فرنود فغفور مغربی
خبرنگار شهرآرا محله
احتمالا اولین مواجهه من و همه پسر و دخترهایی که در دهه60 تلویزیون نگاه می‌کردند با شغلی به‌عنوان پست، کارتون «پَت پستچی» بوده است. او پستچی مهربانی بود که به هر شکل ممکن نامه‌ها و بسته‌ها را به صاحبانش می‌رساند...
۱۷مهر (۹ اکتبر) روز جهانی پست است و به همین منظور «گل دفتر» را به مردان آبی و زردپوشِ پست اختصاص دادیم. اداره پست ناحیه4 مشهد در محدوده شهرآرامحله منطقه3 واقع شده است (کوی طلاب، خیابان ابوذر شرقی).
همان اول صبحی به ناحیه۴ رفتم تا با مدیران، نامه‌رسانان و مراجعان گفت‌وگو کنیم.
موضوع این گفت‌وگو آشنایی با روال کاری اداره، آشنایی با خدمات جدید پستی، سختی کار پستچی‌ها و خاطرات تلخ و شیرین آن‌ها بود.
در این گفت‌وگو با کارشناس پیش‌کسوت اداره پست، مسئول بخش موزعان و نامه‌رسان باسابقه ناحیه4 گفت‌وگو کردم. خلاصه سؤال و جواب‌ها را در ادامه باهم می‌خوانیم.
قدم اول
معمولاً عموم مراجعان از در پارکینگ وارد ناحیه پست خیابان ابوذر می‌شوند. همان اول کاری با صف مراجعان مواجه می‌شوم. با خود می‌گویم مگر اول صبحی در این اداره چه خبر است که باید صف درست شود! یکی از کارکنان اداره سعی می‌کند نظم صف را حفظ کند و نپرسیده از من که می‌خواهم وارد آن بخش از اداره شوم و می‌گوید: فعلاً بیرون واستا!... از اهالی صف می‌پرسم برای چه جمع شده‌اند که یکی از آن‌ها خمیازه‌کشان می‌گوید آمده‌ایم تا پاس بگیریم! بیشتر افراد آمده‌اند که پاسپورتشان را حضوری دریافت کنند. آن‌ها می‌خواهند مقدمات سفرشان برای سفر به عتبات عالیات و شرکت در مراسم باشکوه «اربعین حسینی» سریع‌تر فراهم شود. یکی دیگر می‌گوید که رفتار متصدی خوب نیست و اضافه می‌کند: «نمی‌دانم در اداره پست بالاشهر هم با مردم این‌جوری رفتار می‌کنند یا فقط سهم ما اخم و رفتار تند است؟»
آشنایی با 3مرد پست
ناصر محمدی کارشناس پست سابقه‌ای 26 ساله دارد. او سال‌های اولیه خدمتش را در کاشمر بوده و بعد به بردسکن منتقل شده و سال‌ها مسئول اداره پست آن شهر بوده است. در غیاب مسئول پست ناحیه 4، وجودش را غنیمت می‌شمارم و بخشی از سؤال‌هایم راکه جنبه مدیریتی دارد با او در میان می‌گذارم. او فعلاً در این مرکز پستی، مسئول تحویل کارت ملی است.
در این گفت‌وگو سیدجواد فاطمی نسب که سابقه‌ای 23ساله در اداره پست دارد و در نواحی مختلف مشهد خدمت کرده هم حاضر است. او امروزه مسئول موزعان اداره پست ناحیه4 است.
همچنین مجید جوادی مردی با پوست سوخته که حاکی از ساعت‌های حضورش در سرما و گرما برای تحویل مرسولات مردم است با ما گفت‌وگو می‌کند. می‌گوید 15سال در اداره پست کار کرده و نامه‌رسان بوده‌ام.
از صبح تا شام در اداره پست چه خبر است؟
اصولا از هر نقطه کشور که به نقطه‌ای دیگر بسته یا نامه پستی بفرستیم، توسط پست در مرحله اولیه آن مرسوله به مرکز «تجزیه مبادلات» استان مربوطه فرستاده می‌شود و در ادامه به نواحی و شهرستان‌های هدف بازارسال می‌شود. البته اگر نامه یا بسته پستی از همان ناحیه به نشانی‌ای در همان محدوده فرستاده شده باشد، بسته یا نامه یادشده این سیکل را طی نمی‌کند و به‌صورت داخلی فرستاده می‌شود.
