بلوغ زودرس عوارضی روحی و روانی، هیجانی و اجتماعی هم به همراه دارد که تأثیر منفی شان به مراتب بیش از عوارض بلوغ جسمی است. این بار کمی صریح‌تر از همیشه درباره عوارض غیرجسمی بلوغ زودرس در بچه‌ها و تأثیری که این پدیده می‌تواند بر آینده آن‌ها داشته باشد صحبت کرده ایم.
معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ بلوغ پدیده‌ای است که در بدترین زمان ممکن به سراغ هر فردی می‌آید. منظورم نوجوانی است، زمانی که نه آن قدر کودکی که اجازه هر کاری را داشته باشی و نه آن قدر بزرگ شده‌ای که تو را جدی بگیرند. حالا اگر قرار باشد این اتفاق زودتر از زمان تعیین شده هم بیفتد و فرد را با هم سن وسال‌های خودش غریبه و متفاوت کند، دیگر فاجعه است.
بیش از یک دهه است که متخصصان حوزه کودک و نوجوان به کمک رسانه‌ها روی این موضوع مانور می‌دهند تا جامعه را به آن حساس کنند، اما با مجازی شدن مدارس و دسترسی راحت‌تر بچه‌ها به فضای مجازی، دوباره موجی از این نگرانی جامعه را در بر گرفته است. نکته تأمل برانگیز ماجرا هم اینجاست که نگرانی بیشتر والدین از مسئله بلوغ زودرس، عوارض جسمی‌ای است که می‌تواند برای فرزندانشان داشته باشد.
این در حالی است که بلوغ زودرس عوارضی روحی و روانی، هیجانی و اجتماعی هم به همراه دارد که تأثیر منفی شان به مراتب بیش از عوارض بلوغ جسمی است. در این مطلب «زندگی نو» به کمک دکتر حسین کدخدا، یکی از روان شناسان کودک و نوجوان شهرمان، این بار کمی صریح‌تر از همیشه درباره عوارض غیرجسمی بلوغ زودرس در بچه‌ها و تأثیری که این پدیده می‌تواند بر آینده آن‌ها داشته باشد صحبت کرده ایم.
بلوغ زودرس طبیعی و کاذب
پیش از اینکه درباره عوارض بلوغ زودرس صحبت کنیم، اجازه بدهید کمی درباره خود بلوغ و زمان طبیعی و غیرطبیعی بودن آن حرف بزنیم. روند بلوغ در دختر‌ها پراکندگی سنی بیشتری در مقایسه با پسر‌ها دارد. این سن برای دختر‌ها ۹ تا ۱۹ و برای پسر‌ها ۱۳ تا ۱۹ سال تعریف شده است و اگر قرار باشد زودتر از این سن شروع شود یا حتی دیرتر، ولی مراحل آن خیلی سریع پیش برود، به طوری که در کمتر از ۳ ماه مراحل بلوغ تغییر کند، بلوغ زودرس خواهد بود و به مداخله پزشکی نیاز دارد.
در بیشتر مواقع، بلوغ‌های زودرس طبیعی هستند و به دلیل عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شوند؛ بنابراین تنها کاری که باید انجام داد به تأخیر انداختن آن است تا آثار منفی اش مانند کوتاه قدی در دختران کاهش یابد. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد این بلوغ‌ها هم ناشی از شرایط پزشکی است که آن‌ها هم طبیعی هستند، مانند اختلالات ژنتیکی و کم کاری تیروئید. با این حال، ما با نوع دیگری از بلوغ زودرس هم روبه رو هستیم که بسیار نادر است و به آن بلوغ زودرس کاذب می‌گویند و می‌تواند در آینده مشکل ساز شود. با همه این ها، چنین کودکانی باید ۳ تا ۶ ماه زیر نظر پزشک باشند تا زودرس بودن بلوغشان تأیید شود، یعنی نمی‌توان و نباید سریع از دارودرمانی برای آن‌ها استفاده کرد.
تسریع کننده‌های بلوغ در کودکان
عوامل زیادی مانند تغذیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و حالت‌های روانی در شروع بلوغ دخیل اند، ولی آنچه نقش تعیین کننده را دراین باره بازی می‌کند ژنوم یک فرد است. با این حال، عواملی محیطی و غیرمحیطی نیز هستند که بلوغ را جلو می‌اندازد نظیر:
چاقی و اضافه وزن: هرچه کودکی زودتر به قد و وزن اضافه برسد، احتمال بلوغ هم در او بیشتر خواهد شد.
