دکتر محمدعلی مهدوی راد، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، از جمله اندیشمندان روزگار ماست که سال‌های سال از خرمن اندیشه دکتر مهدی محقق بهره فراوانی برده است. گفت وگوی پیش رو درباره بررسی شخصیت و آثار علمی و جایگاه اجتماعی دکتر مهدی محقق است.
حسینی نژاد| شهرآرانیوز - دکتر مهدی محقق از اندیشمندان بزرگ شهر و کشور ما در حوزه‌های مختلف علمی صاحب نظر است. در طول این سال‌ها مقاله‌ها و کتاب‌های متعددی در موضوعات گوناگون به رشته تحریر درآورده است. از ویژگی‌های بارز استاد، توجه فراوان به ارج گذاری مقام عالمان و اندیشمندان کشورمان است. پس از قبول ریاست انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، برنامه‌های مختلفی برای بزرگداشت عالمان کشورمان در این مرکز برگزار کردند. حاصل این برنامه، تک نگاری‌های ارزشمند با مقالاتی وزین در جهت پاسداشت مقام علمی این بزرگواران شد.
دکتر محمدعلی مهدوی راد، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، از جمله اندیشمندان روزگار ماست که سال‌های سال از خرمن اندیشه دکتر مهدی محقق بهره فراوانی برده است. محمدعلی مهدوی راد، قرآن پژوه، سال ۱۳۳۴ در روستایی به نام «ینگجه» از بخش سرولایت نیشابور متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در همان دیار گذراند و پس از آشنایی با مقدمات ادبیات عرب، در سال ۱۳۴۸ وارد حوزه علمیه مشهد شد و در مدرسه آیت ا... العظمی میلانی که با شیوه منظم و نو اداره می‌شد، تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. وی سال ۱۳۵۴ برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم رفت و دروس سطح و خارج فقه و اصول را نزد استادان صاحب نام این حوزه سپری کرد. از سال ۱۳۵۸ در کنار تحصیل و اشتغال به کار‌های تبلیغی، پژوهش در حوزه علم قرآنی را آغاز کرد.
مهدوی راد از پایه گذاران مجله «بینات» بود و سال ۱۳۶۹ مجله «آینه پژوهش» را بنیاد نهاد. او سال‌ها در دانشگاه تربیت مدرس و دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تدریس علوم قرآنی پرداخت و پایان نامه‌های فراوانی را هدایت کرد و اکنون به عنوان دانشیار در دانشگاه تهران (پردیس قم) مشغول تدریس است.
«سیر نگارش هاى علوم قرآنى»، «مشعل جاوید»، «آفاق تفسیر»، «تحفةالعابدین» (تحقیق و تصحیح)، «تحفة الاخوان» (تحقیق و تصحیح)، «موسوعه امام على (ع)»، «با کاروان عشق»، «تراث الشیعه القرآنى»، «سیاست نامه امام على (ع)»، «نظام دفاعى اسلام»، «راهنماى آینه پژوهش» و «تدوین الحدیث عند الشیعة الأمامیه» از آثار قلمی وی به حساب می‌آیند. این قرآن پژوه در قم از محضر استادانی مانند حضرات آیات اعتمادی، موسوی تبریزی، سیدابوالفضل پایانی، فاضل لنکرانی، ستوده، بهشتی، فاضل هرندی، حاج شیخ جواد تبریزی و وحید خراسانی بهره برد و نزد حضرات آیات انصاری شیرازی، محمدی گیلانی و مصباح به یادگیری فلسفه پرداخت. گفت وگوی پیش رو درباره بررسی شخصیت و آثار علمی و جایگاه اجتماعی دکتر مهدی محقق است.