پست بنا به وظیفه‌ای که دارد ساعت‌ها زودتر از دیگر کارمندان دولتی شروع به کار می‌کند. موزعان ساعت 5 و نیم صبح به اداره می‌آیند و بسته‌های بزرگ را تحویل، تفکیک و دسته‌بندی می‌کنند. بسته‌های یادشده توسط کامیون‌های پست به نواحی فرستاده می‌شوند و شامل مرسوله‌های مختلفی است که از دیگر شهرها و استان‌ها به نواحی فرستاده می‌شود. پس از مرحله تفکیک و تحویل به نامه‌رسانان، نیروهای این بخش با موتورسیکلت‌هایی که خورجین‌های بزرگ دارد به محدوده‌های مشخص شده می‌روند و انجام‌وظیفه می‌کنند.
قسمتی دیگر در اداره پست وجود دارد که به نام «واحد قبول» شناخته می‌شود. کارمندان در این بخش ساعت هفت و نیم در محل کار حاضر می‌شوند. قسمت مهمی از خدمات پستی در واحد قبول انجام می‌شود. بخشی از خدمات واحد قبول شامل ثبت‌نام و تحویل کارت ملی، پست‌یافته، قبول مرسولات مختلف، ارائه کد پستی 10رقمی به مراجعان، قبول امانات، ثبت شرکت‌های رسمی، پلمب دفاتر مالی و صدور اسناد تک‌برگی منازل است. این روال هرروزه انجام می‌شود.
در واحد قبول از ساعت 2:30 عصر جمع‌آوری و بسته‌بندی نامه‌ها و مرسولات دریافتی برای ارسال به دیگر شهرها و استان‌ها انجام می‌شود.
«26 نفر مجموع نامه‌رسان‌های ناحیه4 هستند.»
فاطمی نسب ضمن بیان این آمار می‌گوید: کار پست بر اساس فرستاده‌های مردم یا مراکز دولتی و عمومی است. روزهایی در سال حجم کاری بالایی برای ما فرستاده می‌شود و در بقیه سال هم حجم کار متعادل است. شما در روزی به پست آمده‌اید که از روزهای شلوغ ماست. آن صفی که در ابتدای ورودتان دیدید هم شاهد ماجراست. کارت‌های سوخت و گذرنامه‌ها بار اضافی برای نیروهای پست به همراه دارد که این روزها مشغول تحویل موارد رسیده به مردم هستیم.
او ادامه می‌دهد: در روزهای نزدیک به عید نوروز، کادوها و بسته‌های تبلیغاتی زیادی از طرف کارخانه‌ها یا افراد به پست می‌رسد که خواهان ارسال آن‌ها به مخاطبانشان هستند. این موارد، روزهای شلوغ آخر سال را برای همکاران پست به بار می‌آورد.
«گاهی سهم یک نامه‌رسان در روز حدود 300 نامه و بسته پستی است.» مسئول موزعان پست ناحیه 4 ادامه می‌دهد: باید توجه داشت که ارسال هر بسته فقط بردن نامه به خانه‌ای و انداختن آن در صندوق پستی نیست. عموم نامه‌ها ثبتی هستند و باید نامه‌رسان ضمن مراجعه به مقصد موردنظر، بخواهد تا گیرنده دفتر ارسالی را امضا کند. البته این روزها امضا از طریق نرم‌افزاری انجام می‌شود. همین روال باعث طولانی‌تر شدن کار می‌شود. شبکه پست حدود 90درصد نامه‌ها و بسته‌هایش از نوع ثبتی است. این روزها حتی ابلاغیه‌های دادگستری را ارسال می‌کنیم که تبعات خاصی برای افراد دارد و دقت مضاعف را می‌طلبد.
پستچی و یک روایت شخصی!
