قدیمی خود را در هسته مرکزی شهر تخریب کرده و قصد ساختن بنای جدید را داشته است، مجبور به گرفتن وام با سود بانکی بالا شده است که با حقوق ۳ میلیون تومان در ماه، حالا ماهیانه بیش از ۲ میلیون تومان قسط بانکی دارد و با خرج‌ومخارج کنونی ازعهده پرداخت این وام تحمیل‌شده برنمی‌آید.
مالک دیگری نیز که بنای قدیمی دوطبقه خود را به قصد اضافه کردن یک طبقه دیگر برای سکونت پسرش درنظر داشته است، از معطلی برای مهندس ناظر گله می‌کند و می‌گوید که این معطلی سبب شد هزینه‌های بیشتری به آن‌ها تحمیل شود. چند ماه را هم به بروکراسی اداری گذراندند. این مالک می‌افزاید: چرا مردم برای یک ساختمان عادی با متراژ پایین باید این‌قدر معطل بمانند و درنهایت هزینه بیشتری هم به مهندس ناظر بدهند؟
فقط مالکان ساختمان‌های ریزدانه نیستند که از معطلی و بلاتکلیفی گلایه دارند. حتی سازندگان بزرگ که به‌صورت مشارکتی ساخت‌وساز‌های ریزدانه را قبول می‌کنند، نیز به روند تعیین مهندس ناظر، نقد دارند. یکی از این سازندگان در منطقه قاسم‌آباد مشهد، می‌گوید: در چند ساختمان مختلف قرارداد اولیه‌ای با مالک بسته بودیم که با معطلی برای مهندس ناظر، قیمت مصالح افزایش یافت و مجبور شدم به مالک بگویم قرارداد را تغییر بدهیم. اما مالک زیر بار نمی‌رفت و کارمان به شکایت و دادگاه رسید. مالک تصور می‌کرد من پول اضافه‌تر از قرارداد ساخت مشارکت می‌خواهم از او بگیرم، ولی درواقع، چون معطل مهندس بودیم، دیگر برای من صرف نداشت که با قرارداد پنج ماه قبل کار کنم.
وجود این معضل درحالی است که نزدیک به ۵ هزار کاردان فنی ساختمان در خراسان رضوی بیکار هستند، اما انحصارگرایی نظام‌مهندسی سبب شده است کار به کاردان‌ها سپرده نشود. نظام کاردانی براساس قانون نظام‌مهندسی، نزدیک به دو دهه است که ایجاد شده، اما بعد از نزدیک به ۲۰ سال، هنوز موانع کار از سر راه کاردان‌ها برداشته نشده است. با حضور کاردانان فنی ساختمان درکنار مهندسان، چرخه ساخت‌وساز تکمیل می‌شود. در قانون هم جایگاه کاری برای کاردان‌های فنی ساختمان دیده شده است.
براساس قانون، هر جایی که مهندس کم باشد یا نباشد، از سایر رشته‌های مرتبط به امور ساختمان یا از کاردان‌ها باید بهره گرفته شود. ازآنجایی‌که کاردان‌ها فقط تا چهار سقف، یعنی چهارطبقه حق امضا دارند، اگر از آن‌ها استفاده شود، مشکل و معطلی ساخت‌وساز‌های ریزدانه حل خواهد شد. اما این قانون در مسیر اجرا همواره با فرازونشیب‌های بسیاری روبه‌رو بوده و سبب شده است کاردان‌های فنی ساختمان، مظلوم واقع شوند.
به کاردان‌ها کار نمی‌سپارند
کاردان‌ها یا بیکار هستند یا سرخورده و دنبال شغل‌های غیرمرتبط، زیرا نظام‌مهندسی به آن‌ها در حوزه ساختمان و در حیطه صلاحیتشان کار نمی‌دهد. این گله را عضو هیئت‌مدیره نظام کاردانی ساختمان خراسان‌رضوی مطرح می‌کند و می‌گوید: از دو سال پیش، معضل ما کاردان‌ها بیشتر شده است. در گذشته به کاردان‌های فنی ساختمان، پروژه‌های کوچک واگذار می‌شد، اما از دو سال پیش که صف ارجاع کار از طریق سامانه ساجام (سامانه جامع سازمان نظام‌مهندسی ساختمان خراسان رضوی) به‌وجود آمده است، به کاردان‌ها کار ارجاع نمی‌دهند.
