آزیتا حسین زاده عطار
خبرنگار شهرآرامحله
محرم که میشود مساجد عطر و رنگ محرمی به خود می‌گیرند. کوچه‌ها سیاه‌پوش از دست رفتن عزیزان زهرا(س) می‌شوند اما کمتر مسجدی است که مانند مسجد خیابان جانباز 9 این عاشورایی بودن خود را در تمام روزهای سال نگه دارد. مسجدی که نه تنها نامش به یکی از قهرمانان اصلی عاشورا بر می‌گردد، بلکه فرهنگ عاشورایی‌اش به تک تک خانه‌های این محله سرایت کرده است. مسجد ابوالفضلی با بیش از نیم قرن قدمت در جانباز 9 فرهنگش در تمام روزهای سال عاشورایی است؛ اینجا به برکت نام ابوالفضل و 60 شهیدش به تکیه‌ای می‌ماند که در تمام روزهای سال گسترش دهنده فرهنگ عاشورایی است.
اینجا کودکی آزاد است
ورودمان به مسجد با لحظات ملکوتی اذان ظهر عجین میشود. اینجا همه کارها خط و ربطی به محرم و تاسوعا و عاشورایش دارد. درست مثل روزهای دهه‌های محرم و صفر که هیئت و دسته مسجد راه می‌افتند توی کوچه‌ها و ایستگاه صلواتی می‌زنند و شام غریبانشان هر سال به راه است و تمام مردم را در این راه با خود همسو می‌کنند. اینجا کمتر شهروندی از همسایه‌های مسجد است که طعم اتحاد عاشوراییان را در برنامه‌های روزانه مسجد نچشیده باشد. مسجدی‌ها با همه شهروندان این محله رابطه دوستانه دارند و سعی می‌کنند از احوال و شرایط همسایه‌ها خبر داشته باشند. همه سیاست‌گذاری‌های این مسجد در اتاق فکری انجام میشود که هیئت امنای مذهبی و نمازگزاران در آن حضور دارند و بیشتر به سمت و سوی فرهنگ عاشورایی گرایش دارد که از همان ابتدای کلنگ‌زنی این مسجد در گوش کوچه‌های این محله پیچیده است. اینجا هر وقت قرار است برای مسجد کاری انجام شود؛ بچه‌محل‌های مسجد درست مانند هیئتی‌ها آستین همت بالا می‌زنند و دست به کار می‌شوند.
خانم خسروی، مسئول پایگاه بسیج خواهران آن در این باره می‌گوید: «تدارکات مسجد با بچه‌مسجدی‌هاست. همین دیشب جارو زدن فرش‌های مسجد با دخترهای نوجوان بود؛ آن‌ها جارو دست گرفتند و تمام مسجد را مثل دسته گل جارو زدند. این اتفاق درباره هر کار تدارکاتی که در مسجد وجود داشته باشد اتفاق می‌افتد و همه به یکدیگر در رتق و فتق امورات مسجد کمک می‌کنند.»
اینجا نمازگزاران که به صف می‌ایستند، بچهها آزادند در کنار مادر و پدرشان بمانند و نقاشی بکشند، کتاب بخوانند یا فعالیتهای مفید دیگری انجام دهند. رسم مسجد ابوالفضلی رأفت عاشورایی با کودکان است؛ حتی اگر کودکی بخواهد زمان نماز روی پشت مادر یا پدرش سوار شود. اینجا رسم مهربانی با کودکان میان سجاده‌های نمازگزاران هم جاری است. دختران وقت نماز چادری پر گل بر سر دارند و کنار مادرشان به رکوع و سجده می‌روند. خط این مهربانی‌ها به خیلی سال پیش برمی‌گردد؛ بیشتر از نیم قرن پیش. نخستین صحبت حاجی دایی‌کندی از اعضای هیئت امنا که از وقتی خودش را شناخته مداح و مسجدی این محله بوده، نیز همین است؛ «سال‌ها پیش‌تر از ساخت این مسجد، محله حوالی کارخانه قند آبکوه شکل گرفت و کارگران این کارخانه برای اینکه مسافت طولانی را در آن سال‌ها طی نکنند همین جا در اطراف کارخانه در خانه‌های سازمانی و خانه‌هایی که به دست خود ساختند، ساکن شدند. 55 سال است که اهالی ساکن در حوالی کارخانه قند آبکوه مسجدی ساختند. اولین بار ساخت مسجد به همت اهالی بود و در مرحله دوم محمد بهروزیان، مسئول شرکتی که مونتاژ و ساخت و ساز در کارخانه قند آبکوه انجام می‌داد بانی این کار خیر شد. او کمک‌ها را از مردم جمع‌آوری کرد و برای تأمین کم و کسری‌ها از خیران دیگری هم کمک گرفت و مسجد را ساخت.»