پستچی‌ها خط مقدم ارسال مرسولات هستند. مردم با آن‌ها بیشترین تعامل را دارند و باید در سرما و گرما تا هرزمانی که کارشان طول بکشد بسته و مرسولات را به مقصد برسانند. مرد پستچی روایتی خاص دارد و می‌گوید هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم « پستچی طلاب» بشوم. او می‌گوید: «پیش از اینجا 10سال در شرکت «تصفیه کرک» کار می‌کردم. از وقتی محصولات چینی به ایران آمد کارخانه‌های ریسندگی و بافندگی عموما تعطیل شدند و من هم بیکار شدم. فراخوان زده شده بود که نیرو برای پیک موتوری 193 می‌خواهند. من دنبال کار را گرفتم و 2سالی هم آنجا مشغول بودم. در ادامه قرار شد تعدادی نیرو برای اداره پست جذب شود و تصمیم گرفته شده که اولویت را به افرادی بدهند که در 193 کار کرده‌اند و کارایی‌شان را اثبات کردند. از این طریق به اداره پست وارد شدم.»
حجم بالایی از مرسولات سهم هر نامه‌رسان است
مجید جوادی درباره حوزه کاری‌اش می‌گوید:« در نواحی پست برای هر موزع یا نامه‌رسان منطقه‌ای را شامل یک یا چند بلوک در نظر می‌گیرند؛ مثلا می‌گویند از چهارراه گاز تا میدان امام حسین و بلوکی دیگر در طرف دیگر میدان را به یک نامه‌رسان می‌رسانند. من قبل از ساعت6 به اداره می‌آیم تا بسته‌ها و نامه‌هایم را دریافت کنم. می‌توان تا هفت هم بیایم ولی هرچه زودتر بیایم و مرسولات را تحویل بگیریم زودتر کارم تمام می‌شود. هم برای خودم بهتر است و هم مردم زودتر بسته‌هایشان را دریافت می‌کنند که باعث رضایت عمومی می‌شود. در روزهای اوج تا 5بعدازظهر مشغول هستیم. خوشبختانه اضافه‌کاری و مبلغی برای «عصرکاری» به ما می‌دهند و این حس را نداریم که حقمان را نمی‌دهند. امیدوارم همین روال ادامه داشته باشد.»
او درباره خلوت‌ترین و شلوغ‌ترین روزهای کاری‌اش می‌گوید:« عموم کارمندان دولت چندین روز در ابتدای هر سال تعطیلی دارند اما پستچی‌ها در ابتدای سال فقط یک روز تعطیلی دارند. 3روز اول سال هم باقی‌مانده بسته‌ها و مرسولات را ارسال می‌کنیم. معمولا روز پنجم عید که تازه ادارات باز می‌شوند و کارها هنوز در روال متعارف نیفتاده و کسی بسته پستی ندارد روز خلوتی داریم. آرام بسته‌ها بیشتر می‌شود و باز روزهای شلوغ کاری فرامی‌رسد.»
روزی با چندصد نفر هم‌کلام شدن بدون خاطره نیست. خاطره‌هایی بد و خوب فراوانی در ذهن پستچی‌ها وجود دارد. جوادی می‌گوید: «گاهی در کار ما ناراحتی به وجود می‌آید؛ مثلا افرادی هستندکه بی‌توجه به نیازشان محصولی اینترنتی سفارش می‌دهند و ما هم محصول را به فرد می‌رسانیم اما او از دریافت سفارشش سر باز می‌زند! یک مورد هم داشتیم که فردی برای دریافت کارت خودروش آدرس برادرش را داده بود. من هم به آدرسی که دادند کارت را تحویل دادم و امضای دریافت هم گرفتم. فرد بعد از دو ماه شاکی و نالان و پرسروصدا به اداره پست آمده که چرا کارتم را برایم نیاوردید. همه آرشیومان را چندباره جست‌وجو کردیم و سر آخر با ارائه مدرک نشانش دادیم که پست کارش را به‌درستی انجام داده است. بعد این فرد فهمیده برادرش فراموش کرده که کارت خودرو را به او تحویل دهد...»
مرد پستچی می‌گوید : «گاهی دریافت‌کنندگان گواهی‌نامه یا پاسپورت جیغ می‌زنند. بارها دیده‌ام وقتی برای پسر یا دختر جوان گواهی‌نامه‌اش را می‌برم اول خودش را کنترل می‌کند؛ اما وقتی در را می‌بندد ناگهان جیغی بلند حاکی از خوشحالی فزاینده آن‌ها را می‌شنوم. می‌شود دل آدم از خوشحالی بی‌حد یک جوان خوشحال نشود؟ دعا می‌کنم که همیشه در سلامت باشند.»
