کرونا باعث شده مشکلاتی که چندی است گریبانگیر هنرهای نمایشی در شهر شده به چشم نیاید. استعفای آرش خیرآبادی از ریاست این انجمن نیز اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی را به چالش کشانده تا برای ریاست آن فکری کند.
غلامرضا زوزنی | شهرآرانیوز - چندی است کریم جشنی، هنرمند تئاتر مشهدی، از سوی هیئت مدیره انجمن برای مدیریت اوضاع هنرهای نمایشی انتخاب شده، اما هنوز حکمی برای او صادر نشده است. در این میان به نظر می‌رسد آنچه باعث شده خیرآبادی عطای ریاست بر انجمن را به لقایش ببخشد، خارج شدن مجموعه اصلی تئاتر شهر از کنترل انجمن هنرهای نمایشی باشد.
اوایل امسال بود که اداره کل ارشاد بخشنامه‌ای را برای اجرا به انجمن هنرهای نمایشی ابلاغ کرد که اجرایی شدن آن چندان به مزاج انجمن هنرهای نمایشی خوش نیامد. در این بخشنامه دولتی انجمن هنرهای نمایشی و حتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی از کسب درآمد از سالن‌های نمایشی تحت مالکیتش منع شده است. با این حال هنوز این سالن‌ها بلاتکلیف‌اند و مدیر آن‌ها مشخص نشده است.
قرار بود با نظر کارشناس دادگستری، اجاره مجموعه اصلی تئاتر شهر تعیین شود و پس از آن واگذاری سالن‌های تئاتر به مزایده گذاشته شود. شنیده‌ها حاکی از این است که مبلغ تعیین شده بیشتر از آن چیزی بوده که این مجموعه در سال درآمدزایی خواهد کرد.
جامعه هنرهای نمایشی در پی اجرای این ابلاغیه با چند چالش جدی روبه‌رو خواهند شد که نیازمند توجه اداره ارشاد به آن‌هاست. نخست اینکه آیا واقعا با خارج شدن سالن‌های تئاتر از اختیار انجمن هنرهای نمایشی، این انجمن به مشکل خواهد خورد؟ آیا مدیریت بخش خصوصی بر مجموعه سالن اصلی تئاتر شهر سد راهی برای هنرمندان تئاتر مشهد نخواهد شد؟ و آیا هنرمندان مشهدی تئاتر، با این تغییرات کنار خواهند آمد؟
پاسخ به این سؤال‌ها و چند سؤال دیگر را در ادامه این نوشتار خواهید خواند. گزارشی که به بررسی جریان تغییر مدیریت مجموعه تئاتر شهر مشهد از یکی دو ماه گذشته پرداخته است.
نگران تغییر ماهیت انجمن
چندی پیش که برای بررسی بازگشایی مجدد تماشاخانه‌ها بعد از کرونا سراغ آرش خیرآبادی را گرفته بودیم، زمزمه‌های کناره‌گیری او از ریاست انجمن هنرهای نمایشی به گوش می‌رسید. حال آنکه فرصت دوساله او برای ریاست انجمن به پایان رسیده بود، اما به دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، می‌توانست تا اسفند ۹۹ بر کرسی ریاست تکیه بزند.
او در گفت‌وگویی با شهرآرا، گفته بود با خارج شدن مجموعه تئاتر شهر از مدیریت انجمن هنرهای نمایشی، این انجمن ماهیتش تغییر خواهد کرد. به نظر می‌رسد با این بخشنامه (ممنوعیت درآمدزایی دستگاه‌های دولتی از اماکن دولتی) قرار است ماهیت انجمن تغییر کند. احتمالا باید انجمن هنرهای نمایشی به عنوان یک موسسه فرهنگی خود را به ثبت برساند و فعالیتش را ادامه دهد. شاید هم رئیسش از طرف وزارتخانه انتخاب شود و دیگر انتخاباتی در کار نباشد.
همان‌طور که خیرآبادی گفته بود تعیین تکلیف برای مدیریت سالن‌ها به عمر ریاست او نرسید. از همان یکی دو ماه پیش مشخص بود که او دیگر نمی‌خواهد با این شرایط کار را ادامه دهد و منتظر است دوران مسئولیتش به پایان برسد. او باور داشت: انجمن بدون داشتن سالن‌هایش هیچ منبع درآمدی ندارد. هیچ جای دیگری هم برای تأمین منابع مالی وجود ندارد. پس چطور می‌شود انجمن بدون منبع درآمد سرپا بایستد.
