رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه که در مراسم رژه نظامی نیرو‌های جمهوری آذربایجان، به باکو سفر کرده بود، در حضور رئیس‌جمهوری آذربایجان، بیتی از ترانه معروف ارس درباره رود ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان را خواند. اما این سخنان خارج از عرف و مداخله‌جویانه اردوغان به‌سرعت با واکنش گسترده همه ایرانی‌ها مواجه شد و ایرانی‌ها یک‌صدا و به‌شدت آن را محکوم کردند.
به گزارش شهرآرانیوز؛ رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه که همین چندروز اخیر برای شرکت در مراسم رژه نظامی نیرو‌های جمهوری آذربایجان، به باکو سفر کرده بود، در حضور الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، بیتی از ترانه معروف ارس درباره رود ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان را خواند: «ارس را جدا کردند و آن را با میله و سنگ پر کردند/ من از تو جدا نمی‌شوم، به‌زور جدایمان کردند». این شعر که به زبان ترکی است، یکی از نماد‌های جدایی‌طلبی پان‌ترکیست‌هاست. اما این سخنان خارج از عرف و مداخله‌جویانه اردوغان به‌سرعت با واکنش گسترده همه ایرانی‌ها مواجه شد و ایرانی‌ها یک‌صدا و به‌شدت آن را محکوم کردند.
واکنش دستگاه سیاست خارجی: آذربایجان دژ مستحکم ایران است
در نخستین واکنش به اظهارات جنجال‌آفرین اردوغان، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در توئیتی نوشت: «به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط‌به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادری‌شان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟ هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند.» همچنین سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان، از احضار دریا اورس، سفیر ترکیه در ایران، به وزارت خارجه در واکنش به اظهارات مداخله جویانه و ناپذیرفتنی رئیس‌جمهوری ترکیه در سفرش به باکو خبر داد. سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران گفت: «آذربایجان غیور، پاره تن ایران عزیز، همواره دژ مستحکم وطن بوده است.»
واکنش نمایندگان، ولی فقیه در استان‌های ترک‌زبان: تنافر بین کشور‌های اسلامی، گناهی نابخشودنی است
نمایندگان، ولی فقیه در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان و اردبیل در‌پی اظهارات اردوغان در باکو، بیانیه‌ای صادر کردند. در بخش‌هایی از این بیانیه آمده است: «در روزگاری که امت اسلامی به‌خاطر انواع عقب‌ماندگی‌های مفرط در موضوعات صنعتی، اقتصادی، تکنولوژی و... در محاصره دشمنان کینه‌توز و انتقام‌جو قرار دارد، ایجاد هرگونه تنش، اختلاف، بدبینی، تدابر و تنافر بین کشور‌ها و ملت‌های اسلامی گناهی نابخشودنی است.
امروز بر آحاد امت اسلامی در تمام کشور‌های اسلامی مخصوصا بر صاحب‌منصبان واجب شرعی است که از هرگونه رفتار‌ها و گفتار‌های تفرقه‌افکن و از هر آنچه باعث می‌شود امت مرحومه مبتلا به تقطع و تفرق شده و به آحاد متفرق تبدیل گردد، اجتناب نمایند. همه می‌دانیم که منطقه راهبردی غرب آسیا هماره مطمع دشمنان اسلام و شوکت مسلمین بوده است. اکنون نیز استراتژی ثابت استکبار و صهیونیسم همین است. اندک هوشمندی کافی است تا با درک عمیق از توطئه‌های دشمن، هرگونه اظهار نظر از‌سوی مسئولان و زمامداران کشور‌های غرب آسیا با سنجیدگی و پختگی همراه باشد.»
واکنش توئیتری ساکنان بهارستان: آقای اردوغان کمی تاریخ بخوانید!
علی نیکزاد، نایب‌رئیس مجلس، در واکنش به اظهارات رئیس‌جمهور ترکیه در توئیتی نوشت: «جناب اردوغان! یا تاریخ نخوانده‌اید یا قصد تحریف آن را دارید... دست از تلاش برای ایجاد فاصله میان برادری ایران و آذربایجان بردارید؛ این برادری خونی و دینی قرن هاست که پابرجاست و هر روز مستحکم‌تر می‌شود. دستگاه دیپلماسی نیز به‌جد این موضوع را پیگیری و گزارش آن را به مردم ارائه کند.» حجت الاسلام مجتبی ذوالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز در توئیتر نوشت: «اگر اردوغان در ادبیات، جغرافیا و تاریخ رفوزه نشده بود، می‌فهمید که آن شعر در رثای جداشدن آذربایجان از سرزمین مادری‌اش، ایران، سروده شده است. از سرنوشت صدام درس و عبرت بیاموزد و فورا از مردم متحد و غیور ایران عذرخواهی کند.»
همچنین حسین امیرعبداللهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین الملل، در توئیتر نوشت: «اظهارات آقای رجب‌طیب اردوغان مایه تعجب شد. من فکر می‌کنم رئیس‌جمهور ترکیه خود نمی‌داند چه گفته است. آقای رئیس‌جمهور اردوغان! فرق است بین همسایگی و چشمداشت کشورگشایی. لطفا یک‌بار تاریخ ایران و به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران را به‌دقت مرور کنید.»