هر کار خیری پیشینه‌ای دارد و پیشینه این مسجد به بزرگانی که در آن زحمت کشیده‌اند، باز می‌گردد؛ همان‌ها که نخستین خشت‌های مسجد را گذاشتند. حاجی می‌گوید: «بهروزیان بسیار برای ساخت این مسجد هزار متری زحمت کشید؛ از همان زمانی که در ساخت این مسجد سهم بزرگی عهده‌دار شد تا زمان جنگ که کلاس‌های آموزشی اسلحه‌شناسی درس می‌داد. در زمان انقلاب و 8سال دفاع مقدس نیز بزرگانی مانند حاج آقا موسوی پدر 2شهید، حاجی مجیدی پدر یک شهید، حاجی اسماعیلی معروف به حاج رستم و همه خانواده‌های 60 شهید این محله برای اینکه این مسجد و محله رنگ عاشورایی بگیرد، سهیم بودند. حالا نتیجه آن تلاش‌ها مسجدی است که همه اهالی این محله را دور هم نگه داشته است و به مسائل و مشکلات همه تا حدودی اشراف دارد.»
آدم‌های تأثیرگذار مسجد
حاج دایی‌کندی از زمان نوجوانی از این مسجد و آدم‌های تأثیرگذار آن مطالب بسیاری در خاطر دارد. او می‌گوید: «مجالس عزاداری حاج حسین نوری، اولین امام جماعت این مسجد، بسیار پر و پیمان بود. او مرد آگاه و محترمی بود که اوایل رفت و آمدش از کوشک مهدی، محل سکونتش به مسجد با اسب بود و چند سال بعد با موتور به مسجد رفت و آمد می‌کرد و به دلیل رفتار و منش خوبی که داشت محبوبیت بسیاری نزد مردم پیدا کرد و مردم اینجا از کوچک و بزرگ علاقه بسیاری به او داشتند. او به شدت مشوق بچه مسجدی‌ها بود که تازه می‌خواستند عاشورایی شدن را بیاموزند.»
حاجی از آن روزها یادش هست و از رفتارهایی که از همان ابتدای احداث مسجد در محله، انس مردم از کودک تا بزرگ‌سال را با مسجد دامن زده بود: «مسجدی‌ها از همان ابتدا با کودکان این محله رفتار خاصی داشتند و بسیار مهربان بودند. یک شب پیش از عاشورای حسینی وقتی 14 ساله بودم نوحه‌ای بسیار سوزناک خواندم؛ آن زمان حاج آقا نوری، پیش نماز مسجد، بسیار تشویقم کرد و حاج آقا قیامتی هم 5 تومان به من هدیه داد. آن زمان بزرگانی مانند حاجی آذر و مرشد قاسم استادان ما بودند. آن‌ها مرام و رفتارشان طوری بود که می‌توانستند با کودکان هم ارتباط برقرار کنند و به علت روی خوش آن‌ها همه به مسجد گرایش عجیبی داشتند. آن زمان در مسجد معلم قرآن هم داشتیم. آقای خیرخواه هر روز صبح جوان‌تر‌ها را جمع می‌کرد و به آن‌ها تلاوت قرآن و اخلاق می‌آموخت. نمازگزاران این مسجد هر کدام به برکت شهدا و نام مسجد سرنوشت خوبی برایشان رقم خورد.»