علیرضا احمدی در گفتگو با شهرآرانیوز، اعلام می‌کند: براساس مقررات ملی ساختمان، کاردان‌های فنی ساختمان مثل سایر مهندسان از اداره‌کل راه‌وشهرسازی، پروانه اشتغال دریافت می‌کنند و در صف ارجاع کار سامانه ساجام، ثبت‌نام می‌کنند، اما نظام‌مهندسی حفظ امانت نکرده، پروژه‌ها را برای آن‌ها تایید نمی‌کند.
به گفته وی، کاردان‌ها حتی در شهرستان‌های دورافتاده نیز پروژه ساختمانی قبول می‌کردند و دفتر نمایندگی داشتند، اما واگذار نکردن پروژه به آنان، سبب شد که دفاتر نمایندگی در شهرستان‌ها یکی‌یکی تعطیل شوند.
حتی نقشه‌بردار‌های کاردان را با یک اشتباه برداشت از یک گزارش بازرسی، از بهمن گذشته کنار گذاشتند و کار به جایی رسید که ساختمان‌ها با کمبود ناظر نقشه‌بردار مواجه شدند و نظام‌مهندسی از مهندسان عمران برای رفع این کمبود استفاده کرد. این تصمیم درحالی گرفته شد که مهندسان عمران، تخصص نقشه‌برداری در حد کاردان‌های نقشه‌بردار و حتی ابزار کار را نداشتند. از طرف دیگر با توجه به اینکه تعرفه مهندسان عمران حدود ۱۰ برابر مهندسان نقشه‌بردار بود، ظرفیت آن‌ها را در نقشه‌برداری به‌صورت غیرمتعارف، افزایش دادند.
احمدی که عضو هیئت‌مدیره شورای مرکزی نظام کاردانی ساختمان کشور نیز هست، با اشاره به قوانین نظام‌مهندسی ساختمان توضیح می‌دهد: طبق صلاحیت تعریف‌شده از طرف وزارت راه‌وشهرسازی، کاردان‌ها می‌توانند نظارت پروژه‌های تا ۵۰۰ مترمربع زیربنا و تا چهار سقف را برعهده گیرند.
اتفاقا به همین دلیل پروژه‌های کوچک مردم، ماه‌ها معطل مهندس ناظر می‌ماند، اما عده‌ای حاضر نیستند کار را به کاردان‌ها بسپارند، درصورتی‌که متقاضیان پروژه‌های کوچک، راغب هستند کار را به کاردان‌های فنی ساختمان بسپارند؛ چون هم هزینه‌های آن‌ها کمتر می‌شود و هم حضورشان در پروژه‌ها، بیشتر از مهندسان احساس می‌شود. اما وقتی برخی مهندسان، پروژه‌های ریز را به قیمت چندبرابری و به بهای یک پروژه بزرگ با مالکان محاسبه می‌کنند، دیگر چه نیازی به حضور کاردان‌هاست؟
عضو هیئت‌مدیره نظام کاردانی ساختمان خراسان رضوی به این نکته هم اشاره می‌کند که هرم نیروی انسانی در حوزه ساختمان معکوس شده است. در هرم نیروی انسانی حوزه ساختمان به‌ترتیب کارگر ساده، کارگر ماهر، معمار تجربی و کاردان فنی ساختمان جای دارند و در نوک هرم نیز مهندسان هستند. اما حال در این هرم، جای مهندسان با کاردان‌ها و معماران تجربی عوض شده است. هم‌اکنون حدود ۲ هزار معمار تجربی، ۵ هزار کاردان فنی ساختمان و ۳۷ هزار مهندس در خراسان رضوی داریم که این اعداد نشان‌دهنده به‌هم‌ریختگی در هرم نیروی انسانی حوزه ساخت‌وساز است.
ابراز امیدواری برای استفاده از ظرفیت کاردان‌ها
طبق وظایفی که ادارات کل راه‌وشهرسازی برعهده دارند، باید بر روند کار نظام‌مهندسی نظارت کنند، از همین‌رو مطالبه کاردان‌ها و نارضایتی مالکان ساختمان‌های متراژپایین را به‌دلیل معطل ماندن برای حضور مهندس ناظر، از رئیس اداره نظام‌مهندسی و توسعه ساختمان اداره‌کل راه‌وشهرسازی خراسان رضوی پیگیری می‌کنیم.