از نامه‌های سربازان تا مراسلات اداری!
زمانی حجم زیادی از نامه‌هایی که اداره پست تحویل می‌گرفت مربوط به سربازانی بود که برای خانواده‌هایشان می‌فرستند. ادبیات دهه60 سرشار از داستان‌هایی است که سربازی نامه‌ای پرسوزوگداز برای نامزدش ارسال کرده است اما ماجرای این سال‌ها تغییر کرده است. حالا دیگر به مدد تلفن همراه و انواع و اقسام پیام‌رسان‌ها، نامه‌های «فراق» کمتر شده و جایش را مراسلات اداری گرفته است.
اداره‌ها بهتر دیده‌اند که بخش دریافت و تحویل اسناد را پست انجام دهد. در این سال‌ها ارسال و تحویل کارت ملی، شناسنامه، گواهی‌نامه خودرو و موتور، کارت سوخت و برگه‌های مالیاتی و موارد مشابه به عهده پست گذاشته شده است. نامه‌رسان منطقه طلاب می‌گوید: آن روزهای دور جمعیت کمتر بود و تعامل مردم با ادارات چهره به چهره انجام می‌شد. امروزه انواع خدمات دولتی با سرعت و کیفیت بهتر از سابق به همت همکاران اداره پست به مخاطبان تحویل می‌شود.
بسته‌های مشکوک و فیلم‌های هالیوودی!
در فیلم‌های هالیوودی بارها دیده‌ایم که بسته‌ای حاوی مواد خطرآفرین برای کسی فرستاده می‌شود. از پستچی ناحیه4 می‌پرسم تابه‌حال با بسته‌ای حاوی مواد مشکوک مواجه شده است. او توضیح می‌دهد: « نه! اصولا روال کار این‌گونه است که جلوی چنین کارهایی در مبدأ گرفته شده است. غیر از پاکت‌هایی که نهایت یکی دوبرگه در آن‌ها جا می‌گیرد اگر کسی بخواهد بسته‌ای ارسال کند حتما به رؤیت مسئول باجه می‌رسد و بعد در مرسوله بسته می‌شود و وارد فرآیند دریافت و تحویل می‌شود.»
مسئول واحد موزعان توضیحات همکارش را تکمیل می‌کند و می‌گوید:« اصولا پست بسته‌ای که سربسته باشد و حتی پاکت‌های نامه‌ای را که حجیم باشد و چسب خورده باشد قبول نمی‌کند. مسئول باجه باید محتویات بسته‌ها را ببیند و بعد فرایند قبول از فرستنده صورت می‌گیرد. همه مسئله هم به حفظ امنیت مردم برمی‌گردد».
او اضافه می‌کند: «محتویات بسته‌ها هم در هنگام دریافت بسته‌ها در سامانه پست ثبت می‌شود و مطابق آن به مخاطب تحویل می‌شود. ثبت محتوای پستی این مزیت را دارد که نه فرستنده و نه گیرنده نمی‌توانند ادعای دیگری جز آنچه ثبت و فرستاده شده داشته باشند.»
خدماتی ناشنیده که پست ارائه می‌دهد!
همه ما وقتی اسم پست به میان می‌آید یاد «نامه» یا نهایت بسته‌های پستی می‌افتیم اما مواردی مثل «پلمب دفاتر مالی» یا «ثبت شرکت‌ها» را به عهده پست نمی‌دانیم.
کارشناس پیش‌کسوت پست درباره علت سپردن وظایفی جدید به این اداره توضیح می‌دهد: « دولت در پی این است که رفت‌وآمدهای مازاد بر نیاز شهروندان به ادارات حذف شود و همچنین سلامت سیستم اداری تأمین گردد. به‌هرحال هر چه تعداد مراجعان به ادارات کمتر شود سلامت مالی و ارتباطی در ادارات بیشتر تأمین می‌شود. هدف این است همه خواسته‌های مختلف افراد در دفاتر پستی و پیشخوان‌ها خلاصه شود تا سهولت بیشتری در ارتباط‌های رسمی مردم برقرار شود.»