به نام اولین شهید 8 سال دفاع مقدس
بعد از انقلاب پایگاه بسیج مسجد هم شکل گرفت. باز هم فرهنگ عاشورا در آن حفظ شد؛ خانم خسروی در این باره می‌گوید: «این پایگاه هم به نام شهید مهدی‌نیا که نخستین شهید 8 سال دفاع مقدس همین مسجد بود، افتتاح شد. شهید در یکی از عملیات‌های همان آغاز جنگ به این درجه رفیع رسیده بود و هر چقدر فکر کردیم مناسب‌ترین نامی بود که می‌توانست بر سر در پایگاه بنشیند. البته پیش از این شهید، این محله شهدای دیگری هم مربوط به زمان انقلاب دارد که نخستین آن‌ها شهید منفرد است که نخستین شهید انقلاب محله محسوب میشود. این شهید در 23 آذر ماه 57 در نزدیکی بیمارستان امام رضا گلوله خورد و از پیشگامان در تظاهرات بود.»
خانم خسروی از دیگر برنامه‌های پایگاه بسیج از اردوهای جهادی یاد می‌کند که در این اردوها که هم برای برادران و هم برای خواهران برگزار میشود، آموزش‌های دینی، قرآنی و اخلاقی نیز به بچهها ارائه میشود. او از اردوهای تفریحی، فرهنگی به بوستان حجاب، شهر کاشمر و کردستان می‌گوید و تأکید دارد که این پایگاه در تمام این سال‌ها پویایی خود را حفظ کرده است: « این پایگاه در ماه مبارک رمضان نیز مراسم گلریزانی می‌گیرد و یک زندانی را با مبلغ جمع‌آوری شده آزاد می‌کند یا هزینه مداوای بیمارانی که به پرداخت مخارج درمانی‌شان قادر نیستند، می‌پردازد.»
گلریزان برای زندانیان و بیماران
خانم خسروی در این باره می‌گوید: «همین چند وقت پیش مبلغ جمع‌آوری شده در گلریزان را برای آزاد کردن خانمی 61 ساله که به دلیل بدهی به زندان افتاده بود، هزینه و او را آزاد کردیم. هفته پیش هم یکی از شهروندان عمل جراحی داشت که هزینه‌های عمل او را با معرفی‌نامه‌ای که از مسجد به بیمارستان دادیم چند برابر کاهش دادیم. سال گذشته هم 3 زایمان سزارین در بیمارستان ام‌البنین داشتیم که با میانجی‌گری مسجد این 3عمل کاملا رایگان انجام شد. از دیگر فعالیتهای پایگاه گرامیداشت معلمان ساکن در محله در هفته معلم است و ولادت حضرت زهرا(س) نیز بهانه خوبی بوده است که مسجد و پایگاهش تقدیری داشته باشد از بانوانی که در فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی محله پشتکار بیشتری داشتند.»
