ایرانی| تشکیل خانه ادبیات ذیل خانه هنرمندان مشهد اتفاق تازه‌ای است که در صورت تحقق شاید پیامدهای مثبتی را به همراه داشته باشد. قرار است در این کانون برای فعالیت اهل ادب مشهد محیط و امکانات و همکاری‌هایی ارائه شود اما در آغاز راه پرسش‌ها و نگرانی‌هایی دراینباره وجود دارد: اینکه آیا با وجود حمایت نهادی چون شهرداری، استقلال نویسندگان و شاعرانی که در قالب چهارچوب‌های این خانه فعالیت خواهند کرد، حفظ خواهد شد؟ آیا یک‌جا دیده شدن شعر و داستان و لحاظ نکردن هویت خودبسنده هریک از این 2 عرصه مانع از به دست آمدن نتیجه مطلوب نخواهد شد؟ آیا با تغییرات مدیریتی در پی رویدادهایی چون انتخابات شورای اسلامی شهر، خانه ادبیات آسیب نخواهد دید؟
در نخستین نشست هم‌اندیشی خانه ادبیات مشهد که بعدازظهر دوشنبه با حضور شماری از اهالی شعر و داستان و فعالان ادبی و مسئولان فرهنگی شهر در فرهنگسرای بهشت برگزار شد، مسائلی از این دست به بحث و بررسی گذاشته شد.
بهشت، مقدمه خانه فرخ
امیر الهامی، مجری برنامه و پژوهشگر ادبیات فارسی، معتقد بود که خانه شعر و ادبیات نباید خانه‌ای باشد که الزاما دستش برای گرفتن بودجه دراز باشد و مرکزی با حضور این همه هنرمند احتمالا درآمدزایی خوبی هم باید داشته باشد.
در ادامه، صدرا یوسفی، مدیرعامل خانه هنرمندان مشهد، به شرح پیشینه‌ای از مسائل حقوقی و اجرایی مربوط به تأسیس خانه ادبیات پرداخت. او گفت: تقریبا از 2 سال پیش که مجموعه مدریت شهری فعلی در بخش‌های مختلف مستقر شدند، زمینه‌سازی و ایجاد بستر مناسب برای فعالیت‌های تخصصی در رشته‌های مختلف توسط خود هنرمندان و فرهیختگان در دستور کار شورای اسلامی شهر و شهرداری قرار گرفت.
او در ادامه به تأسیس خانه هنرمندان و آغاز پیگیری برای راه‌اندازی خانه ادبیات به عنوان زیرمجموعه آن اشاره و تأکید کرد که در این راه، تجربه‌های موفق مشابه در تهران و دیگر استان‌ها بررسی شده است. یوسفی ادامه داد: پس از تصویب لایحه تأسیس خانه هنرمندان شهرداری مشهد در شورای شهر، چند جلسه کارشناسی در حوزه ادبیات برگزار شد. در ادامه قرار شد با توجه به ظرفیت و پیشینه و جایگاه انجمن ادبی فرخ در مشهد و کشور، خانه ادبیات در این محل مستقر شود. فرایندهای تملک طی شد و نشستی هم با ورثه آن مرحوم برگزار شد که امیدواریم به نتیجه برسد. بااین‌حال برای اینکه معطل فرایندهای قانونی نباشیم و خانه ادبیات بتواند فعالیت خود را شروع کند قرار شد فرهنگسرای بهشت را برای استقرار آن اختصاص دهیم تا فرایندهای تملک و بازسازی و بازپیرایی خانه فرخ انجام شود.
به گفته مدیرعامل خانه هنرمندان، در پیش‌نویس آماده شده اساسنامه مربوط که هیئت مؤسس آن را بررسی خواهد کرد، موضوعات مربوط، نحوه عضوگیری، استقلال شخصیت حقوقی خانه ادبیات و...، پیش‌بینی شده است. او همچنین از برگزاری جلسات مداومی برای هماهنگی و پیشگیری از موازی‌کاری با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان خبر داد.
اما محمد‌محسن مصحفی، سرپرست سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد، نیز بر نقش تسهیلگرانه شهرداری و شورای شهر دراینباره تأکید و اضافه کرد: خراسان قطعا در ادبیات فارسی جایگاه بی‌بدیلی دارد و بی‌اغراق ادبیات فارسی نیز در قله‌های ادبیات جهان قرار گرفته است. ادبیات با انسان و خلاقیت و هویت سر‌و‌کار دارد و عامل نگهدارنده هویت ماست. ملت ترکیه به‌سبب تغییر رسم‌الخط از ریشه‌های خود گسسته شدند اما ما هنوز می‌توانیم شاهنامه فردوسی را تا اندازه‌ای درک کنیم. شورا و شهرداری مشهد نیز خود را در این حوزه مسئول می‌داند و به ارتقای ادبیات همت خواهد گماشت.