موضوع مدیریت سالن‌های اصلی تئاتر شهر آن‌قدر مهم است که به نظر خیرآبادی حیات انجمن هنرهای نمایشی به آن بستگی دارد. جدای از این، گروه‌های نمایش هم تا تعیین تکلیف مدیریت مجموعه تئاتر شهر بلاتکلیف هستند.
درآمدزایی برای ما تخلف است
همان زمان صحبت‌های خیرآبادی بی‌پاسخ نماند. محمدرضا محمدی، معاون هنری سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، گفت که واگذاری اماکن دولتی به پیمانکار قانون بودجه کشوری است که سال ۱۳۹۷ هم ابلاغ شده است. او گفت بر اساس این ابلاغیه درآمدزایی افراد و حتی دستگاه‌ها از امکان دولتی تخلف است. این مصوبه مختص به وزارت ارشاد نیست و همه اماکن دولتی موظف به رعایت آن هستند.
گفته‌های محمدی در زمان ابلاغ بخشنامه به انجمن، مؤید حرف‌های خیرآبادی بود. او گفت انجمن بابت واگذاری سالن‌ها به گروه‌های نمایشی برای اجرا وجهی را دریافت می‌کرده است: از این به بعد انجمن اجازه قانونی برای این کار ندارد و باید تا تعیین تکلیف مجموعه تئاتر شهر آن را به صورت رایگان در اختیار گروه‌های نمایشی قرار دهد.
او گفت که اگر انجمن آمادگی این را ندارد که سالن‌ها را بدون دریافت وجه در اختیار گروه‌ها بگذارد، این کار را به اداره نمایش ارشاد و مسئول سالن تئاتر شهر می‌سپارد؛ و همین‌طور هم شد. خیرآبادی کنار رفت. سالن‌ها برای اجرا به صورت رایگان در اختیار گروه‌ها قرار گرفتند، اما دوباره کرونا تئاتر شهر را تعطیل کرد.
اولویت با هنرمندان است
تعیین‌تکلیف برای مجموعه تئاتر شهر به بعد از اعلام نظر کارشناسی موکول شده است. محمدرضا محمدی می‌گوید که پس از قیمت‌گذاری کارشناس دادگستری در کارگروه واگذاری مراکز فرهنگی هنری استان به بخش خصوصی که در اداره کل ارشاد تشکیل می‌شود موارد بررسی و فراخوان مزایده منتشر خواهد شد. او به نگرانی هنرمندان برای اداره سالن اصلی تئاتر شهر مشهد آشناست و به آن‌ها اطمینان داده که سالن اصلی تئاتر مشهد به فردی سپرده خواهد شد که دغدغه تئاتر را داشته باشداو می‌گوید: اولویت با تئاتر و هنرهای نمایشی است. انجمن هنرهای نمایشی و هنرمندان تئاتر در اولویت هستند. این‌طور نیست که مدیریت بعدی هر بهره‌برداری که بخواهد از این سالن بکند. فعالیت‌های این سالن اختصاص به هنرهای نمایشی دارد و کاربرد دیگری برای آن تعریف نخواهد شد.
سالن‌داری کار ما نیست
کریم جشنی که هنوز حکم ریاست او ابلاغ نشده است، حرف خیرآبادی را تأیید می‌کند و خود و انجمن متبوعش را درباره مدیریت سالن‌های اصلی تئاتر شهر بی‌اختیار می‌داند. با این حال چندان هم از در اختیار نداشتن سالن‌های تئاتر ناراحت نیست. جشنی باور دارد کار انجمن هنرهای نمایشی این اواخر سالن‌داری شده بود: انجمن کارش این نیست. این کار را هر شخص حقیقی و حقوقی هم می‌تواند انجام دهد. انجمن باید فراتر از این کار کند. انجمن هنرهای نمایشی باید با هم‌افزایی میان دستگاه‌ها و جذب اعتبارات آن‌ها به رشد و تولید فاخر آثار نمایشی همت کند.
انجمن هنرهای نمایشی، چون تا الان سالن‌داری می‌کرده بدیهی است که با از دست دادن سالن‌هایش دچار مشکل شود. اما نگاه من غیر از این است. من فکر می‌کنم مشهد یکی از شهر‌های مهم هنرهای نمایشی کشور است با هماهنگی میان دستگاه‌ها می‌توانیم انجمن را از بی‌پولی نجات و کار‌های بزرگی را انجام بدهیم. دقیقا مشخص نیست که من تا کی در انجمن مسئولیت دارم، اما چه یک روز مسئول باشم چه دو سال نباید از زیر بار آن شانه خالی کنم. این دستورالعمل و اجرای آن فرصتی است تا انجمن هنرهای نمایشی به خود بیاید و اتفاقاتی را که به سود تئاتر است رقم بزند.