برای بررسی بیشتر این موضوع و اینکه اظهارات اردوغان چه ریشه‌ها، انگیزه‌ها و پیامد‌هایی به‌دنبال دارد، سراغ حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل اوراسیا، رفته‌ایم.
اردوغان بیشتر اهل سخنرانی و حرافی است
بهشتی‌پور در پاسخ به این پرسش شهرآرا که اظهارات جنجال‌آفرین اخیر اردوغان چه انگیزه‌ها و ریشه‌هایی دارد و اساسا تا چه میزان می‌توان گفته‌های او را جدی گرفت، گفت: «با نگاهی به ویژگی شخصیتی اردوغان در گذشته به‌عنوان یک امام خطیب سابق، باید گفت او بیشتر اهل سخنرانی و حرافی است و اکثر سخنان او جدی، عمیق و دقیق نیست؛ بنابراین باید در قضاوت درباره کلماتی که به کار برده است، به این ویژگی‌ها توجه کنیم. البته این به‌معنای آن نیست که باید سخنان جنجال‌آفرین او را نادیده بگیریم و فقط به حساب احساساتی‌شدنش بگذاریم؛ نه؛ بلکه دقیقا باید برخورد دیپلماتیک می‌شد، که شده است و برخورد امنیتی هم به احتمال زیاد صورت می‌گیرد، اما حرف من توجه‌دادن به وزن سخنان اردوغان در این‌گونه سخنرانی‌های مناسبتی است.»
پیوستگی آذربایجان به ایران بسیار عمیق است، اما باید هوشیار بود
وی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا اردوغان احساس کرده که می‌تواند با این‌گونه اظهارات، برخی گروه‌های تجزیه‌طلب پان‌ترکیسم در مرز‌های ایران را تحریک کند تا منافع خود را دنبال کند، گفت: «بیست‌و‌یکم آذر، روز نجات آذربایجان و بستن پرونده جدایی‌طلبی فرقه دموکرات در تبریز است. مصادف‌شدن سخنان اردوغان یک روز پیش از این تاریخ، اگرچه اتفاقی است، جا دارد در این روز تاریخی توجه کنیم که آذربایجان چه در انقلاب مشروطیت و چه در دوران انقلاب اسلامی و در اوج آن یعنی ۲۹بهمن۱۳۵۶ و چه در دوران جنگ تحمیلی، نقش بسیار درخشانی در دفاع از تمامیت ارضی ایران، استقلال و آزادی در ایران ایفا کرده است.
حال اگر به‌دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که امروز در سراسر کشور و از‌جمله استان‌های آذری‌نشین وجود دارد، برخی به‌دنبال جریان‌های پان‌ترکیسم باشند، این به‌معنای آن نیست که امروز در آذربایجان، ساز جدایی‌طلبی کوک می‌شود و ترکیه و آذربایجان هم از آن استفاده خواهند کرد.
تا جایی‌که بنده با دوستان خود در این استان‌ها ارتباط دارم، مشکلات موجود بستری را فراهم کرده، اما مسئله پیوستگی آذربایجان به ایران و ایرانی‌ها خیلی عمیق‌تر از آن است که اردوغان و دار‌ودسته‌اش بتوانند به جایی برسند. اما باز هم تأکید می‌کنم این نباید ما را خوش‌خیال کند؛ زیرا مشکلات کشور، مزیت نسبی استان‌های آذری‌نشین ما را در‌برابر آن سوی ارس از بین برده است و تبلیغات گسترده‌ای هم در ترکیه برای جذب نخبگان آذری جریان دارد و باید ماجرا را از همه ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و آخر از همه امنیتی بررسی کرد.»
همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به‌جای قطب‌بندی‌های معیوب
این کارشناس مسائل اوراسیا همچنین در ارزیابی این موضوع که در‌مقابل اظهارات گستاخانه اردوغان، برخی بر طبل ناسیونالیسم تهاجمی می‌کوبند و درخصوص بهترین راه برای رفع تنش‌های احتمالی آتی، گفت: «باید توجه کرد که شعار‌های ناسیونالیستی در قرن نوزدهم رشد کرد و به دو جنگ جهانی در قرن بیستم منتهی شد. این شعار‌ها امروز دیگر در جهان هواخواه چندانی ندارد. به نظر می‌رسد در قرن بیست‌و‌یکم، نمی‌توان به یک یا دو قرن گذشته بازگشت.
اکنون دوره همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای افزایش امنیت، رفاه و ثبات پایدار برای همه کشور‌های جهان است. در این شرایط همکاری‌های منطقه‌ای می‌تواند جایگزین خوبی برای قطب‌بندی‌های معیوب نظیر دوران جنگ سرد باشد. به همین سبب فکر می‌کنم که باید طرح اردوغان درباره تشکیل یک اتحاد منطقه‌ای متشکل از ترکیه، روسیه، ایران، آذربایجان و ارمنستان که خطاب به دولت ارمنستان اعلام شد، مورد استقبال
قرار گیرد.»