اکنون دو دهه از چاپ نخستِ یک مجموعه آموزشی شعر به نام «روزنه» می‌گذرد و همچنان این کتاب، جزو پرفروش‌های بازار و انتشارات «سپیده باوران» است. برای پی بردن به ویژگی‌های فنی کتاب و چگونگی تبدیل شدن آن از جزوه‌های آموزشیِ دانش‌آموزان به کتابی پُرکاربرد برای آموزشوپرورش، با غلام‌عباس ساعی، شاعر و منتقد ادبی و البته دوست قدیمی محمدکاظم کاظمی گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌آید.
سمیرا شاهیان | شهرآرانیوز - اکنون دو دهه از چاپ نخستِ یک مجموعه آموزشی شعر به نام «
روزنه» می‌گذرد و همچنان این کتاب، جزو پرفروش‌های بازار و انتشارات سپیده باوران است.
محمدکاظم کاظمی، نویسنده آن، شاعری افغانستانی است که پس از پایان دوره دبیرستانش در کابل، از سال ۶۳ به ایران آمده است. او در رشته مهندسی عمران در دانشگاه فردوسی مشهد درس خواند، اما برخلاف تحصیلاتش از سال ۶۵ به فعالیت‌های ادبی پرداخت و دو سال بعد به عضویت گروه شعر حوزه هنری مشهد درآمد. درست در آغازین ماه از سال ۱۳۷۰، انتشار مثنوی «
بازگشت» او، سبب شهرتش شد.
تألیف و ویرایش کتاب در زمینه زبان و ادبیات فارسی و انتشار نقد و مقاله در مطبوعات از دیگر فعالیت‌های محمدکاظم کاظمی است. یکی از سروده‌های این شاعر مهاجر به نام «مسافر» در کتاب ادبیات فارسی سال دوم دبیرستان نیز به چاپ رسیده است.
اما کتاب روزنه او که یکی از نخستین مراجع آموزش شعر، به‌ویژه برای دانش‌آموزان است، به گفته عابس قدسی، مدیر انتشارات سپیده باوران در مشهد، در چاپ دهم نیز همچنان پُرمخاطب است. چاپِ سوم تا دهم این کتاب، از سال ۹۰ تا کنون به عهده انتشارات نامبرده بوده است.
مجموعه «روزنه» که تا حد زیادی برگرفته از آموزه‌های کتاب «موسیقی شعرِ» دکتر شفیعی‌کدکنی است در ۴۲۸ صفحه تدوین و در تیراژ ۱۱۰۰ نسخه در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. برای پی بردن به ویژگی‌های فنی کتاب روزنه و چگونگی تبدیل شدن آن از جزوه‌های آموزشیِ دانش‌آموزان به کتابی پُرکاربرد برای آموزشوپرورش، با غلام‌عباس ساعی، شاعر و منتقد ادبی و البته دوست قدیمی محمدکاظم کاظمی گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌آید.
برگرفته از آموزه‌های دکتر شفیعی
بخت بلندی است که مؤلف و نگارش هر دو دارای ویژگی‌هایی باشند، همچنان که محمدکاظم کاظمی نویسنده و شاعر شناخته شده و متنِ سهل و ممتنع او این چنین هستند. کاظمی توانسته در کتاب روزنه، مباحث سخت و آکادمیک حوزه شعر را با زبانی روان و به‌دور از تکلف برای علاقه‌مندان به شعر بیان و همین موضوع، کتابش را با اقبال روبه‌رو کند.
ساعی با اشاره به همین ویژگی‌ها توضیح می‌دهد: این کتاب، مقدمه بسیار ضروری برای فعالیت در حوزه شعر و به‌واقع مانند عنوانش که به‌درستی انتخاب شده، روزنه‌ای به شعر پارسی است و در حقیقت برای کسی که خوب از آن بهره‌برداری کند، مثل نردبانی است که او را به بام شعر پارسی می‌رساند. کسی که از این روزنه به شعر ورود پیدا کند، می‌تواند در پهن‌دشت ادبیات فارسی به تفرج بپردازد.
به گفته او این کتاب تا حد زیادی متکی به کتاب‌های دکتر شفیعی‌کدکنی است زیرا: کاظمی از روزگار جوانی تاکنون همیشه به آرا و نظریات دکتر شفیعی‌کدکنی علاقه‌مند و حرف‌های این ادیبِ فقید برایش مهم بوده است. از همین رو آقای کاظمی کتاب‌های «موسیقی شعر» و «صور خیالِ» ایشان که برای دانش‌آموزان سخت‌فهم بود را به شکل جدی و عمیق مطالعه و مطالب آن را به صورت قابل فهم برای دانش‌آموزان ارائه کرد. کتاب روزنه آقای کاظمی واقعا دالانی به سمت کتاب صور خیالِ دکتر شفیعی‌کدکنی است.
