حجت‌الاسلام حسین مهدوی‌دامغانی، مدیرعامل سازمان فردوس‌های شهرداری مشهد: کاش خط پایان کرونا نبودیم.
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ پس از گذشت ۱۰ ماه از زورآزمایی کرونا با جان بشر، حالا میان مرگ‌های ناگهانی و زودرس، اسم کرونا زودتر از دیگر علت‌ها به میان می‌آید. با شنیدن خبر رفتن هر عزیزی، اولین سؤالی که همه از نزدیکانش می‌پرسند این است که: کرونا داشت؟ و این همان خط پایانی است که کرونا بر دفتر زندگی بیش از نیم‌میلیون ایرانی زده‌است؛ مرگ‌های کرونایی که در مرز ۵۰۰ نفر در روز قرار دارد و هراس از آرامستان‌هایی که پیر و جوان، بیشتر از قبل، در آن‌ها به خواب ابدی می‌روند.
در‌این‌میان غصه این درد برای شاهدان و خدمات‌دهندگان ماجرا سخت است و پُر‌خطر. کادر خدماتی انتقال متوفیان کرونایی و تغسیل، تکفین و تدفین، بعد از کادر درمان، بیشترین تماس را با این افراد دارند. زحمات آن‌ها گاهی دیده نمی‌شود، اما شبانه‌روز مشغول خدمات‌رسانی‌اند. در همین زمینه با مدیرعامل سازمان آرامستان‌های شهرداری مشهد گفتگو کرده‌ایم. حجت‌الاسلام حسین مهدوی‌دامغانی در این گفتگو خدمات، اقدامات و وضعیت آرامستان‌های شهرداری مشهد ازجمله بهشت رضا، رضوان و جواد‌الائمه را تشریح کرده است.
مجموعه شما در این ایستگاه پایانی خدمات می‌دهد. وضعیت آرامستان‌های مشهد با مرگ‌های کرونایی چگونه است؟
شرایط کرونا کار را در آرامستان‌های شهر متفاوت کرده است. اولین شخصی که با متوفی در ارتباط است، راننده آمبولانس ماست. رانندگان آمبولانس پیکر فوتی کرونا را چه از مراکز درمانی و چه از منزل فوت‌شدگان، منتقل می‌کنند. پروتکل‌های ابلاغی برای کرونا باید دقیق رعایت شود. پیکر متوفیان کرونایی ابتدا باید به بهشت رضوان منتقل شود. از همان ابتدا همه اموات کرونایی را به بهشت رضوان منتقل کردیم که خود این مسئله یک نوع فاصله‌گذاری اجتماعی بود با رفت‌و‌آمد‌های دیگر آرامستان‌ها و به‌ویژه بهشت رضا. جدا‌سازی تغسیل اموات در آرامستان جداگانه در مشهد صورت گرفت که حتی نمونه آن را در کشور نداشتیم. تغسیل اموات کرونایی همانند دیگر اموات با رعایت مسائل شرعی صورت می‌گیرد و بعد از تجهیز پیکر با رعایت بیشتر اصول بهداشتی، دفن می‌شوند.
خانواده‌ها برای تعیین مکان و قطعه دفن کرونایی در هر آرامستانی آزاد هستند یا اینکه نظیر خیلی از آرامستان‌های کشور، اموات باید فقط در قطعه خاص کرونایی‌ها دفن شوند؟
در همان روز‌های اول شیوع کرونا این مسئله مطرح بود، اما بعد از مشخص‌شدن پروتکل‌های دقیق تدفین اموات کرونایی، خانواده‌ها این اختیار را دارند که در همان قطعه‌هایی که سایر اموات دفن می‌شوند، پیکر‌های کرونایی را هم دفن کنند. اینکه فو‌ت‌شده در بهشت رضوان دفن شود یا دیگر آرامستان‌ها، و در انتخاب قطعه و قبر، هیچ محدودیتی نگذاشته‌ایم.