برگزاری کلاس‌های قرآنی، هنری و فرهنگی
در این مسجد روحانی نقش مهمی در جذب کودکان و جوانان به مسجد دارد و این ارتباط کودکان و نوجوانان و بزرگ‌سالان با مسجد به حدی خوب است که حدود 300 نفر در هفته از کلاس‌های برگزار شده در مسجد استفاده می‌کنند. خانم خسروی می‌گوید: «اینجا برای کودک 6 ساله تا خانم و آقای 80 ساله برنامه تدارک دیده شده است و به عبارتی همان طور که در صدر اسلام هم قرار بوده مساجد اصل را بر ارتباط خوب مردم بگذارند ما هم با همان خط پیش می‌رویم و با برگزاری کلاس‌های کاربردی توانسته‌ایم ارتباط خوب مسجد و مردم را در هر شرایطی حفظ کنیم. این کلاس‌ها شامل آموزش مفاهیم و آموزه‌های قرآنی، برگزاری کلاس‌های تقویتی، تجدیدی و هنری و آموزشی دیگر است. همچنین برای خواهران، کلاس‌های مهارت‌های 12 گانه زندگی را برگزار کردیم. همچنین یکی دیگر از برنامه‌های این مسجد شناسایی نخبه‌ها و ظرفیت‌های علمی، آموزشی و هنری محله است که در این امر هم بسیار موفق بوده‌ایم. همچنین این مسجد یکی از پایگاه‌های برنامه معنوی اعتکاف است.»
این مسجد 141 کودک 6 ساله در مهد‌الرضایش که وابسته به آستان قدس رضوی است و بسیار مورد استقبال ساکنان محل، دارد. این مهد در طول سال تحصیلی افزون بر آموزه‌های قرآنی به بچهها 2 زبان عربی و فارسی می‌آموزد. یکی از رسوم جالب این مسجد این است که در تمامی اعیاد به تمام کودکانی که در مسجد حضور داشته باشند، عیدی داده میشود.
برگزاری برنامه‌های جمعی در محله
افزون بر برنامه‌های پر و پیمانی که این مسجد در فضای مسجد برای برادران و خواهران دارد اینجا به کانون فرهنگی و کتابخانه نیز مجهز شده است. یکی دیگر از سیاست‌های هیئت‌امنای مسجد ابوالفضلی این است که محله را نیز در برنامه‌ها سهیم کنند. نمونه‌اش را خانم خسروی در صحبت‌هایش بیان می‌کند: «کنگره شهدا یکی از برنامه‌هایی بود که در محله برگزار کردیم. خیابان را بستیم و راوی فتح آوردیم و گرامیداشت 60 شهید محله را بسیار باشکوه برگزار کردیم. یکی دیگر از این برنامه‌ها کاروان شادی در دهه ولایت بود که در این مراسم 20 زوج را راهی خانه بخت و برای آن‌ها جهیزیه مهیا کردیم. در این مراسم یک کیک 12 متری تهیه کردیم و مداحی و سخنرانی تأثیرگذاری نیز داشتیم. همچنین یکی دیگر از برنامه‌هایی که در محله برگزار شد، خواندن دعای عرفه در خیابان جانباز 9 بود که بیش از هزار نفر نیز در این برنامه شرکت کردند.»
اتاق فکر مسجد
بزرگان مسجد ابوالفضلی سال‌هاست یک وجه تمایز بسیار مهم با مساجد دیگر دارند. آن‌ها در این مسجد اتاق فکری راه انداخته‌اند که در آن درباره مسائل سیاسی، مذهبی و فرهنگی به گفت‌وگو می‌نشینند. مسئولیت اتاق فکر کانون با آقای میر بزرگ است که در آن از بزرگان و اعضای هیئت امنا و جوانان می‌خواهد درباره موضوع‌هایی که در این اتاق مطرح میشود، نظرهای خود را بگویند و در پایان هر جلسه جمع‌بندی از نظرات انجام و بهترین تصمیم از میان نظرات انتخاب میشود و در خط‌و‌مشی فعالیتهای مسجد استفاده میشود. اهالی مسجد معتقد هستند به دلیل تشکیل این اتاق فکر مسجد هیچ‌گاه پویایی خود را از دست نمی‌دهد. حسن امینی، از دیگر اعضای هیئت امنای مسجد، می‌گوید: « در این سیستم تقسیم‌بندی فعالیتهای مسجد در راستای بصیرت‌افزایی است و حتی اقامه نماز صبح و ظهر و شب و برنامه دعای ندبه و دعای کمیل و مشارکت دادن شهروندان به عنوان بانی در امورات مسجد بررسی میشود. یکی دیگر از اصولی که در این اتاق فکر به آن تأکید میشود این است که در حوزه موضوع‌های مرتبط با مسجد و فرهنگ مسجدی بودن و برای پیوند بین جوانان و مساجد باید به روز باشیم.