او با اشاره به موفقیت مشهد در دریافت عنوان «شهر یادگیرنده» از یونسکو، از تلاش‌های مدیریت شهری برای کسب عنوان «شهر خلاق ادبیات» و شایستگی مشهد با وجود رقیب توانمندی به نام شیراز خبر داد.
سید محسن مصطفی‌زاده، نویسنده و پژوهشگر، نیز با اذعان به اهمیت پشتوانه مادی این حرکت استقلال اقتصادی خانه ادبیات را با ترفندهای مختلفی مانند انتشار آثار ادبی بایسته برشمرد.
عباس ساعی، شاعر و پژوهشگر ادبیات، با ابراز خوش‌بینی به اقدام مدنظر، یادآور شد: ما تجربه‌های ناموفقی در انجمن‌های شعر مشهد و خراسان داریم که با رنجیدگی‌هایی همراه بود. واقعیت این است که هنرمندان و به شکل خاص شاعران و نویسندگان نوعی دیکتاتوری دارند که مصداقش بی‌رحمی و قساوت آن‌ها در انتخاب کلمات است. امیدوارم در انتخاب حساس هیئت مدیره به‌گونه‌ای اقدام شود که با مشکلی روبه‌رو نشویم.
سعید تشکری، نویسنده و فعال ادبی، هم با اشاره به فعالیت‌های جمعی رایج در حوزه ادبیات مشهد که گروه‌های مختلف انجام می‌دهند، آنچه در آستانه تأسیس خانه ادبیات به آن نیاز داریم را نگاه مناسب مسئولان دانست.
اما برخی از حاضران مانند علی عدالتی مجد، شاعر و فعال ادبی، به تفکیک شعر و داستان و درنظر گرفتن خانه‌ای برای هریک معتقد بودند و این جدایی را راهگشا می‌دانستند. علی براتی گجوان، داستان‌نویس و فعال ادبی، هم گفت که شعر و داستان هیچ سازگاری‌ای با هم ندارند و افزود: معتقدم اگر شهرداری از این اقدام حمایت و سرمایه‌گذاری می‌کند انتظار بهره‌برداری و تولید آثاری ادبی در حوزه شهروندی دارد.
ابوطالب مظفری، شاعر و پژوهشگر ادبیات، خواستار تشکیل اتاق فکری از داستان‌نویسان و شاعران بود که از مدیران شهری نباشند: خوب است که در این اتاق فکر شاعران و نویسندگان روی مبانی فکری و نظری ادبیات صحبت کنند و پیشنهادهای راهگشا و عملی بدهند.
او همچنین خاطرنشان کرد: خانه ادبیات به مدیریتی با تساهل و تسامح نیاز دارد که با ذات ادبیات همخوان باشد تا درگیر حاشیه‌هایی نشود که نهادهای دیگر به آن دچار شده‌اند.
حسین لعل‌بذری، داستان‌نویس و از کارکنان خانه هنرمندان مشهد، با انتقاد از دیدگاه‌های جداکننده شعر و داستان گفت: مجموعه‌ای با عنوان خانه ادبیات با حضور دوستان شاعر و نویسنده دارد تشکیل می‌شود، ادبیات نیز همه دوستانی را که در حوزه شعر و داستان و ترجمه و ادبیات کودک و نوجوان و نشر کار می‌کنند، دربرمی‌گیرد. قرار است خود این دوستان خانه و هیئت مدیره آن را تشکیل دهند و برای ادبیات این شهر به اتفاق تصمیم بگیرند.
هم‌اندیشی در اتاق فکر
سید سعید موسوی، نویسنده، با بیان اینکه توسعه و پیشرفت شهر باید متوازن و در همه زمینه‌ها باشد، هشدار داد: مشهد در امور عمرانی محله‌ها و بوستان‌ها پیشرفت کرده است ولی متأسفانه برای توسعه کتاب‌خوانی و امور شعر و داستان برنامه‌های مدونی وجود ندارد. تأسیس خانه ادبیات اتفاق خوبی است، منوط به اینکه اعضا برنامه‌های عملی داشته باشند و برنامه‌های خوب پذیرفته و حمایت شود.
منیره خدابخش حصار، داستان‌نویس و فعال ادبی، هم با اشاره به پیچیدگی فرهنگی زیاد مشهد، بر لزوم برخورداری ادبیات از آزادی و استقلال تأکید کرد. او همچنین با انتقاد از وعده‌های محقق‌نشده مسئولان مبنی بر پشتیبانی از اهل قلم، از ضرورت انتخاب متولیانی گفت که بتوانند به اهالی ادبیات کمک کنند.