بین کارکنانی که تغسیل و تکفین و تدفین اموات کرونایی بر‌عهده آن‌هاست، ابتلا به کرونا چه‌قدر بوده است؟
درمبارزه با کرونا زحمت‌های کادر خدماتی دیده نمی‌شود. پرسنل سالن تطهیر آرامستان‌های ما با شیلد و کاور و لباس‌های مخصوص، در گرمای تابستان و حالا در سرمای پاییز، باید چندین ساعت کار کنند. اغلب از صبح ساعت۷ تا عصر مشغول کارند. خیلی از آن‌ها می‌گویند که حتی برای نوشیدن یک لیوان آب در طول روز مشکل دارند.
در عین‌حال به‌طور مداوم آزمایش‌های کرونا بین پرسنل آرامستان‌ها انجام می‌شود تا افرادی که مبتلا هستند، به قرنطینه بروند. در بازه‌های زمانی این مشکل را داریم که چند نفر از پرسنل ما هم‌زمان به کرونا مبتلا می‌شوند و ما با کمبود شدید نیرو باید همان خدمات روزانه را به مردم ارائه دهیم؛ شبیه میدان جنگ که یک‌به‌یک زخمی یا شهید می‌شدند. در همین روزها، افرادی از کادر اداری و دیگر پرسنل حتی نیرو‌های انتظامات آرامستان‌های ما درگیر ابتلا به کرونا هستند، اما سایر پرسنل تلاش می‌کنند وقفه‌ای در تغسیل و تکفین و تدفین پیکری پیش نیاید.
با‌توجه‌به وضعیت تشدید ابتلا به کرونا و افزایش فوتی‌های این بیماری، آیا تصمیمی برای بسته‌شدن در آرامستان‌ها گرفته نمی‌شود؟ هنوز مراجعات مردمی به آرامستان‌ها دیده می‌شود.
درباره بستن و تعطیلی آرامستان‌ها این تصمیم را باید ستاد کرونا بگیرد و خود آرامستان‌ها در آن نقشی ندارند؛ چنان‌که تاکنون در دو مرحله، آرامستان‌های مشهد تعطیل شده‌اند. یک مرتبه در ۲۳اسفند و اوایل شیوع کرونا. مردم در آن بازه زمانی هنوز کرونا را جدی نمی‌گرفتند. تجمع بر سر مزار‌ها رایج بود و حتی برای تفرج از قدیم مردم به بهشت رضا می‌آمدند و فرش پهن می‌کردند و ناهار می‌خوردند یا نذری می‌دادند. اوایل شیوع کرونا هنوز این رفتار‌ها دیده می‌شد. به‌همین‌دلیل یک هفته مانده به نوروز، آرامستان‌ها را تعطیل کردند.
این تعطیلی تا اردیبهشت ادامه داشت. بعد از آن، هم‌زمان با ماه مبارک رمضان، شرایط کرونا بهتر شده بود و در عید فطر آرامستان‌ها باز شدند. با شیوع موج دوم کرونا، آرامستان‌ها دوباره بسته شدند. در‌این‌میان شرایط هم برای مردم سخت بود که می‌خواستند بر سر مزار عزیز از‌دست‌رفته‌شان بیایند و هم با تنش‌ها و مراجعات مردم به پشت در آرامستان‌ها، شرایط برای انتظامات و پرسنل ما سخت بود؛ بنابراین تصمیم جدیدی که گرفته شد، این بود که آرامستان‌ها باز باشند، اما محدودیت زمانی درنظر گرفته شود.
در حال حاضر روز‌های پنجشنبه و جمعه و تعطیلی‌های رسمی، آرامستان‌ها بسته هستند و در روز‌های هفته، باز. البته احتمال دارد که دوباره محدودیت‌هایی برقرار شود. در عین حال سنت‌های قدیمی مثل برگزاری مراسم سوم و هفتم و چهلم و سالگرد بر سر مزار درگذشتگان نباید با تجمع افراد در یک نقطه برگزار شود. ما اعلام کرده‌ایم این اقدامات ممنوع است. سرتاسر آرامستان‌ها را بنر زد‌ه‌ایم، اما باز هم برخی افراد رعایت نمی‌کنند و دسته‌جمعی بر سر مزار عزیزانشان می‌آیند. متأسفانه رعایت‌نکردن همین مسائل سبب ابتلای افراد می‌شود.
