شرایط اقتصادی امروز بسیاری از صاحبان منازل را در محلات قائم، خلج، بهارستان و سیدی مشهد به این فکر انداخته است تا با فروش پشت‌بام منزل خود درآمد اندکی کسب کنند، کاری که دیر یا زود به بروز خسارت‌هایی منجر می‌شود که جبران‌ناپذیر هستند و در خور مقایسه با درآمد اندکی که به دست می‌آید نخواهد بود.
سعید جلائیان | شهرآرانیوز؛ شرایط اقتصادی امروز بسیاری از صاحبان منازل را در محلات قائم، خلج، بهارستان و سیدی مشهد به این فکر انداخته است تا با فروش پشت‌بام منزل خود درآمد اندکی کسب کنند، کاری که دیر یا زود به بروز خسارت‌هایی منجر می‌شود که جبران‌ناپذیر هستند و در خور مقایسه با درآمد اندکی که به دست می‌آید نخواهد بود. از طرفی نبود بودجه کافی برای خرید یا رهن منزل مستأجر‌ها و خانه به دوش‌ها را به سمت خرید این منازل ناامن سوق می‌دهد. در آمار‌هایی که از شهر مشهد ذکر می‌شود محدوده سیدی همیشه در رتبه دوم این ساخت و ساز‌های غیرمجاز و خانه‌های هوایی است.
ساخت فوری قتلگاه
ایده انجام این کار از کجا می‌آید؟ پاسخ این سؤال را می‌توان در برخی از بنگاه‌های املاک پیدا کرد. شهروندانی که به این کار اقدام می‌کنند، اغلب از سوی مشاوران املاک به بساز و بفروش‌ها معرفی می‌شوند که به جز پول چیز دیگری برای آن‌ها اهمیت ندارد. متأسفانه اغلب آن‌ها تنها آجر روی آجر می‌گذارند و سپس تلاش می‌کنند ظاهری زیبا به قتلگاهی که می‌سازند ببخشند. با توجه به غیر قانونی بودن کارشان نیز تعجیل زیادی در آماده کردن دارند و حتی پیش از اتمام کار خود با درج آگهی در دیوار و دادن سفارش فروش آن به بنگاه‌های معاملات املاک تلاش می‌کنند خیلی زود بنایی که ساختند را به فروش برسانند و پس از آن به سراغ پروژه بعدی خود بروند.
طمع سازندگان و فروشندگان را شاید بتوان درک کرد، اما استقبال خریداران از این منازل آن هم تنها برای اندکی اختلاف قیمت خیر. متأسفانه شهروندانی حاضر می‌شوند این منازل را با وجودی که می‌دانند و می‌بینند غیر قانونی و غیر اصولی ساخته شده و این احتمال وجود دارد که با کوچک‌ترین زلزله‌ای بنای آن فرو ریزد خریداری می‌کنند. حتی تعداد این افراد کم نیست و به گفته مشاوران املاک حتی تعداد معاملات این منازل نسبت به خانه‌های قانونی و امن بسیار بیشتر است.
مشاوره غلطی که از آن راضی است
با بهروز، یکی از شهروندانی که تابستان امسال پس از ۵ سال اجاره‌نشینی به خرید یک واحد مسکونی در خیابان شهید ریاضی اقدام کرده به گفتگو می‌پردازیم. از او ابتدا می‌پرسیم چه دلایلی موجب شده است که او حاضر به خرید این منزل شود که در پاسخ به ما توضیح می‌دهد: ۴ سال پیش قصد خرید یک خانه را داشتم، اما در طول یک هفته همه چیز تغییر کرد و قیمت‌ها چندین برابر شد. پولی که می‌خواستم با آن خانه بخرم به میزان هزینه رهن یک خانه رسید و من هر چه گشتم موردی که بتوانم بخرم پیدا نکردم. چند سال به همین منوال گذشت و من کارم همچنان جست‌وجوی خانه بود تا اینکه به پیشنهاد یک مشاور املاک منزلی که امروز در آن زندگی می‌کنم دیدم. به ظاهر مشکلی نبود و آن قدر بنگاهی از این خانه و آینده آن تعریف کرد که راضی به خریدش شدم.