به نظر او این نوع مدیریت احتمالا مطلوب اداره ارشاد نیز هست. اما سپردن اصلی‌ترین سالن‌های نمایش در مشهد به پیمانکار خطر در تنگنا قرار گرفتن گروه‌های تئاتر را به دنبال خواهد داشت. جشنی می‌گوید مدیریت سالن‌های تئاتر مشهد باید در میان هنرمندان تئاتری باشد و کسی غیر از این‌ها نمی‌تواند این مکان را مدیریت کند: هنرمندان تئاتر افراد حساس و دقیقی هستند و کسی که قصد دارد مدیریت این سالن‌ها را عهده‌دار شود باید از جنس همین هنرمندان باشد. جامعه تئاتر استان مثل یک خانواده است. کنار هم می‌توانیم از مشکلات بر بیاییم. سالن‌ها هم از دست هنرمندان تئاتر خارج نخواهد شد. سالن‌ها دست کسی قرار خواهد گرفت که از اهالی تئاتر باشد.
درآمد سالن اصلی کجا صرف شده است؟
اما نگرانی‌ها در میان اهالی تئاتر در این‌باره بالا گرفته است. آن‌ها بیم این را دارند که برنده مزایده برای تأمین مخارج سالن، کاربری آن را تغییر دهد. محمد نیازی، نویسنده و کارگردان تئاتر، باور دارد با رخ دادن این اتفاق بخش بزرگی از تئاتر مشهد نابود خواهد شد: هزینه‌های گرداندن مجموعه تئاتر شهر بسیار بالاست و شخص حقیقی یا حقوقی که مزایده را برنده شود طبیعتا باید برای تأمین مخارجش اجاره بالایی را برای سالن وضع کند. عملا تئاتر مستقل توان پرداخت اجاره آن سالن را ندارد و تئاتر‌هایی که بدون هیچ حمایتی روی صحنه می‌روند از ریشه خشکانده خواهند شد.
این کارگردان جوان می‌گوید سالن اصلی تئاتر شهر تنها سالن قاب صحنه مشهد است و اگر این اتفاق بیفتد قطعا بخشی از تئاتر مشهد نابود خواهد شد. او پیشنهاد می‌دهد: اداره ارشاد برای اداره این سالن همانند تهران عمل کند. سالن را به انجمن هنرهای نمایشی، در قالب یک صنف، واگذار کند تا انجمن آن را مدیریت کند. هزینه‌ای که از گروه‌های نمایشی دریافت می‌شود را هم می‌شود به گروه‌ها در قالب کمک هزینه پرداخت کرد. در همه این سال‌ها که سالن در اختیار انجمن بود نیز ساز و کارش اشتباه بود. معلوم نبود بر چه اساسی از گروه‌ها هزینه دریافت و کجا خرج می‌شد.
هویت تئاتر مشهد در خطر است
شرایط نا‌بسامان انجمن هنرهای نمایشی در سال‌های گذشته علت اصلی اوضاع فعلی تئاتر مشهد است. همان‌گونه که محمد جهانپا، بازیگر، نویسنده و کارگردان تئاتر می‌گوید انجمن هنرهای نمایشی ضعیف مسبب به وجود آمدن این شرایط شده است: هرچه پیش می‌رویم تئاتر در مشهد ضعیف‌تر می‌شود. تمام تلاش چندین ساله هنرمندان تئاتر مشهد دارد از بین می‌رود. خیلی‌ها نمی‌دانستند شهرشان سالن تئاتر دارد. این هنرمندان تئاتر بودند که تئاتر و سالن اصلی تئاتر را به این شهر معرفی کردند.
او باور دارد تئاتر هنر سودآوری نیست و شرایط فعلی کمر بسیاری از سالن‌دار‌های مشهدی را که به‌صورت خصوصی سالن نمایش دایر کرده‌اند شکسته است: فردی که در مزایده سالن اصلی برنده می‌شود باید دلسوز تئاتر باشد. باید مراقبت شود که سالن اصلی تئاتر شهر به سالن برگزاری همایش تبدیل نشود. جهانپا از شهرداری می‌خواهد برای مدیریت سالن اصلی تئاتر شهر پادرمیانی کند: به نظرم شهرداری مشهد که بنا کننده این ساختمان است باید ورود کند. شهرداری باید جلوی این اتفاق را بگیرد. سالن اصلی تئاتر شهر، هویت تئاتر مشهد است که اگر این هویت از تئاتر گرفته شود چیز دیگری از آن نخواهد ماند.