محمود خیاطی در گفتگو با خبرنگار ما، در پاسخ به این سؤال که چرا از ظرفیت نزدیک به ۵ هزار کاردان فنی ساختمان خراسان استفاده نمی‌شود، می‌گوید: قوانین موجود در بحث ساخت‌وساز به این مسئله پرداخته است. در تبصره ۲ ماده ۱۲ آیین‌نامه اجرایی قانون نظام‌مهندسی آمده است در جا‌هایی که مهندس به تعداد کافی نباشد، باید از خدمات مهندسی رشته‌های مرتبط، سایر رشته‌ها یا از کاردان‌های دارای صلاحیت استفاده شود، لذا این مسئله از دغدغه‌های کانون کاردان‌ها و اداره‌کل راه‌وشهرسازی استان بوده و مکاتباتی نیز در این‌باره صورت گرفته است.
به گفته وی، در هیئت چهارنفره استان که متشکل از شهردار، رئیس سازمان نظام‌مهندسی، معاون عمرانی استاندار و مدیرکل راه‌وشهرسازی است، نیز به موضوع به‌کارگیری کاردان‌های فنی ساختمان اشاره شده است و امیدواریم که از ظرفیت آن‌ها هم استفاده شود؛ به‌ویژه در شهرستان‌ها و حاشیه شهر‌ها که با کمبود مهندس مواجه هستیم.
وی درباره نارضایتی مالکان ساختمان‌های کوچک و معطلی آنان برای مهندس ناظر، توضیح می‌دهد: راهکار‌هایی را هیئت چهارنفره برای رفع این مشکل درنظر گرفته‌اند. به‌طور نمونه مصوب کرده‌اند که پروژه‌های ساختمانی زیر ۲۰۰ متر از سهمیه هشت پروژه هر مهندس کسر نشود. درواقع مهندس ناظری که پروژه‌ای زیر ۲۰۰ متر را امضا می‌کند، این پروژه جزو تعداد کارهایش به‌شمار نمی‌آید. همچنین کار‌های ساختمانی ۲۰۰ تا ۵۰۰ مترمربع به اندازه دودهم کار محاسبه می‌شود.
به رئیس اداره نظام‌مهندسی و توسعه ساختمان اداره‌کل راه‌وشهرسازی خراسان رضوی یادآوری می‌کنیم که با وجود این مصوبات، همچنان مشکل وجود دارد و مردم ناراضی هستند. خیاطی توضیح می‌دهد: راهکار‌هایی برای رفع این مشکل نیز در کارگروه هیئت چهارنفره پیشنهاد شده است که درصورت تصویب نهایی، راهگشا خواهد بود.
وی در پاسخ به سؤال دیگری که آیا معطلی و بلاتکلیفی بین دو تا هشت ماه را برای انتخاب مهندس ناظر قبول دارد یا نه، می‌گوید: دو ماه معطلی، ممکن است اتفاق بیفتد. در بعضی رشته‌ها واقعا با کمبود مهندس مواجه هستیم؛ به‌خصوص در شهرستان‌ها که این طولانی شدن روند اخذ پروانه، منجر به ساخت‌وساز‌های بدون پروانه ساختمانی از جانب مالکان شده است.
درباره سامانه ساجام (سامانه جامع سازمان نظام‌مهندسی ساختمان خراسان رضوی) که ایراد‌های فراوانی به آن وارد است و حتی خود مهندسان ناظر هم انتقاد‌هایی به توزیع کار آن دارند، از مهندس خیاطی توضیح می‌خواهیم. وی پاسخ می‌دهد: گزارش‌هایی درباره مشکلات نرم‌افزاری سامانه ساجام دریافت شده است که این اداره‌کل ضمن پایش اطلاعات موجود، اقداماتی را نیز برای رفع آن‌ها انجام داده است.
وی مجموع مهندسان دارای پروانه کار در استان را در رشته‌های مختلف، ۳۷ هزار نفر اعلام می‌کند و می‌گوید: برخی از این مهندسان، برای پذیرفتن پروژه‌های ساختمانی با متراژ کم رغبتی ندارند و باید با به‌کار بستن راهکار‌های تشویقی از مشکلات موجود کاست.