ثریا صدقی و نجمه مولوی، 2 داستان‌نویس و فعال ادبی، اقدام فرهنگی مدیریت شهری را در تأسیس خانه ادبیات مثبت شمردند و از آن قدردانی کردند. یوسف بینا، شاعر و پژوهشگر ادبیات، بدبینی شاعران و نویسندگان به چنین حرکت‌هایی را برخاسته از ناکامی تجربه‌های پیشین خواند اما تأکید کرد که عزم مسئولان کنونی جدی‌تر است.
مهدی شریفی، عضو هیئت‌مدیره خانه هنرمندان مشهد، اظهار کرد: خانه هنرمندان به معنای واقعی باید بسترساز خانه‌های تخصصی هنر و ادبیات باشد، خانه یعنی خانواده و برای تشکیل خانه ادبیات باید همه اعضای خانواده ادبیات مشهد یعنی شاعران و نویسندگان و دیگر اهالی ادبیات سهیم باشند، آن هم بدون هیچ‌گونه ممیزی‌ای.
حسین عباس‌زاده، داستان‌نویس و فعال ادبی، با تأیید دیدگاه او یادآور شد که بعید است چنین شرایط ایده‌آلی امکان‌پذیر باشد که بدون هیچ ممیزی و نظارتی خانه ادبیات شکل بگیرد.
علیرضا حیدری، شاعر و روزنامه‌نگار، درباره برخی نکات مطرح‌شده گفت: حضور این جمع همان تحقق اتاق فکر است و استمرار آن یکی از مبناهای تشکیل خانه ادبیات خواهد بود.
در این جلسه، علی موسی‌زاده، داستان‌نویس و فعال ادبی، این مسئله را که خانه ادبیات اصلا قرار است چه کند و آیا استقلال مالی دارد و با تغییرات مدیریتی پابرجا خواهد بود یا نه، مبهم خواند. او گفت که تا پاسخ این پرسش‌ها را ندانیم نتیجه‌ای از این نشست‌ها و صحبت‌های کلی نخواهیم گرفت.
لیلا صبوحی خامنه، داستان‌نویس، از ضرورت مشخص شدن زیرمجموعه‌های خانه ادبیات و انتخاب نمایندگان آن گفت؛ اینکه تمام دغدغه‌های مختلف ادبی -در حوزه شعر و داستان و ادبیات فارسی در بخش بین‌الملل و...- پوشش داده شود.
مدیریت شهری به دنبال تصدیگری نیست
احسان اصولی، رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر، یک راهبرد مدیریت شهری را هویت‌بخشی شهر مشهد دانست و یکی از جنبه‌هایی بروز و ظهور آن را حوزه هنر برشمرد. او با بیان اینکه خاستگاه ادبیات در مشهد و خراسان بسیار دیرهنگام است، ادامه داد: هر چه فعالان و نشست‌های نخبگان این حوزه پویاتر باشند و فضا و محیط بیشتری در اختیارشان باشد و در ارتباط با جامعه بروز و ظهور بیشتری داشته باشند، نشاط اجتماعی بیشتر و بهتری را هم می‌توانند مهیا کنند. یکی از راهبردهای ما در این حوزه است و نقشی که در راستای آن برای خود تعریف کرده‌ایم تسهیلگری است. ما متولی امر و متصدی نیستیم و در حوزه‌های اقتصاد و ورزش و فرهنگ و هنر نیز مجموعه حاکمیت و نهادهای شبه‌دولتی مانند شهرداری نقش تصدیگری برای خود قائل نیستند.
اصولی در تبیین نقش مدیریت شهری در خانه ادبیات توضیح داد: تصور کنید ما تالاری ایجاد و زمینه تبلیغ و ترویج را برای اهالی ادبیات فراهم می‌کنیم. از سوی دیگر اگر هریک از اهالی ادبیات که در بخش‌های مختلف فعالیت دارند سرمایه‌های خود را روی هم بگذارند، ارزش افزوده‌ای ایجاد و صدای رساتری پدید می‌آید.
رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر مشهد سفارش آثار ادبی در حوزه آموزش فرهنگ شهروندی را خارج از نقش مدیریت شهری در خانه ادبیات خواند و یادآور شد که برای این کار، خود شهرداری مدیریت هنری دارد. او همچنین متذکر شد که قوانین و مقررات حاکم بر جامعه روشن است و در فعالیت‌های خانه ادبیات باید لحاظ شود.
در پایان این نشست، 10 تن از حاضران (محمدکاظم کاظمی، عباس ساعی، علیرضا حیدری، یوسف بینا، زهرا حسین‌زاده، حسین لعل بذری، نجمه مولوی، فاطمه خلخالی، هادی تقی‌زاده، محبوبه بزم‌آرا) به‌عنوان اعضای هیئت مؤسس ثبت‌نام شدند تا در ادامه فرایند راه‌اندازی خانه ادبیات مشهد و اقداماتی چون تشکیل هیئت مدیره آن را به فرجام برسانند.