قرار بود طرح زیارت مجازی آرامستان‌های مشهد اجرا شود؛ این برنامه می‌تواند برخی از رفت‌و‌آمد‌ها را به آرامستان‌های شهر کاهش دهد. این طرح به کجا رسید؟
با توجه به شیوع ویروس کرونا راه اندازی سامانه زیارت مجازی در دستور کار قرار گرفت. از ابتدای مهرماه، طرح زیارت مجازی را به‌صورت آزمایشی از قبور شهدا آغاز کردیم تا اشکالات طرح رفع شود. تلاش می‌کنیم که تا چند هفته آینده، این طرح در سایر قطعات بهشت رضا نیز اجرایی شود.
پرسیدن این سؤال برای ما خبرنگار‌ها هم خوشایند نیست، اما اگر کرونا هم نباشد، ممکن است بحران‌ها و حوادثی پیش بیاید که به‌یک‌باره به تعداد زیادی قبر آماده و افزایش ظرفیت سردخانه‌ها نیاز باشد. چه تعداد قبر آماده در آرامستان‌های مشهد وجود دارد؟
در همه کشور در ستاد‌های بحران این دستورالعمل را داده‌اند و آرامستان‌ها مکلف هستند که همیشه تعداد قبور مشخصی را آماده داشته باشند. در همین راستا هم در بهشت رضا و هم آرامستان بهشت رضوان تعداد مشخصی قبر آماده داریم. همچنین ظرفیت سردخانه‌ها را گسترش داده‌ایم تا اگر خدای ناکرده با بحرانی مواجه شدیم، به پیکر‌های متوفیان هتک حرمت نشود و خانواده‌های متوفیان با مشکلی مواجه نشوند.
آرامستان رضوان چند‌سالی است که آماده شده و به بهره‌برداری رسیده است، اما در مقایسه با بهشت رضا، مردم از آن زیاد استقبال نکرده‌اند. در حال حاضر نیز همین‌طور است؟
از زمستان سال گذشته که بخشی از تغسیل اموات را به آرامستان رضوان منتقل و راه دسترسی به این آرامستان را بهسازی و عریض کردیم، رفت‌و‌آمد به این آرامستان هم بیشتر شد.
یکی از قطعات جدیدی که به بهشت رضا افزوده شده، قطعه ویژه اهداکنندگان عضو است. در حال حاضر تدفین متوفیان اهدای عضو در این قطعه آغاز شده است یا خیر؟
سال گذشته، شورای اسلامی مشهد مصوب کرد که قطعه‌ای را ویژه بخشندگان حیات یعنی اهداکنندگان عضو درنظر بگیریم. برای اجرای این مصوبه، بهترین محل‌های آرامستان را درنظر گرفتیم. بلوک۱۰ بهشت رضا را با عنوان بخشندگان حیات با ظرفیت ۳هزار قبر ایجاد کردیم. اکنون دو نفر در این قطعه آرام گرفته‌اند. با‌توجه‌به ایثار خانواده‌های این افراد و رضایتشان در اهدای عضو عزیزشان، هزینه‌ها و خدمات را رایگان ارائه می‌دهیم.
گلایه‌هایی مطرح شده است مبنی‌بر اینکه بهشت رضا دیگر مقابر آلاچیقی و خانوادگی را به متقاضیان واگذار نمی‌کند. این واگذاری‌ها پیشتر انجام می‌شده؛ در حال حاضر چرا متوقف شده است؟
مقابر آلاچیقی و خانوادگی از گذشته بود، اما تقاضای مردم در بازه‌ای از زمان زیاد شد و آن تعدادی که آماده شده بود، تمام شد؛ به‌ویژه از زمانی‌که محدودیت دفن در حرم رضوی درباره کرونایی‌ها ایجاد شد، تقاضا برای این مقابر خانوادگی و آلاچیقی در بهشت‌رضا افزایش یافت. در حال حاضر، غرفه‌های جدید در‌حال آماده‌سازی هستند و هر غرفه برای حدود ۱۰ تا ۱۲قبر درنظر گرفته می‌شود.