احتمال به‌کارگیری کاردان‌ها در آینده نزدیک
مشکلات موجود در حوزه نظام‌مهندسی ساختمان و نارضایتی مالکان را از بازرس نظام‌مهندسی و رئیس انجمن دفاتر مهندسی خراسان رضوی نیز پیگیری می‌کنیم.
علیرضا باغبان‌زاده در گفتگو با شهرآرانیوز، خیلی از مشکلات موجود در عرصه ساخت‌وساز ازجمله نارضایتی مردم را ناشی از قوانین ساختمان می‌داند و می‌گوید: مشکلی که داریم، این است که یک قانون را برای حوزه ساخت‌وساز نوشته‌ایم و می‌خواهیم برای کل کشور اجرا کنیم. باید به مقررات بومی ساختمان روی بیاوریم. خیلی وقت‌ها حق با مالک است؛ چون قوانین سخت است، لذا اختیارات باید در حد بومی‌سازی افزایش یابد تا سطح کاغذبازی اداری کاهش یابد. وی در پاسخ به این سؤال که چرا باید مردم عادی در پروژه ساخت‌وساز کوچک چند ماه معطل مهندس ناظر بمانند، بیان می‌کند: کاغذبازی اداری همه‌جا وجود دارد، در نظام‌مهندسی هم وجود دارد.
باغبان‌زاده درباره معطلی مردم برای مهندس ناظر به این موضوع هم اشاره می‌کند که مقررات ملی ساختمان قابلیت تغییر ندارد، لذا باید اختیارات بیشتری به هیئت چهارنفره بدهند تا برخی مشکلات با مصوبات این هیئت حل شود؛ به‌طور نمونه هیئت چهارنفره میزان ۸ پروژه را که سقف مصوب برای مهندسان ناظر است، به ۱۰ پروژه افزایش داده است تا پروژه‌ها معطل نمانند. مشوق‌هایی درنظر گرفته شده است تا مهندسان ناظر پروژه‌های ریزدانه را هم قبول کنند، اما خیلی قوی نبوده است.
وی در پاسخ به سؤال دیگری درباره اینکه نقد می‌شود خیلی از مهندسانی که حق امضا دارند، نمی‌توانند محاسبات را به‌درستی انجام دهند، می‌گوید: محاسبان توانمند ما شاید انگشت‌شمار باشند، اما این موضوع ناشی از این نیست که محاسب نداریم یا دیگر مهندسان ما نمی‌توانند محاسبه دقیقی داشته باشند. مگر در اصناف دیگر، همه اعضایشان مهارت یک‌اندازه دارند؟ به‌طور نمونه مگر بین پزشکان در یک تخصص، همه به یک اندازه مهارت دارند؟ خب، تعدادی معروف‌تر و ماهرتر هستند و انگشت‌شمار، اما این به معنی اینکه دیگر پزشکان تخصص ندارند یا به درد نمی‌خورند، نیست. در جامعه مهندسی هم همانند دیگر اصناف، طبیعی است که تعدادی انگشت‌شمار باشند.
باغبان‌زاده در پاسخ به این سؤال که چرا از ظرفیت کاردان‌های فنی ساختمان برای رفع مشکل ساختمان‌های ریزدانه استفاده نمی‌شود، می‌گوید: اتفاقا برای رشته نقشه‌برداری از کاردان‌ها استفاده می‌شد، اما مورد انتقاد وزارت‌خانه شهرسازی قرار گرفت؛ برای همین کاردان‌ها کنار گذاشته شدند. دلیلش هم این بود که برای نقشه‌برداری از کاردان‌ها در ۶ سقف و بالاتر استفاده می‌شد، درصورتی‌که طبق دستورالعمل‌ها، از کاردان‌ها در سقف مشخص و فقط تا ۴ سقف می‌توان استفاده کرد.
وی بر این نکته هم تاکید می‌کند که احتمالا در آینده نزدیک از کاردان‌های فنی ساختمان استفاده خواهد شد و صحبت‌هایی برای به‌کارگیری ظرفیت آن‌ها شده است. البته این موضوع را هم درنظر بگیرید که در خیلی از رشته‌ها، خود کاردان‌ها هم ورودی جدی به کار نداشته‌اند.