مواد شیمیایی زیست محیطی: ماده شیمیایی موجود در ظروف پلاستیکی (BPA)، قوطی‌های مواد غذایی، بطری‌های آب و سایر ظروف نگهدارنده غذا، و مواد شیمیایی موجود در افشانه‌ها و دیگر مواد آرایشی باعث تغییراتی در بدن می‌شوند و بلوغ را جلو می‌اندازند.
غذا‌های آماده و فست فود: غذا‌های کنسروی، آماده و فست فود افزون بر مواد نگهدارنده، درصد بالایی چربی و قند هم دارند که باعث به هم خوردن چرخه طبیعی هورمون در بدن می‌شوند و بلوغ زودرس ایجاد می‌کنند.
تغییرات هورمونی: نمایش فیلم‌ها و مستند‌های مربوط به بزرگ سالان و قراردادن کودکان در معرض اخباری که مربوط به بزرگ سالان است باعث می‌شود غده هیپوفیز مغزشان دستور ترشح هورمون‌های جنسی را در آ ن‌ها بدهد و این، خود، به معنی بلوغ زودرس است.
تماشای زیاد تلویزیون: جلوگیری از دسترسی کودکان به تلویزیون تنها به مدت یک هفته باعث افزایش سی درصدی هورمون ملاتونین در آن‌ها می‌شود. این هورمون که از بلوغ زودرس جلوگیری می‌کند با تماشای بی رویه تلویزیون در بدن آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.
گشتن زیاد در اینترنت: استفاده زیاد کودکان از اینترنت جدا از آسیب‌هایی که دارد، عواقبی نظیر اعتیاد به اینترنت، افزایش تعارض بین والدین و کودکان و کاهش سن بلوغ را در پی خواهد داشت.
موضوعی که نباید نادیده اش گرفت
برای بیشتر کودکان، متفاوت بودن دردناک است و تفاوت‌های جسمانی می‌تواند به ویژه برای دختران به دلیل سن کمشان در زمان بلوغ، خجالت آور هم باشد؛ بنابراین جدا از مراقبت‌های پزشکی، نیاز است حمایت‌های روانی و عاطفی هم از آن‌ها داشته باشیم و به آن‌ها اطمینان خاطر و آرامش بدهیم که درک و حمایتشان می‌کنیم. هم چنین لازم است به آن‌ها درباره اتفاقاتی که در بدنشان می‌افتد حقیقت را بگوییم. خاطرنشان کنیم که این تغییرات طبیعی است و برای او فقط کمی زودتر اتفاق افتاده است و به زودی دوستانش نیز این تغییرات را تجربه می‌کنند.
بنابراین، لازم است که مراقب علائم گوشه گیری و افسردگی در بچه‌ها باشیم. سعی کنیم آن‌ها را درگیر فعالیت‌های منظمی مانند ورزش و مطالعه کنیم. نکته بعدی این است که یادمان باشد با وجود رشد جسمانی بیشتر این بچه ها، آن‌ها هم چنان یک کودک هستند و نباید رفتار‌هایی سنجیده و منطقی از آن‌ها انتظار داشت. در ضمن، کتاب‌های زیادی درباره بلوغ نوشته شده است که می‌توان آن‌ها را مطالعه و با بچه‌ها درباره شان صحبت کرد. این موقعیت فرصت خوبی نیز برای برقراری پیوند عمیق‌تر با بچه‌ها و صحبت درباره مسائل جنسی به شمار می‌رود.
اثر فضای مجازی بر روند طبیعی بلوغ
دو حس بینایی و شنوایی مهم‌ترین دروازه‌های ورودی اطلاعات به مغز ما هستند، حس‌هایی که امروزه از طریق اتصال به اینترنت و ورود به فضای مجازی بیش از هرزمان دیگری بمباران اطلاعاتی می‌شوند. برای همین، اگر بگوییم بین همه عوامل اثرگذار بر بلوغ زودرس در کودکان، این گشت وگذار‌های کنترل نشده و طولانی مدت بچه‌ها در فضای مجازی است که بیش از بقیه مخرب است، گزاف نگفته ایم. برای درک بهتر این مسئله، کافی است به این چند تأثیر فضای مجازی بر بچه‌ها توجه بیشتری داشته باشید.