بهروز با اشاره به نقش مشاور املاک در خرید منزلش ادامه می‌دهد: زمانی که به بنگاه‌ها می‌رفتیم با توجه به پس‌انداز محدودی که داشتم با منازل پشت‌بام آشنا شدم و موارد مشابه زیادی را دیدم. من از خرید تمام آن‌ها سر باز می‌زدم تا اینکه به یک بنگاه املاک رفتم که صاحب آنجا شخصی بود که بسیار زبان‌باز بود و به همین شکل اعتماد من را جذب کرد. او به من می‌گفت اگر مشکلی وجود داشت که به این خانه اشتراک آب، برق، گاز و تلفن نمی‌دادند یا اینکه ۲۵ سال است منازل در سیدی به همین شکل معامله می‌شوند و مشکلی پیش نمی‌آید. ضمن اینکه اگر امروز نخرم فردا باید با پولم اینجا را رهن کنم. مشاور املاک همچنین درباره داخل خانه نیز می‌گفت بنا محکم است و سازنده آن در طبقه پایین زندگی می‌کند به همین دلیل از مصالح خوبی استفاده کرده است. نکته آخری که من را به طور کامل قانع کرد نیز این بود که صد‌ها خانه در سیدی به همین شکل معامله می‌شوند و ما اگر از خانه راضی نبودیم می‌توانیم آن را بفروشیم.
ترس فرو ریختن سقف
بهروز در پاسخ به اینکه آیا از منزلش راضی است، می‌افزاید: در چند ماه اولی که اسباب‌کشی کردم با مشکلات زیادی روبه‌رو شدم، از جمله نم زدن سقف همسایه طبقه پایینی و همچنین نم‌زدگی سقف منزل خودم، البته با وجود تمام این‌ها اگر به گذشته برگردم بازهم همین کار را می‌کنم و این خانه را با مشکلاتی که دارد خریداری می‌کنم، چرا که از اجاره‌نشینی راحت شدم، البته من قصد ندارم مدت زیادی اینجا بمانم و پس از دریافت یک وام منزلم را می‌فروشم و به خانه دیگری می‌روم که نگرانی کمتری برای آن داشته باشم و از فرو ریختن سقفش نترسم.
کافی است در نرم‌افزار دیوار، محلات سیدی مانند المهدی را انتخاب کنید تا انبوهی از واحد‌های مسکونی که به صورت غیرقانونی و اصولی به روی پشت‌بام‌ها بنا شدند، پیدا کنید. شماره تلفن اغلب آگهی‌ها مربوط به مالکانی می‌شود که در گذشته این منازل را خریداری کردند، اما برخی از شماره‌ها نیز متعلق به بنگاه‌های املاک و بساز و بفروش‌ها هستند. برای اطلاع از نقش مشاوران املاک در فرایند ساخت و فروش واحد‌های مسکونی پشت بامی، به سراغ حسینی، یکی از مشاوران املاک در محله قائم، می‌رویم و با او درباره شرایط خرید و فروش این منازل و نقش مشاوران املاک به گفتگو می‌پردازیم.
دلایل ساختمان‌سازی غیر مجاز
حسینی ابتدا به شکل‌گیری این پدیده اشاره می‌کند و درباره دلایل شکل‌گیری آن توضیح می‌دهد: کمتر از ۲ دهه است که شاهد پدیده احداث ساختمان روی پشت‌بام‌ها هستیم که دلایلی مانند افزایش قیمت مسکن، قولنامه‌ای بودن منازل و شرایط دشوار کسب پروانه ساختمانی باعث گسترش و روی آوردن شهروندان به ساخت این منازل شده است.