آشنایی شما با دکتر مهدی محقق از چه زمانی شروع شد؟
آشنایی من با علامه دکتر مهدی محقق به سال‌های قبل انقلاب از طریق مطالعه آثار ایشان بازمی گردد. من آثار ایشان را مخصوصا زمانی که مشغول خواندن منظومه ملاهادی سبزواری بودم می‌خواندم. دکتر محقق آثاری درباره شرح منظومه تألیف کرده بودند. پس از پیروزی انقلاب، ارتباط ما با ایشان نزدیک‌تر شد. سال ۱۳۶۲ که مجله حوزه را با جمعی از دوستان راه انداخته بودیم، از ایشان دعوت کردیم برای تدریس روش تصحیح انتقادی و نشر متون اسلامی به قم بیایند. یکی از کار‌های مجله حوزه دعوت کردن استادان و محققان صاحب تجربه برای بهره گیری از تجربه هایشان بود. به عنوان مثال، از افرادی مثل دکتر سید جعفر شهیدی، دکتر محمدجعفر لنگرودی، حجت الاسلام عبدا... نورانی و از جمله از دکتر محقق نیز دعوت کردیم. در سفر‌های مختلف ایشان به قم به منزل ما در منطقه نیروگاه تشریف می‌آوردند و شبی هم در منزل ما ماندند و بهره فراوانی از ایشان بردیم. در یکی از این شب‌ها به ایشان گفتم که برای استراحت به طبقه بالا تشریف بیاورند، اما دکتر محقق گفتند من در کتابخانه می‌مانم و همین جا استراحت می‌کنم، و در ادامه گفتند که‌ای کاش می‌توانستم یک ماه در این کتابخانه وسیع شما بمانم و بهره ببرم. در ادامه، دکتر محقق گفتند: وقتی من در کانادا بودم، در کتابخانه دانشگاه فضای کوچکی را برای استراحت کسانی که مایل به ماندن در کتابخانه بودند فراهم آورده بودند و من مدت‌ها در آن کتابخانه بیتوته کرده بودم. پس از آن، روابط ما نزدیک‌تر شد و در سفر‌هایی که به تهران داشتم از محضر ایشان بهره فراوانی بردم.
به نظر شما سبک اندیشه و رزی ایشان چگونه بود؟ آثار ایشان تا چه اندازه میراث بان سبک قدما در سنت علم بوده است؟
دکتر محقق شیوه و سبک دانشی و شخصیت علمی شان مثل قدماست و شخصیتی دائرةالمعارفی و جامع دارند. اما نه به این معنا که تنها گزارش دهنده مطالب باشند بلکه گستره اطلاعاتشان بسیار وسیع است. ایشان تقریبا در همه ابعاد تمدن اسلامی ورود کردند و آگاهی‌های عمیق دارند. نکته دیگر در شخصیت ایشان نگرش تاریخی به همه دانش‌ها و علوم اسلامی است. ایشان اول دانش آموخته حوزه بودند و سپس وارد دانشگاه شدند. از جمله پژوهش‌های بسیار خوب ایشان تاریخ پزشکی است. هم مقالات و هم کتاب‌های قابل توجهی در این زمینه دارند. به همین جهت، مورد توجه مجامع علمی و پژوهشی جهان اسلام بلکه بیرون جهان اسلام قرار گرفته اند. ایشان عضو مجمع اللغة العربیة مصر و فرهنگستان علوم اسلامی مصر و دمشق هستند.
نگاه تمدنی تا چه اندازه در آثار ایشان متبلور بود؟
نگاه تمدنی ایشان به تمدن اسلامی بسیار قابل توجه است. به همین سبب، همه مقالات و پژوهش‌های ایشان این بعد نگرش تمدنی را دارد که نوعی نگاه به ابعاد شکوهمند اسلام است و پژوهش‌هایی که در کنگره‌های مختلف ارائه کردند از این زاویه است. مثل مقاله بسیار سودمند «جریان ترجمه در جهان اسلام».
توجه به ایران و سابقه اندیشه‌ای و فرهنگی وسیع کشورمان در آثار دکتر محقق بسیار قابل توجه است.
بله. یکی از ویژگی‌های دوست داشتنی ایشان علاقه مندی به ایران است با اینکه سفر‌های مختلفی به اقصانقاط دنیا داشتند، و گزارش این سفر‌ها در سومین بیست گفتار به چاپ رسیده است و این مجموعه بسیار خواندنی و مفید است مخصوصا بخش مربوط به سفر به کشور مصر. این سفر‌ها برای تدریس و شرکت در کنگره‌های علمی بوده است. زمانی در حضور ایشان سخنی درباره یکی از اندیشمندان بود. پس از تجلیل از مقام آن بزرگوار، فرمودند: اندیشه آن فرد بیشتر به سمت جهان غرب است تا ایران و من هر وقت به کشور‌های دیگر سفر کردم تنها برای مدت کوتاهی ماندم و پس از آن به کشور بازگشتم. این نشان از علاقه زیاد دکتر محقق به ایران است. فقه، اصول، فلسفه، کلام، تاریخ علم، ادبیات عربی و ادبیات فارسی شاخه‌های مختلف تخصص ایشان است و در هرکدام از این شاخه‌ها صاحب نظر هستند.
