مهدی فهمیده - مسئول مرکز هوشمند پایش تخلفات ساختمانی کمیسیون ماده صد شهرداری مشهد
ساخت‌وساز غیرمجاز یکی از ناهنجاری‌های کلان‌شهر‌های درحال‌توسعه است و تحقیقات نشان می‌دهد بیشتر تخلفات ساختمانی در جوامع جهان‌سوم رخ می‌دهد، زیرا سرمایه‌گذاری در مسکن غیررسمی در کشور‌هایی رشد کرده است که در آن‌ها بازار زمین تا حد زیادی منحرف شده است. با توسعه سریع اقتصاد بازار و صعود مستمر روند شهرنشینی، ساخت مسکن تقریبا در همه مناطق شهر‌های پرجمعیت رشد چشمگیری کرده است که به‌تبع آن باعث ساخت‌وساز غیرمجاز و غیرقانونی، بدون لحاظ استحکام بنا و مقررات و ضوابط مهندسی می‌شود.
کنترل ساخت‌وساز‌های شهری باعث توسعه متوازن و بهینه شهر و به‌طور عمده از طریق ضوابط و مقررات ساخت‌وساز شهری انجام می‌شود. اجرانکردن بسیاری از ضوابط، مدیریت‌شهری را به اقدامات گوناگونی مانند کنترل مستمر ساختوسازها، تعیین ضمانت‌های اجرایی قانون برای رعایت ضوابط و مقررات و دریافت جریمه واداشته است. راه‌حل فوری و مسکن در این شهر بیمار که ناشی از ساخت‌وساز غیرمجاز بدون ضوابط و استحکام بناست، اعمال قانون قلع یا جریمه این‌گونه ساخت‌وسازهاست که به‌شکل عمده اداره نظارت بر ساختوسازها و کمیسیون‌های ماده‌صد شهرداری‌ها آن را انجام می‌دهند.
البته باتوجه‌به محدودیت در تعداد و زمان بازرسی گشت‌های مربوط، مواردی از این ساخت‌وساز‌های غیرمجاز هم وجود دارند که بدون اعمال قانون، بلاتکلیف باقی می‌مانند و همین امر می‌تواند باعث مشکلات فراوانی در حوزه‌های مختلف از جمله مشکلات حقوقی در خریدوفروش‌های املاک نیز بشود. باتوجه‌به همه نکات و مشکلات ناشی از ساخت‌وساز غیرمجاز، با وجود کنترل و نظارت گشت‌های فیزیکی که سالانه مبالغ هنگفتی را در بر می‌گیرد، نیاز به نوع جدیدی از نظارت نوین که برای شناسایی و اعمال قانون زودهنگام مؤثر باشد، ضروری به‌نظر می‌رسد.
یکی از این ابزار‌های نوین استفاده از ماهواره، پهپاد و دوربین‌های نظارتی آنلاین است. تطابق و ارزیابی تغییرات در ساخت‌وساز غیرمجاز در دوره‌های زمانی متفاوت (کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت) با تصاویر و داده‌پایه‌های ماهواره‌ای و پهپادی از جمله موضوع‌های یادشده برای برنامه‌ریزی و مدیریت هوشمند پایش تخلفات ساختمانی است. استفاده از این اطلاعات باتوجه‌به ویژگی‌های مربوط و پیشرفت‌های سریع فناوری سنجش از راه دور و سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی می‌تواند در این نظارت هوشمند بسیار مؤثر و مفید باشد و اطلاعات ارزشمندی در اختیار مدیران و تصمیم‌گیران قرار دهد.
با استفاده از اطلاعات سنجش که به‌صورت شاخص‌های شناسایی‌شدنی تعریف می‌شود، می‌توان تغییرات ساخت‌وساز غیرمجاز را به‌صورت طرح و مدل بهینه‌شده به دست آورد. همچنین روش‌های الگوریتم تطابق که در ماشین لیزینگ (Machine Learning) و هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) و همــچنیــن مــدل شــبکه عصبی (Neural Network) کاربرد دارد، برای شناسایی و استخراج اطلاعات از تصاویر سنجش از راه دور (ماهواره یا پهپاد) استفاده شده است و می‌توان به‌عنوان روشی نوین در پایش تخلفات ساختمانی نیز از آن بهره‌برداری کرد.