سرعت بالا و ساخت یک و حتی ۲ طبقه ساختمان به روی پشت‌بام منازل می‌تواند خطرساز باشد نکته مهمی که حسینی درباره آن می‌گوید: منازلی که این‌گونه ساخته شدند می‌توانند مشکلات جبران نشدنی بسیاری برای ساکنانش به دنبال بیاورد. برای نمونه هیچ‌کدام از ساختمان‌های غیرمجاز دارای استحکام بنا نیستند و اگر خدای نکرده روزی زلزله نه چندان قوی در مشهد بیاید آن وقت است که سقف بیشتر آن‌ها به روی ساکنان و حتی همسایگان خراب می‌شود. باید توجه داشت که متأسفانه اغلب این منازل حتی دارای اسکلت آهنی نیز نیستند و اگر در آن‌ها آهنی به کار رفته باشد تنها برای سرویس پله است مگر نه به طور کل می‌توان گفت این ساختمان‌ها با آجر بنا شدند.
برخی از بنگاه‌های املاک غیرمجاز در افزایش ساخت‌وساز‌ها به روی پشت‌بام تأثیر زیادی داشتند. حسینی با تأکید به نقش برخی از همکاران خود در گسترش این پدیده شوم می‌گوید: متأسفانه در این محدوده شاهد فعالیت تعداد زیادی بنگاه املاک هستیم که برخی از آن‌ها فاقد مجوز هستند. صاحبان این مغازه‌ها با تشویق شهروندان به ساخت و خرید این منازل در افزایش این پدیده نقش زیادی ایفا کردند. مردم به بنگاه‌های املاک مراجعه می‌کنند و می‌گویند اگر مشتری برای پشت‌بام من داری معرفی کن و مشاوران املاک غیرمجاز خیلی زود پشت‌بام منزل آن‌ها را با توجه به مساحت و سال ساخت بنا قیمت‌گذاری می‌کنند. برای نمونه ۱۵۰ میلیون تومان روی پشت‌بام یک منزل ۱۰۰ متری قیمت می‌گذارند. در ادامه نیز مشاوران املاک بساز و بفروش‌ها را به آن شخص معرفی می‌کنند و گاهی خود با مالک شریک می‌شوند و یک یا ۲ طبقه می‌سازند و سپس می‌فروشند. اقدامی که به عقیده من از لحاظ قانونی و وجدانی درست نیست و نباید انجام شود.
صف خریداران خانه‌های ناایمن
تفاوت قیمت آن چنانی بین منازلی که قانونی بنا شدند با ساختمان‌های غیر مجاز نیست، اما با این حال در برخی نقاط محدوده سیدی ترجیح شهروندان به خرید و فروش منازل غیر مجاز است چرا که هزینه‌های ساختمان پایین‌تر درآمده به همین دلیل نیز ارزان‌تر ارائه می‌شود. کارشناس املاک محله قائم درباره تقاضای بالای شهروندان برای خرید این منازل می‌گوید: متأسفانه این قبیل ساختمان‌ها در محدوده سیدی متقاضیان زیادی دارد. خریدارانی هستند که تنها می‌خواهند زیر یک سقف بروند که متعلق به خودشان باشد و از اجاره‌نشینی راحت شوند، البته این منازل با تمام خطراتی که دارد آن چنان تفاوت قیمتی هم با منازل مستحکم ندارند. برای نمونه اگر امروز یک واحد آپارتمان در خیابان قائم متری ۸ میلیون تومان قیمت داشته باشد واحدی که در پشت‌بام بنا شده است در صورتی که نوساز و به آسانسور مجهز باشد متری ۶ میلیون معامله می‌شود، البته اگر قدیمی‌ساز باشد اختلاف بیشتر و ارزان‌تر می‌شود.