یکی از تحلیل‌هایی که در اتاق فکر این مسجد ارائه شده است این است که چگونه می‌توان جذابیت برنامه‌های مسجد را برای جوانان مضاعف کرد که آن‌ها بتوانند سخنرانی‌ها را گوش دهند و فعالیتهای مسجد برای آن‌ها از جنبه تحکم و فشار یک سری مفاهیم خارج شود. خسروی می‌گوید: «اگر قرار باشد یک جوان پای صحبت‌های سخنران تاب بیاورد باید این سخنان به گونه‌ای باشد که وقتی جوان موضوع صحبت سخنران را در فضای مجازی جست‌وجو کرد موارد بیشتری دستگیرش نشود. باید سخنران در مباحث سیاسی، اجتماعی، تاریخی و دینی اطلاعات به‌روز و بسیار داشته باشد تا وقتی درباره موضوعی صحبت می‌کند جوان برداشتش این باشد که چیزی به دانسته‌هایش اضافه شده است.»
کافی‌نت برای مساجد ضروری است
حاج آقا امینی به مسئله دیگری درباره جوانان اشاره دارد و گریزی می‌زند به صحبت‌های رهبر معظم انقلاب که گفتند« اگر جامعه قرار است به تمدن نوین اسلامی برسد مردم باید اول خودسازی داشته باشند و بعد جامعه سازی» و در ادامه می‌گوید: « اگر قرار باشد به سمت و سوی تمدن نوین اسلامی حرکت کنیم باید در مساجد کافی‌نت داشته باشیم تا جوانان هر بار بخواهند درباره مسئله‌ای که مورد صحبت سخنران است، تحقیق و مستندات موضوع را استخراج کنند و بتوانند اطلاعات جدیدی از آن را در حضور دیگران مطرح کنند، به راحتی بتوانند. این گونه مسجد می‌تواند محبوبیت لازم را در میان جوانان داشته باشد.»
خانم خسروی هم سر صحبت را می‌گیرد و ادامه می‌دهد: «برای بالا بردن سطح اطلاعات عمومی جوانان درباره فضای مجازی و استفاده بهینه از آن باید ارشاد و تبلیغات اسلامی و دیگر سازمان‌های مرتبط پای کار بیایند و در مساجد که اغلب ظرفیت لازم برای این کار دارند فضای مجازی را فعال کنند. مساجد می‌توانند در همین‌باره کانال یا پیجی نیز داشته باشند که جملات قصار معصومان را در اختیار شهروندان قرار دهد و کلی برنامه‌های دیگر در این راستا می‌توان تعریف کرد که سطح علمی و فرهنگی مساجد را ارتقا داد.»
257جهیزیه و بالغ بر 100 سیسمونی
شناسایی نیازمندان و مستمندان در این مسجد به این صورت است که شهروندی به مسجد مراجعه و نیازمندی را معرفی می‌کند و بعد از اینکه تیم تحقیقاتی درباره صحت اطلاعاتی که از آن شهروند داده شده است، مطمئن میشود در راستای کمک به آن پیش‌قدم می‌شوند. خانم خسروی می‌گوید: «بیشترین کمک را در شناسایی محرومان و مستمندان نیازمند جهیزیه یا سیسمونی از طریق بی‌بی نصرت زاده‌علی انجام میشود. او که از مسجد جواد‌الائمه در این محله با ما ارتباط خوبی دارد و در فعالیتهای خیر کمک خوبی است تاکنون توانسته است با جذب کمک‌های بسیاری از خیران نقش بسزایی در شناسایی نیازمندان در محله، شهر و شهرهای دور و نزدیک دیگر به ما داشته باشد.»
