عزاداری با شمشیر

شوشتری - از زمانی‌که بعضی از آدم‌ها آب نوشیدن را در روز عاشورا بر خود حرام می‌کردند، قصاب‌ها گوسفند ذبح نمی‌کردند، حلیم‌پزها دست از کار می‌کشیدند و به نشانه ماه عزا بر دیوارها پلاس می‌‌آویختند؛ محرم و عزاداری برپا بوده است. عزاداری‌‌هایی با رسم‌های مختلف که همه آن‌‌ها سنتی برگزار می‌‌شد. از این آداب‌‌ و رسوم و سنت‌های قدیمی که بیشتر‌شان با فوت قدیمی‌ها از میان رفته است، امروز اندک ردپایی به‌جا مانده است. سنت‌هایی که شاید امروز مختص مشهدی‌ها نباشد، اما به حرمت امام‌رضا(ع) که گفته می‌شود بنیان‌گذار عزاداری رسمی برای امام‌حسین(ع) و یارانش بوده، توسط قومیت‌های مختلف در این شهر برگزار می‌شود. مراسم «شاخ‌سی، واخ‌سی»(شاه‌حسین، وای‌حسین) یکی از همین عزاداری‌های سنتی محرم است که به همت آذربایجانی‌های مقیم مشهد همچنان پابرجاست.
این عزاداری که این شب‌ها در ابتدای شارستان خیابان طبرسی از سوی هیئت آذربایجانی‌های مقیم مشهد برگزار می‌شود، قصه‌های شنیدنی زیادی دارد که برداشتن شمشیر و انجام نوعی رژه‌نظامی به‌نشانه جنگ یاران حسین بن علی(ع) با لشکریان یزید بن معاویه در صحرای کربلا، از منحصر به فردترین بخش این مراسم است و نمونه‌ای در مشهد ندارد.

شمشیرهایی برای شاه‌حسین(ع)
ساعت از 9شب گذاشته که صدایشان تمام شارستان را پر می‌کند. شاه‌حسین، وای‌حسین. شانه‌به‌شانه هم ایستاده‌اند؛ پیر و جوان، کودک و میان‌سال. صف در تاریکی شب انتهایی ندارد و تنها برق شمشیرهاست که نشان می‌دهد صف طولانی طول خیابان را طی کرده است.
بلندگوهای سیار اشعار مذهبی، مداحی‌ها و نوحه‌های جان‌سوز را قرائت می‌کند و جمعیت شمشیر بر زمین می‌زنند و به حالت تعظیم بلند می‌گویند «شاه حسین». دوباره همه هماهنگ با هم بلند می‌شوند و شمشیر را نمادین بر فرق سر می‌کوبند و بلند می‌گویند «وای‌حسین».
حرکت آرام و طولی این دسته به همراه چراغ‌ها و فانوس‌هایی که در میان جمعیت روشن است، همواره عظمت دل سوختگان حسین(ع) را نشان می‌دهد.
این نوع عزاداری سنتی که از قدیمی‌ترین رسوم محرم و منحصر به آذری‌هاست، نه تنها هر سال در شهرهای ترک‌زبان کشور برگزار می‌شود، بلکه سال‌هاست به همت آذربایجانی‌هایی که در این شهر زندگی می‌کنند از شب اول محرم تا شب عاشورا در مشهد هم برپا می‌شود.
آن‌طور که ایران‌منش، مسئول مجموعه فرهنگی و خیریه فاطمیه و هیئت آذربایجانی‌های مقیم مشهد می‌گوید، عزادارها شمشیر برمی‌دارند تا نشان دهند سرباز امام‌حسین(ع) هستند.

برای تسکین قلب بانوان
عقربه‌ها که از پی هم می‌گذرد، فریاد شاه‌حسین و وای‌حسین بلندتر می‌شود تا صدا به حرم برسد. ایران‌منش اصالت این عزاداری را از هر نوع عزاداری دیگر در ایران بیشتر می‌شمارد و در فلسفه آن می‌گوید: همان‌طور که مرحوم بهبهانی به نقل از شیخ مفید گفته است، در همان شب که امام‌حسین(ع) چراغ‌ها را خاموش می‌کند تا هرکس تمایل دارد از دشت کربلا برود، تعداد اندکی از همراهان ایشان می‌مانند که حضرت بعد از گشتی در میان خیمه‌ها وارد خیمه حضرت زینب(س) می‌شود و خواهرش می‌گوید که می‌ترسم هنگام گرفتاری و شدت گرفتن جنگ تو را تنها گذارند، حضرت هم از دلیری رزمنده‌ها حرف به میان می‌آورد. نافع این گفت و گو را به حبیب بن مظاهر نقل می‌کند و او هم دستور می‌دهد تا یاران باقی‌مانده جمع شوند. همه جمع می‌شوند و شروع می‌کنند به نشان دادن مهارتشان با شمشیر و به بانوان در خیمه‌ها هم می‌گویند عهد کرده‌ایم شمشیرها را در غلاف نگذاریم مگر برگردن دشمنان شما فرود آوریم. به همین دلیل است که این مراسم از سال 61قمری بنا نهاده شده و سال‌های زیادی است که آذری‌ها این مراسم را به یاد همان شب‌های کربلا انجام می‌دهند.

با دخالت‌های مسئولان این سنت در مشهد درحال نابودی است
تعداد جمعیت هیئت آذربایجانی‌های مقیم مشهد که تنها هیئت این شهر برای عزاداری با شمشیر است، چندسالی است که کم شده‌ است. ایران‌منش دلیل آن را دخالت تعدادی از مسئولان مشهد در مراسم عزاداری سنتی می‌خواند: مراسم سنتی شاه‌حسین گویان به این صورت است که عزادارها شمشیر به دست می‌گیرند و شانه‌به‌شانه هم شمشیر را بالا و پایین می‌کنند و مسیری را پیاده می‌روند، البته در مشهد برای عرض ارادت به امام‌رضا(ع) در گذشته هیئت ما تا خود حرم پیاده می‌رفت، اما چندسال است که جلو عزاداری سنتی ما را گرفته‌اند، حتی کار به جایی رسید که آمدند تا شمشیرها را جمع کنند؛ درحالی که همه عظمت این عزاداری به وجود همین شمشیرهاست. حال از 2سال گذشته مجبوریم در یک نقطه از شارستان بایستیم و شاه‌حسین بگوییم، به همین دلیل و نرفتن تا حرم برای عرض تسلیت به امام‌رضا(ع) جمعیت هیئت کم شده است و الان هم درخواست داریم تا مجوز حرکت به این هیئت قدیمی را بدهند که سنت عزاداری
« شاخ‌سی، واخ‌سی» (شاه‌حسین، وای‌حسین) را زنده نگه داشته است.