تبلیغات مالکان برای فروش خانه‌های نا ایمن
علاوه بر بنگاه‌های املاک، نرم‌افزار دیوار نیز مملو از آگهی‌های واحد‌های مسکونی در پشت‌بام است. با یکی از سفارش‌دهنده‌های این آگهی‌ها تماس می‌گیریم و از او درباره شرایط واحد مسکونی که بر پشت‌بام بنا کرده است می‌پرسیم. نشانی این واحد مسکونی که ۷۰ متر مساحت دارد در محله المهدی واقع شده و در توضیحات آمده سند وکالتی، طبقه چهار روی همکف و واحد بسیار تمیز است.
در انتهای پیام نیز قید شده که به دلیل نیاز مبرم مالی تنها به مبلغ ۳۸۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد. برای دیدن این واحد مسکونی می‌رویم. ساختمان آجری است، اما باز هم رنگ و شکل آجر‌های طبقه بالا با دیگر طبقات متفاوت است که گویای نوساز بودن آن است. ده‌ها پله را طی می‌کنیم تا به مقصد می‌رسیم. مالک بلافاصله با نشان دادن ۲ در ورودی آپارتمان شروع به تعریف از ساختمانش می‌کند. نیمی از پشت‌بام را این واحد مسکونی اشغال کرده و نیمی دیگر را کولر‌های آبی و آنتن‌های تلویزیونی و فضای خالی خاصی دیگر روی پشت‌بام باقی نمانده است. مالک این بنا در تعریف از ساختمان خود به نوساز بودن آن اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: سال ساخت خانه ۷ سال پیش است و اینجا را برای فرزند خود بنا کردم، اما، چون پسرم از اینجا رفته است قصد دارم این خانه را بفروشم و به زخم‌های زندگی‌ام بزنم.
از مالک درباره سند و شرایط قانونی بودن ملک که می‌پرسیم کمی جا می‌خورد و می‌افزاید: این آپارتمان مانند ۷۰ درصد منازل سیدی به صورت قولنامه‌ای به فروش می‌رسد. هیچ نباید نگران باشید ۲۵ سال است منازل در سیدی این‌گونه خرید و فروش می‌شوند و اینجا اگر مشکلی داشت امتیازات آب، برق، گاز و تلفن را به او نمی‌دادند. حتی او حاضر است به صورت کلامی تضمین کند که هیچ مشکلی پیش نمی‌آید و قرارداد را در یک بنگاه معاملات املاک معتبر می‌نویسیم.
عملیات مخفی ساختمان سازی
با دقایقی گشتن در معابری همچون شهید محمد ناظر، سبحان، ریاضی، دایی، خلج، مزدوری و... با ده‌ها ساختمانی که مشغول ساخت یک یا چند طبقه به روی پشت‌بام خود بودند برخوردیم. یکی از مالکان این منازل که حاضر به گفتگو درباره ساخت یک منزل مسکونی به روی پشت‌بامش شد درباره چگونگی رسیدن به این تصمیم می‌گوید: در محدوده محل زندگی ما ده‌ها خانه به ساخت یک یا چند طبقه به روی منزل خود اقدام کردند. حتی منازلی که در کوچه‌های باریک و یک متری بودند این کار را کردند. سال گذشته شرایط بد اقتصادی داشتم و به پیشنهاد یکی از همسایگانم تصمیم گرفتم من هم مانند دیگران یک طبقه دیگر روی منزلم بسازم و آن را بفروشم، اما با توجه به اینکه سرمایه و تحمل استرس این کار را نداشتم تصمیم گرفتم پشت‌بام منزلم را به یک بنگاه املاک در محله خلج که آشنا بود بفروشم.