در گذشته، بازی‌های کودکان با تحرک زیادی همراه بود و نوعی ورزش محسوب می‌شد، اما امروزه بازی‌های رایانه‌ای و اینترنت گردی جای آن‌ها را گرفته است که لازمه آن یک جا نشستن است. این کاهش تحرک به ویژه در دختران خیلی زود خودش را به صورت افزایش وزن و چربی نشان می‌دهد. سلول‌های چربی هم پروتئینی آزاد می‌کنند که به مغز علامت می‌دهد ذخیره انرژی لازم برای بلوغ در بدن فراهم، و وقت بلوغ است.
دسترسی به اطلاعات ازطریق اینترنت به سادگی و در هر ساعتی از شبانه روز و بدون هیچ محدودیتی امکان پذیر است. والدینی که احساس می‌کنند بودن درخانه و نشستن پای اینترنت مکان امن تری از گشت وگذار در خیابان هاست، سخت در اشتباه اند. بسیاری از محتوا‌هایی که بچه‌ها به آن‌ها دسترسی دارند، حتی از نوع نوشتاری آن، مناسب سنشان نیست. از نظر علمی ثابت شده است که یکی از عوامل مهم در تحریک و ترشح غدد و هورمون‌های جنسی همین فرایند دیدن است. با اینکه کودک هنوز به بلوغ نرسیده است، با نگاه کردن به این گونه تصاویر و فیلم‌ها و اطلاعات، در ذهنش تصویرسازی می‌کند. با هربار یادآوری آن‌ها فعالیت غدد جنسی بیشتر و سریع‌تر می‌شود که نخستین نتیجه اش بلوغ زودرس خواهد بود.
زندگی در فضای مجازی و دوری از تعاملات اجتماعی به افسردگی و تنهایی منجر می‌شود. هرچه وابستگی کودک به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بیشتر باشد، فاصله بین او و دنیای واقعی نیز افزایش می‌یابد. اضطراب ناشی از زندگی در چنین فضایی به تعارض بیشتر بین او و اطرافیانش به ویژه والدین دامن می‌زند. تهدید شدن سلامت هیجانی هم به بلوغ شتاب می‌دهد و کودک را زودتر از موعد به بلوغ می‌رساند.
تأثیر دیدن فیلم‌های مستهجن که تماشای آن برای بزرگ تر‌ها هم منع شده است، برای بچه‌ها مخرب‌تر است. از یک طرف با رسیدن به بلوغ زودرس و تحریک هورمون‌های جنسی، نیاز تازه‌ای در آن‌ها شکل می‌گیرد و از طرفی امکان ازدواج و ارضای نیاز جنسی خود را ندارند. کمترین نتیجه این کشمکش درونی در بچه‌ها خودارضایی خواهد بود که عوارض آن تا بزرگ سالی دامن گیر آن هاست. نکته بعدی افزایش سطح توقع و انتظارات آن‌ها از خودشان و بدنشان است که با دیدن هنرپیشه‌های تراش خورده چنین فیلم‌هایی در ذهنشان ایجاد می‌شود و جز با عمل‌های زیبایی، آن هم دست کم سال‌ها بعد و در دوره جوانی، امکان دستیابی به آن نیست.
سومین علت مرگ ومیر در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال در کشورمان خودکشی اعلام شده است که تأثیر فضای مجازی بی ارتباط با آن نیست. گذشته از گروه‌ها و کانال‌هایی که مستقیم به این موضوع می‌پردازند و در بچه‌ها یأس و ناامیدی ایجاد و آن‌ها را به خودکشی و رفتار‌های پرخطر تشویق می‌کنند، مانند چالش «نهنگ آبی» در فضای مجازی. اضطراب زیاد ناشی از مشکل انطباق دنیای واقعی با مجازی، افزایش توقع و نارضایتی بچه‌ها از والدینشان، افسردگی و گوشه گیری ناشی از ارتباط ضعیف با دیگران، خواندن و دیدن خبر‌های مربوط به خودکشی دیگران، شکست‌های عاطفی، کم رنگ شدن مسائل مذهبی و معنوی در خانواده ها، سوءاستفاده جنسی، و مصرف مواد مخدر و توهم زا‌ها بخشی از دلایلی هستند که بچه‌ها را ناآگاهانه به خودکشی وادار می‌کنند و فضای مجازی در به وجود آمدن بیشتر آن‌ها بی تأثیر نیست.