این مسجد همچنین سه بانی برای صندوق قرض‌الحسنه‌ای دارد که در قالب کمک به نیازمندان محله تأسیس شده است. این سه بانی هر کدام مبلغی برای کمک به نیازمندان به صندوق سپرده‌اند و هر ماه به هر تعداد از شهروندان که نیاز مالی داشته باشند وام پرداخت می‌کنند. همچنین یکی دیگر از فعالیتهای این مسجد رسیدگی به ایتام است که در قالب توزیع بسته‌های غذایی در ماه مبارک رمضان و اعیاد قربان و اوقات دیگری از سال آماده میشود و در میان ایتام و نیازمندان توزیع میشود.
نیاز به مساعدت و کمک برای ادامه ساخت مسجد
چند ماهی است که بازسازی مسجد در حال انجام است. خیران بسیاری پای کار آمده‌اند و هر یک گوشه‌ای از کار را بر عهده گرفته‌اند. شهرداری و شورای شهر هم پای کار آمده و برای حل مشکلات مسجد بخشی از هزینه‌ها را به عهده گرفته‌اند. اما کار ساخت مسجد در مرحله سفت‌کاری نیمه تمام مانده است و مساعدت خیران و مسئولان را می‌طلبد. قرار است شبستان مسجد در وهله اول تجهیز شود و برای مسجد نمای بیرونی مناسبی ساخته شود. اگر این مسجد به سرانجام برسد قرار است به مجتمع فرهنگی، آموزشی ابوالفضلی تبدیل شود. خانم خسروی می‌گوید: «اکنون شبستان مسجد با مساعدت خیران و شورای شهر مرحله سفت‌کاری را پشت سر گذاشته است. قرار است سالن چند منظوره و کانون فرهنگی را در طبقات بالا تعبیه کنیم و مسجدی عالی برای رفع نیازهای آموزشی داشته باشیم که اکنون در همین فضای محدود به صورت فشرده برگزار میشود.»
بسته‌های تشویقی آستان قدس
یکی دیگر از مواردی که هیئت امنا از مسئولان خواستار است؛ رسیدگی‌هایی است که از عهده آن بر می‌آیند. خانم خسروی می‌گوید: « سال‌های چندی است که سالن‌های آستان قدس و استخرش در همین محله واقع شده است و شاید این همسایه بتواند مساعدت‌هایی با همسایگانش داشته باشد. شاید بتوان بسته‌های تشویقی برای بهره‌مندی از خدمات آن‌ها به همسایگانشان سپرد .»
مدارسی که از محله رفت
و اما هیئت امنای مسجد از مدارسی که دیگر در محله نیستند گلایه دارند و می‌گویند این محله مدارس خوبی داشت که آموزش و پرورش آن‌ها را به مدارس استثنایی اختصاص داد. خسروی اشاره‌ای دارد که به دلیل تغییر کاربری مدارس اینجا مسجد هم ناچار شده است بخشی از بار آموزشی را که جزو وظایف مدارس بود، عهده‌دار شود و می‌گوید: « با توجه به اینکه این محله جوانان پویا و پر تحرکی دارد واگذاری سیستم آموزشی این محله به آموزش استثنایی، بسیار به وضعیت آموزشی در این محله لطمه زده است. دختر و پسر ما برای تحصیل ناچار هستند تا کوی امیر یا فرامرز عباسی بروند و این در حالی است که زمانی این محله مرکز تبادکان آموزش و پرورش بود و مدارسی مجهز به سالن ورزشی و میدان فوتبال و والیبال و ... داشت. اکنون مدرسه استثنایی و یک تالار 4 طبقه دارند که به عنوان تالار مورد استفاده قرار می‌گیرد و کاربرد خود را برای آموزش و فعالیتهای ورزشی بچه‌های این محله از دست داده است. در این شرایط بخش بزرگی از فعالیتهای مدارس به مسجد محول شده است.»