پیشنهاد محدثی خراسانی
ساعی که مدیر یکی از مدارس مشهد در ناحیه ۶ آموزشوپرورش است با توجه به رفاقتی که با کاظمی دارد از بدو نوشتن کتاب روزنه به نوعی در جریان کار او بوده است، تعریف می‌کند: زمانی که مصطفی محدثی‌خراسانی، کارشناس ادبی اداره کل آموزشوپرورش خراسان و مسئول کانون شاعران و نویسندگان بود، به همت آقای محدثی، معمولا استان خراسان در جشنواره‌های سراسری سرآمد بود و گاهی می‌شد که به تنهایی دانش‌آموزان استان خراسان بیش از پنجاه درصد رتبه‌های برتر کشور را به خودشان اختصاص می‌دادند. آقای کاظمی ازجمله کسانی بود که در طول سال به شکل‌های مختلف با دانش‌آموزانِ شاعر ارتباط داشت. تعدادی از این دانش‌آموزان نامه‌نگاری می‌کردند و او شعرهایشان را دریافت و بررسی می‌کرد و با حوصله پاسخ می‌داد.
آن موقع‌ها کتاب «
موسیقی شعر» دکتر
شفیعی‌کدکنی درباره وزن و قافیه، تجدید چاپ شده بود. آقای کاظمی این کتاب و سپس کتاب «صور خیال در شعر فارسی» را به شکل جدی و عمیق مطالعه کرده بود و مطالب آن را به صورت قابل فهم به دانش‌آموزان ارائه می‌داد.
تدریس به این‌گونه باعث شد مصطفی محدثی‌خراسانی به کاظمی پیشنهاد تدوین جزوه‌های آموزشی بدهد.
ساعی ادامه می‌دهد: آقای کاظمی جزوه‌هایی آموزشی با عنوان روزنه تهیه کرد که هر کدام از صنایع ادبی مثل تشبیه، استعاره، کنایه، وزن و قافیه و ... را جداگانه توضیح داده بود. بعد‌ها دوباره به پیشنهاد آقای محدثی، این جزوه‌ها که تعدادشان به ۳۰ عدد رسیده بود در یک جلد کتاب منتشر شد و اگر اشتباه نکنم ضریح آفتاب عهده‌دار چاپ جلد اول روزنه شد.
معرفی «روزنه» در کتاب آرایه‌های ادبی
ساعی با بیان اینکه انتشار کتاب روزنه، تعامل یک نویسنده با آموزشوپرورش بوده، می‌گوید: به تعبیر من این کار، بهترین شکل همکاری بود، به گونه‌ای که هر دو به هم خدمت کردند. خیلی از دانش‌آموزان که قبلا جزوه‌ها را به صورت جسته گریخته گرفته بودند اهتمام داشتند مجموعه چاپ شده را خریداری کنند.
از طرفی اداره کل آموزشوپرورش استان نیز در کنار هدایای جشنواره‌ها، یک جلد از این کتاب را به برگزیدگان اهدا می‌کرد و حُسن کتاب دهان به دهان بین دانش‌آموزان بازگو می‌شد. در جشنواره‌های ادبی، وقتی از دانش‌آموزان استان خراسان که رتبه‌های شاخص می‌آوردند درباره پیشرفتشان سؤال می‌شد، می‌گفتند استاد خوبی داریم و کتاب روزنه را معرفی می‌کردند؛ بنابراین آن‌ها هم متقاضی کتاب می‌شدند و این کتاب در کل کشور جای شایسته‌ای برای خودش پیدا کرد.
یک‌سال بعد آقای کاظمی به فکر انتشار جلد دوم روزنه افتاد. جلد دوم بیشتر به شعر نو و سپید معطوف بود و بسیاری از مواردی که در جلد اول به آن‌ها پرداخته نشده بود مورد توجه قرار گرفت. این اقدام نیز خلأ چشمگیری را پوشش داد. در همین سال‌ها روح ا... هادی که مؤلف کتاب آرایه‌های ادبی دوره متوسطه بود، جزوه‌های آموزشی روزنه را به عنوان یکی از منابع و ماخذ در کتابش معرفی کرد. این کار نیز خیلی باعث اعتبار کتاب روزنه شد.
این شاعر و منتقد ادبی، به عنوان یکی از کسانی که در حوزه شعر دانش‌آموزی فعالیت داشته، روزنه را یکی از بهترین کتاب‌ها برای کسانی که می‌خواهند در حوزه شعر فعالیت کنند برمی‌شمارد و می‌گوید: این دو جلد، کتاب بالینی دانش‌آموزان علاقه‌مند به حوزه شعر بود تا اینکه جلد سوم چاپ شد. در این جلد آقای کاظمی ۱۰ شاعر مطرح را انتخاب کرد و با اتکا به جلد اول و دوم به نقد و بررسی و شرح و تفسیر شعر این شاعران پرداخت. این جلد، شکل تام و تمام دو جلد قبل بود که تئوری مطرح شده بود. چیزی نگذشت که با توجه به کم شدن کتاب در بازار و علاقه دانش‌آموزان، ضریح آفتاب در یک مجلد، کتاب را چاپ کرد و آن هم با اقبال خوبی روبه‌رو شد.