محمدی توضیح می‌دهد: «مردم به پست مراجعه می‌کنند و فرم‌های مربوطه را تهیه می‌کنند و مدارک را طبق اعلام قبلی افراد تهیه می‌کنند و پست همه مدارک را جمع‌آوری و تحویل نهاد مربوطه می‌کنند. این کار به‌عنوان نمونه در بخش ثبت شرکت‌ها یا بخش‌های مالی دولت مانند اداره دارایی تا حدودی راه‌اندازی شده است. پیش‌ازاین باید افراد مراجعه می‌کردند اما این موارد به‌تدریج کمتر و کمتر می‌شود و ارائه خدمات در پیشخوان‌های دولت و ادارات پست صورت می‌گیرد.»
کارت ملی من کجاست؟
در حال حاضر سازمان ثبت‌احوال کارت‌های ملی قدیمی را از رده خارج کرده است و همه باید برای کارت‌های جدید ثبت‌نام کنند. محمدی ضمن اشاره به این موضوع می‌گوید: «مردم عموما وقتی به بانک‌ها مراجعه می‌کنند نیاز به کارت ملی جدید دارند. البته هنوز برای تعداد قابل‌توجهی از متقاضیان کارت ملی جدید ارسال نشده است. نکته مهم این است در برگه‌ای که به هر متقاضی داده می‌شود کدی نوشته شده است که با ارائه آن کد به بانک‌ها یا دیگر دستگاه‌هایی که از شما کارت ملی جدید مطالبه می‌کنند می‌توانید خدمت موردنظر را دریافت کنید.»
او درباره زمان رسیدن کارت‌های جدید ملی می‌گوید:« اداره پست فقط ثبت‌نام را انجام می‌دهد و اسناد را به سازمان ثبت‌احوال تحویل می‌دهد. فرایند صدور به دست مسئولان آن سازمان است. مطمئن باشید به‌محض دریافت کارت‌های جدید ما هم آن را بر اساس وظیفه‌ای که داریم توزیع خواهیم کرد.»
مدارک گم‌شده چه می‌شود؟
در اداره پست واحدی به نام پست یافته وجود دارد که کارش پیگیری اسناد گم‌شده افراد است. بنا بر قانون هرکسی سندی هویتی از افراد را یافت باید آن را در صندوق‌های پستی بیندازد اما ماجرا بعدازاین چه می‌شود؟ فاطمی‌نسب می‌گوید: «موزعان این اسناد را از صندوق‌های شهر جمع‌آوری کرده و در کیسه‌ای جداگانه قرار می‌دهند و به نواحی پستی تحویل می‌دهند. نواحی پست موارد یافته شده را به پست مرکزی می‌فرستند. اداره پست مرکزی به‌محض دریافت اسناد افراد، مشخصات مورد یافته شده را در سایت اینترنتی وارد می‌کنند.»
افراد می‌توانند طبق فهرست منتشرشده در بخش پست یافته‌ها، به اداره مرکزی پست مراجعه کنند و سند موردنظر را دریافت کنند. حتی افراد می‌توانند به اداره پست خبر بدهند که فلان مدرک مهم را گم کرده‌اند و در صورت یافته‌شدن به آن‌ها اطلاع داده شود.
اسناد مالی را بیمه کنید!
اداره پست اسناد مالی بهادار را هم قبول می‌کند. فرستنده می‌تواند چک یا سفته یا هر برگه را که ارزش مالی دارد با پست بفرستد اما توصیه کارشناس پیش‌کسوت ناحیه4 این است که در این موارد پاکت یا بسته حاوی اسناد را بیمه کنند. او می‌گوید:« اجباری در کار نیست و حتی هر بسته پستی به‌صورت خودکار وقتی به پست داده می‌شود بیمه می‌شود و در صورت بروز مسئله بنا بر جداول خاصی که داریم پرداخت خسارت می‌شود اما توصیه‌ام به افراد این است که در موارد پراهمیت از پست‌های مانند پیشتاز یا ویژه بهره ببرند و همان اول کار محتویات پاکت را اعلام کرده و مورد پستی را بیمه کنند.»