عملیات ساخت واحد‌های مسکونی پشت‌بامی کاری سخت و دلهره‌آور برای سازندگان آن است. آن‌ها مدام نگران حضور پلیس ساختمان هستند و این دغدغه را دارند که با مشکل روبه‌رو شوند. شهروند محله خلج در پاسخ به چگونگی ساخت یک طبقه به روی پشت‌بام خود می‌گوید: منزل من ۲ طبقه بود و یک حیاط کوچک نیز داشت که در آن مصالح ساختمانی را نگهداری می‌کردند. ساعت ۲ ظهر بود که بنگاهی تعداد زیادی کارگر آورد و آن‌ها شروع به ساخت کردند، البته چندین بار پیش آمد که دیدم کارگران دست از کار می‌کشند و استراحت می‌کنند. یک بار پرسیدم چرا کار نمی‌کنند؟ گفتند شنیدند پلیس ساختمان در این اطراف است ممکن است به اینجا سر بزند.
شهروند محله خلج درباره نحوه تکمیل واحد مسکونی در پشت بام منزل خود می‌افزاید: من از ساختمان و ساخت آن سر رشته ندارم، اما دیدم که کارگران تا چه اندازه بدون دقت کار کردند و تنها از ۲ شاخه تیرآهن استفاده کردند و با آجر، سیمان و شن خانه را بنا کردند. برای من جالب بود که در داخل واحد مسکونی بیشتر از بیرونش دقت کردند. حتی شاید به همان اندازه که بنا کردن ساختمان طول کشید داخلش نیز به طول انجامید چرا که چند هفته تنها گچ‌کاری، نقاشی و ... زمان برد. راستش آن قدر ساختمان زود بنا و به فروش رفت که من پشیمان شدم چرا خودم این کار را نکردم تازه مستحکم‌تر می‌ساختم. نقاشی که تمام شد یکی پس از دیگری برای خانه مشتری می‌آمد و در عرض کمتر از یک‌ماه ۲۵۰ میلیون به فروش رفت.
وعده‌های پوشالی و فریب
با توجه به نقش پلیس ساختمان در مقابله با این پدیده خطر آفرین با رئیس پلیس ساختمان شهرداری منطقه درباره این موضوع به گفتگو می‌پردازیم. حکم‌آبادی که به تازگی به عنوان رئیس پلیس ساختمان شهرداری منطقه منصوب شده است با تأیید این معضل نقش تعدادی از مشاوران املاک را در گسترش پدیده فروش پشت‌بام و ساخت واحد مسکونی در آن پررنگ می‌داند و می‌گوید: متأسفانه درصد بالای تخلفات در این بخش به بنگاه‌های املاک همان محدوده باز می‌گردد. این افراد با توجه به اینکه اغلب شهروندان که به فروش پشت‌بام منازل خود اقدام می‌کنند اطلاعات کافی درباره مسائل قانونی ندارند، آن‌ها را با دادن وعده‌های پوشالی فریب می‌دهند و متقاعد می‌کنند که با فروش پشت‌بام منزل خود سود خوبی خواهند کرد.
رئیس پلیس ساختمان شهرداری منطقه برخورد با مشاوران املاک را لازمه جلوگیری از این تخلف می‌داند و ادامه می‌دهد: به عقیده من برای مقابله با این پدیده نخست باید به شهروندان اطلاع‌رسانی کرد تا مردم از خطرات انجام این کار و خرید این منازل آگاهی کسب کنند و در گام بعدی اتحادیه مشاوران املاک با دستگاه محترم قضایی برخوردی قاطع با مشاوران املاک داشته باشد تا این روند کنترل شود. راه دیگری نیز وجود دارد که باید در سطح کلان بررسی شود و آن خدمت‌رسانی نکردن شرکت‌های خدماتی مانند آب و فاضلاب، برق، گاز و تلفن تا زمان ارائه پایان‌کار از شهرداری است. مشخص است که امروز شهروندان حاضر نیستند در منازل بدون آب برق و گاز زندگی کنند و به این شکل کار شهرداری ساده‌تر می‌شود.