قیمت قبر همیشه حواشی‌ای داشته است؛ برای مردم سؤال است که چرا قیمت قبور حتی در برخی از قطعات بهشت رضا این‌قدر گران است. شاید گرانی قبر در مکان‌های نظیر حرم رضوی توجیه داشته باشد، اما درباره بهشت رضا این انتظار وجود ندارد که قبور ۴۰میلیون تومانی به فروش برسد.
ابتدا توضیحی بدهم که چرا برای ابعاد محدود و کوچک قبر گاه باید هزینه زیادی پرداخت. شاید در نگاه افکار عمومی فقط همین ابعاد چند‌متری قبر دیده شود، اما باید دانست که برای نگهداری هر قبر درگذر سال‌ها، هزینه‌های زیادی صرف می‌شود، ازجمله هزینه ایجاد فضا‌های سبز، نگهداری و حفاظت، مرمت، خدمات بهداشتی، رفتوروب و. از سال۵۵ که بهشت رضا ایجاد شده است، تا امروز قبور اولیه نگهداری و حفاظت شده‌اند. شهرداری، حقوق بیش از ۴۰۰پرسنلی را که در آرامستان‌های مشهد مشغول به کار هستند، از همین طریق پرداخت می‌کند. در‌واقع برای قبور، نه یک سال و دو سال، که دهه‌ها خدمات حفاظت و رفتوروب و... ارائه می‌شود. اگر این سال‌ها و هزینه‌های مختلف را درنظر بگیریم، می‌بینیم که قیمت قبور گران نیست.
ضمن اینکه در بلوک عمومی، برای خود قبر به‌نسبت هزینه‌های مربوط‌به نقل و انتقال متوفا، تغسیل و تکفین و تدفین، هزینه‌ای دریافت نمی‌شود. در‌واقع فقط هزینه‌های خدمات بین یک‌میلیون تا ۲ میلیون تومان دریافت می‌شود. خدمات مورد‌درخواست مردم متفاوت است. کسانی که قبلا به بهشت رضا مراجعه می‌کردند، باید از یک بلوک یا نهایتا دو بلوک قبور را برای متوفیان انتخاب می‌کردند، اما در حال حاضر این امکان را با گسترش زیرساخت‌های قبور برای مردم فراهم کرده‌ایم که از بین ۴ بلوک مختلف می‌توانند قبر را در نظر بگیرند.
بهشت رضا به‌نوعی تاریخ معاصر مشهد نیز هست. بزرگ و کوچک مشهد نزدیک به نیم‌قرن گذشته در بهشت رضا آرام گرفته‌اند. آیا در زیرساخت‌های بهشت رضا، موضوع ایجاد یک مکان تاریخی هم درنظر گرفته می‌شود؟
معرفی مفاخری که در بهشت رضا آرام گرفته‌اند و در‌نظر‌گرفتن خود این آرامستان به‌عنوان یک مکان تاریخی، اهمیت دارد. درصدد هستیم که بتوانیم با راهکار‌ها و اقداماتی به معرفی شخصیت‌های برجسته در بهشت رضا بپردازیم. البته به‌دلیل واقع‌شدن بارگاه منور رضوی در مشهد، در‌خصوص محل آرام‌گرفتن مفاخر و بزرگان، بیشتر نگاه‌ها به‌سمت جوار حرم رضوی است و کمتر اسم بهشت رضا را می‌برند. با این‌حال پیکر ۵هزار شهید در دل بهشت رضا آرام گرفته و خود این مسئله به معنویت بهشت رضا و اهمیتش افزوده است.
برای احیای این گلزار نیز از سال گذشته، اقداماتی را آغاز کرده‌ایم. برخی از خانواده‌های شهدا و ایثارگران گلایه‌هایی داشتند؛ بنابراین طی جلساتی با خانواده‌های شهدا و بنیاد شهید و ایثارگران، کار کارشناسی صورت گرفت تا تعدادی نماد عکس روی مزار شهدا نصب شود. از سال گذشته، کار را آغاز کرده‌ایم و تاکنون ۴۰۰ نماد عکس شهدا نصب شده است. این کار در سال جاری نیز ادامه دارد تا ان‌شاءا... تا آخر سال به نصب هزار تا هزار و ۵۰۰ نماد عکس برسیم.