نکته دیگری که بسیار قابل توجه است متن گرایی ایشان است. ما در حال حاضر در روزگاری هستیم که سخن گفتن بدون استناد و سند بسیار فراوان شده است. استاد محمدرضا حکیمی درباره یکی از شخصیت‌های بزرگ تشیع، مرحوم عبدالحسین شرف الدین، وقتی ویژگی‌های ایشان را یاد کردند، یکی از آن‌ها را در ذیل نهضت استنادگرایی آورده اند. این عالم بزرگ در طول زندگی علمی خود تمامی نظرات خود را مستند به دلایل روشن و مبین ارائه می‌کرد و با نگاهی به آثار ایشان می‌توان دریافت که ریزبینی شان در توجه به این مسئله بسیار قابل توجه است. در قرآن کریم یکی از توصیه‌های جدی این است که «قولوا قولا سدیدا»؛ وقتی سخن می‌گوید به استواری سخن را بر زبان جاری کنید. پیامبر اکرم (ص) نیز می‌فرماید: «رحم ا... امرا إذا عمل عملا فاتقنه»؛ خدا رحمت کند کسی را که هر گاه کاری را انجام می‌دهد، محکم کاری می‌کند و با اتقان آن را انجام می‌دهد. دکتر محقق کتاب بسیار محققانه‌ای با عنوان «فیلسوف ری» دارند که من در زمان‌های قدیم این کتاب را خوانده ام. البته این کتاب می‌توانست جلد دومی با موضوع تحلیل اندیشه‌های فیلسوف ری داشته باشد، اما این اتفاق نیفتاد. وقتی من سراغ این کتاب را گرفتم، به من گفتند کار تحقیق عجله‌ای نیست و قسمت دوم نیاز به پژوهش‌های گسترده‌ای دارد و از این جهت ادامه نیافت.
دکتر محقق، خود، یکی از اندیشمندان بزرگ کشور ماست و تا امروز مراسم بزرگداشت مختلفی برای ایشان برگزار شده است. این توجه به مقام علمی و پاسداشت عالمان در سیره زندگی ایشان بسیار متبلور است.
بله. یکی از ابعاد بسیار مهم استاد محقق توجه به عالمان و محققان و استادان است. هر زمانی ایشان در جلساتی برای سخنرانی دعوت می‌شدند درباره توجه به اندیشمندان و بزرگان علمی کشورمان تأکید داشتند. ایشان همیشه به جوانان و طالبان علم که در سنین جوانی بودند گوشزد می‌کردند که لازم است زندگی و اندیشه‌های علمای بزرگ را مطالعه و به آن توجه فراوان کنند. همیشه این مثل را می‌گفتند که چرا نباید کاری شود که دانشجویان دانشکده ادبیات و تاریخ به دنبال بزرگان بروند و ارتباط نزدیک داشته باشند و از تجربه هایشان بهره بگیرند.
یکی از دلایلی که ما در مجله حوزه دیدار با اندیشمندان داشتیم و از آن‌ها برای ایراد سخن به قم دعوت می‌کردیم، آشنایی با این اندیشه دکتر محقق بود. به همین جهت، دکتر محقق آثار فراوانی در بزرگداشت بزرگان علمی کشورمان منتشر کرده اند از جمله همایی نامه، مقالاتی برای بزرگداشت مرحوم استاد جلال الدین همایی، یادنامه ادیب نیشابوری و یادنامه مرحوم احمد آرام. در این کتاب‌ها مقالات مختلفی درباره زندگی نامه این اندیشمندان و مقالاتی در جهت تبیین اندیشه هایشان منتشر شده است. این توجه به علم و پژوهش و تربیت نسل معاصر و نو از طریق توجه دادن دانشجویان به بزرگان علمی کشورمان بسیار با اهمیت و مهم است.
نکته مهم دیگر این است که دکتر محقق روزگاری به یاد تمدن و فرهنگ اسلامی و زبان دینی که عربی است بوده است که ستیزه گری با همه این‌ها نوعی افتخار بود. حتی آن زمانی که در دانشگاه مک گیل کانادا حضور داشت، در مسیر اعتلای فرهنگ اسلامی و چاپ و انتشار کتاب‌هایی که هرکدام در سنت اسلامی جایگاه ویژه‌ای داشتند تلاش‌های فراوانی کرد. کتاب «قبسات» میرداماد، شرح بیست و پنج مقدمه ابن میمون، «معالم الاصول» و کتاب‌های بسیار دیگری که همه آن‌ها در مسیر رشد تمدن اسلامی بود.
نگاهی گذرا به مجموعه مقالات و نگاشته‌های دکتر مهدی محقق برای ما از شخصیت انسان یک چهره متفکر، دانشور و دل مشغول به معارف اسلامی و اهل بیت (ع) رقم می‌زند. این کار شما برای ارج نهادن مقام دکتر مهدی محقق در راستای دغدغه ایشان برای ارج گذاری مقام عالمان و اندیشمندان ایران است. خداوند به ایشان عمر طولانی عنایت کند.