کمبود خودرو‌های گشت پلیس ساختمان
حکم آبادی در پاسخ به اینکه چرا با وجود گشت‌های پلیس ساختمان شاهد بروز تخلفات ساختمانی هستیم می‌گوید: در منطقه ۷ تنها ۱۰ خودروی گشت داریم که ساعت کاری هر کدام از آن‌ها ۵ ساعت در شیفت صبح و عصر ۳ ساعت گشت می‌زنند. باید اذعان داشت تعداد ساخت و ساز در منطقه ۷ بسیار بالاست. برای نمونه اگر ما ۲ گشت در محدوده سیدی داشته باشیم آن‌ها با ۵۰۰ منزل مسکونی در حال ساخت روبه‌رو هستند. حکم آبادی در انتها خطاب شهروندان از آن‌ها می‌خواهد از خرید منازلی که به صورت غیر اصولی ساخته شدند پرهیز کنند. رئیس پلیس شهرداری منطقه می‌افزاید: هزینه‌های خرید این منازل جانی و مالی است. ساختمان‌هایی که روی پشت‌بام بنا می‌شوند به هیچ عنوان دارای استحکام نیستند و باعث می‌شوند ملک‌های مجاور آن‌ها نیز تخریب شوند. وقتی شهروندان در این منازل ساکن می‌شوند تازه شاهد بروز مشکلات خواهند بود.
کارگروه رسیدگی به تخلفات مشاوران املاک
با توجه به نقش مشاوران املاک سیدی در ساخت و فروش منازل با مرادزاده، رئیس اتحادیه مشاوران املاک مشهد، به گفتگو می‌پردازیم. رئیس اتحادیه مشاوران املاک مشهد پیش از این وعده تشکیل کارگروهی متشکل از اماکن، اتحادیه و شهرداری را برای مقابله با پدیده ساخت واحد‌های مسکونی در پشت بام داده بود. به همین دلیل اولین سؤال ما از رئیس اتحادیه مشاوران املاک پیگیری تشکیل همین کارگروه است که مرادزاده در پاسخ به ما اظهار می‌دارد: متأسفانه کارگروه به صورت جدی تشکیل نشده است، اما با این حال ۲ جلسه تشکیل شده که مصوباتی در قالب ۲ گام داشته است و اکنون نیز ما مشغول انجام و پیگیری آن‌ها هستیم.
شناسایی بنگاه‌های املاک متخلف
رئیس اتحادیه مشاوران املاک با بر شمردن برنامه مقابله با مشاوران املاک متخلف توضیح می‌دهد: در گام نخست ما به شناسایی و پلمب واحد‌های متخلف و فاقد مجوز اقدام می‌کنیم و در گام دوم نیز به مراکزی رسیدگی می‌کنیم که دارای مجوز هستند، اما قرارداد‌های خود را در سیستم ثبت نمی‌کنند. اکنون نیز ما این کار را با کمک اداره اماکن شروع کردیم و واحد‌های متخلف بسیاری پلمب و حتی به دادسرا ارجاع داده شدند.
ساختمان‌هایی که روی پشت‌بام یک واحد مسکونی بنا می‌شوند در بنگاه‌های املاک معامله می‌شوند که مرادزاده در واکنش به این اقدام آن را تخلف می‌داند و می‌افزاید: فروش این منازل تخلف است و مشاوران املاک نباید این کار را بکنند. علاوه بر این چیزی به اسم پشت‌بام فروشی معنی ندارد.
پس فروش واحد مسکونی یا پشت‌بام تخلف محسوب می‌شود. حتی برای جلوگیری از آگهی فروش این واحد‌های مسکونی در نرم‌افزار‌هایی مانند دیوار نیز در کشور اقداماتی انجام شده است. در هر صورت به شهروندان توصیه می‌کنم از خرید این منازل خودداری کنند چرا که علاوه بر خطراتی که این واحد‌های مسکونی دارند ممکن است به چندین نفر فروخته شده باشد و گرفتار یک کلاهبرداری شوند.