عادی یا سفارشی؟ مسئله این است!
اصولا به طور کلی مرسولات پستی یا به‌صورت عادی فرستاده می‌شود و یا سفارشی. در تعریف پست، پست عادی شامل پاکت‌هایی است که افراد تمبر زده و در صندوق‌های شهر می‌اندازند یا به‌طور عادی به نواحی پستی تحویل می‌دهند. گونه دیگر خدمات پستی، «سفارشی» نامیده می‌شود که شامل پیشتاز، ویژه و امانات است. مسئول واحد موزعان درباره تفاوت انواع سرویس‌ها در بخش سفارشی توضیح می‌دهد: «ماجرا برمی‌گردد به مدت زمانی که هر سرویس برای ارسال مرسولات پستی صرف می‌کند. پیک‌های ویژه پست در اولین فرصت مرسولات سفارشی را توزیع می‌کنند و برای همین سرعت ارسال در این موارد بیشتر
است.»
ارباب‌رجوع‌های متفاوت با رفتارهای گوناگون
کارشناس پیش‌کسوت پست می‌گوید: «خدمتی به‌عنوان «پست» از دوره قاجار وجود داشت است و امروزه حتی با وجود رقبای مختلفی مانند باربری‌ها یا شرکت‌های خصوصی پست و یا پیک‌های موتوری، کماکان پست دولتی، سرمایه اجتماعی بالا و اعتمادی عمومی مردم را داراست. خانواده بزرگ پست یاد گرفته‌اند که با صبوری و تلاش می‌توانند رضایت افراد را کسب کنند. سعی می‌کنیم حتی در برابر اعتراضات یا انتقادات مردم با گوشی شنوا و زبانی ملایم مواجه شویم و فرایند کار را توضیح داده و خواسته‌های مختلف مردم را پیگیری کنیم. همین رفتار و کنش آرام باعث می‌شود که مردم از پست راضی باشند.»
مسئول نامه‌رسان‌های منطقه هم می‌گوید:« این روزها وقتی افرادی که برای اربعین قصد سفری معنوی دارند از پست گذرنامه‌شان را تحویل می‌گیرند ما را دعا می‌کنند. حس خوب این دعا را با هیچ چیز نمی‌توان عوض کرد.»
سخن آخر
مشاغل مختلفی هستند که صاحبان آن‌ها خواهان افزوده‌شدنشان به شغل‌های سخت و زیان‌آور هستند. کارشناس پیش‌کسوت پست در همین زمینه می‌گوید:« چندین سال قبل از طرف مدیران ارشد پست تلاش شد که عنوان شغلی «پستچی» با توجه به زحمات فراوان و سختی‌هایی که دارد به فهرست مشاغل سخت افزوده شود. به هرحال پستچی‌ها ساعت‌های طولانی در روز کار می‌کنند و کارشان به‌گونه‌ای است که تأخیر و عذرهایی این‌چنینی قبول نمی‌کند و با انتظارات فراوان مردم مواجه هستند. پستچی‌ها ساعت‌های زیادی در همه روزهای سال چه در سرما و یخبندان و چه گرمای تابستانی بر روی موتور از این کوچه به آن کوچه برای تحویل مرسولات می‌روند. بیشتر پستچی‌ها در طول دوران خدمت دچار حوادث هنگام کار می‌شوند و عموما دست و پایشان شکسته می‌شود! حتی اگر دچار حوادث رانندگی نشوند به علت کار طولانی دچار دردهای استخوانی و مفصلی می‌شوند. متأسفانه طرح یادشده رأی لازم را نیاورد. تقاضای همه همکارانم این است که طرح افزوده شدن پستچی‌ها به مشاغل سخت و زیان‌آور دوباره رسیدگی شود و نمایندگان مجلس به این مهم عنایت داشته باشند.»
مسئول موزعان هم می‌گوید:« اگر نگویید که حرف تکراری زده‌ام، باید از همه مراجعان پست بخواهم حتما کد پستی مبدأ و مقصد را را روی مرسوله خود ثبت و با خط خوانا نشانی گیرنده و فرستنده را بر روی پاکت‌ها درج کنند.»