یکی دیگر از آثار مخرب گشت وگذار زیاد در فضای مجازی، ایجاد عادتی رفتاری به نام اینترنت گردی است که همه جنبه‌های زندگی فرد را تحت شعاع قرار می‌دهد، از خواب راحت شبانه گرفته که دیگر از آن خبری نخواهد بود تا کاهش مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی. وقتی قرار باشد این رفتار مخرب که اعتیاد به اینترنت نام دارد از کودکی در کسی شکل بگیرید، تغییر آن در بزرگ سالی هم ناممکن خواهد بود.
ساز ناکوک هماهنگی‌ها در بزرگ سالی
تغییرات جسمی نخستین چیزی است که در بلوغ به چشم می‌آید و وقتی قرار باشد این روند سریع‌تر از حد طبیعی خودش پیش برود، در چشم به هم زدنی، کودک را به دنیای بزرگ سالی پرتاب می‌کند، بدون آنکه از نظر عقلی، روحی و روانی، اجتماعی و عاطفی و هیجانی فرصت لازم را برای رشد پیدا کرده باشد. این موضوع باعث سردرگمی و ترس او می‌شود. از آن طرف نیز زمینه را برای سوءاستفاده برخی افراد فراهم می‌آورد. این موضوع بر آینده کودک هم به شدت تأثیر خواهد گذاشت.
از نظر روان شناختی، دختر‌ها بیش از پسر‌ها از بلوغ زودرس آسیب می‌بینند، چون در سن کمتری به سراغ آن‌ها خواهد آمد. جسم روند رشد خود را سریع‌تر از حد طبیعی سپری می‌کند، درحالی که مغز رشد تدریجی خودش را دارد. در چنین مواقعی، امکان تشخیص درست و نادرست برای کودکان بسیار ضعیف است. این مسئله باعث می‌شود افراد سوءاستفاده گر برای پیش برد مقاصدشان از آن بهره ببرند و با فریب و تهدید، بچه‌ها را به سکوت وادار، و از آن‌ها بهره کشی کنند. سوءاستفاده‌های جنسی از بچه‌ها آسیبی است که در بیشتر مواقع از طرف نزدیکان و آشنایان آن‌ها اتفاق می‌افتد و آینده آن‌ها را به شدت متأثر می‌کند. احساس گناه، از بین رفتن حس اعتماد به دیگران، انزوا و گوشه گیری، و افسردگی کمترین تأثیر آن خواهد بود.
زودانزالی در مرد‌ها و سردی جنسی در زن‌ها یکی از عوارض مهم به جامانده از عادت خودارضایی در بچه هاست، رفتاری که خیلی وقت‌ها تا بزرگ سالی و پس از تأهل هم در آن‌ها باقی می‌ماند و باعث می‌شود زندگی مشترک از روند طبیعی خود خارج و رابطه به جدایی ختم شود. شاید بد نباشد بدانید پشت پرده بسیاری از کارتون‌های خشن و هیجانی‌ای که بچه‌ها این روز‌ها می‌بینند مسائل جنسی نهفته است.
برخی بچه‌ها برای اینکه بتوانند هیجان ناشی از دیدن چنین صحنه‌هایی را در خودشان فروبنشانند، دست به خودارضایی می‌زنند. از طرفی، این رفتار احساس گناه و اضطراب را در آن‌ها ایجاد می‌کند که برای رفع آن و رسیدن به آرامش هم دوباره مجبورند به همان رفتار نادرست دست بزنند. این روند تکراری همین طور ادامه پیدا می‌کند و کم کم به عادتی رفتاری تبدیل می‌شود.
فضای مجازی جایی است که افراد به راحتی هویت واقعی خود را پنهان می‌کنند. خیلی‌ها هم درست با همین قصد وارد دوستی و رابطه با دیگران می‌شوند و زمینه سوءاستفاده از آن‌ها را فراهم می‌کنند. از این موضوع که بگذریم، بحث ازدواج‌ها و رابطه‌های اینترنتی هم مطرح است، جایی که پیوندها براساس وابستگی شکل می‌گیرد، نه دل بستگی. این پیوندها کمترین تشابه و سنخیت زوج‌ها را به همراه دارند و نتیجه اش ازدواج‌های زودهنگام و طلاق‌های زودتر از موعد خواهد بود. از طرفی، توقعات آن‌ها از یکدیگر نیز چه جسمی و جنسی چه عاطفی و احساسی غیرمنطقی است، چون براساس اطلاعاتی که از محتوا‌های فضای مجازی کسب شده است آن‌ها را در ذهنشان پرورش داده اند.