امروز روز جهانی گرافیک است. به همین مناسبت سرویس هنر شهرآرانیوز به سراغ فرزاد ادیبی، رضا باباجانی، مهدی اشراقی و مصطفی مومیوند از طراحان گرافیک کشور رفته و با آن‌ها گپ وگفتی درباره فعالیت‌ها و عملکرد طراحان گرافیک در این دوران داشته است که پیش روی شماست.
شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز - با فراگیری ویروس کرونا در ایران و جهان بسیاری از هنرمندان رشته‌های هنری دست به کار شدند تا با خلق اثر بتوانند در اطلاع رسانی و آموزش روش‌های پیشگیرانه و همچنین تقدیر از کادر درمان که در خط مقدم مبارزه با کرونا قرار دارند، مؤثر واقع شوند. از این رو شکل گیری پویش‌ها و برگزاری نمایشگاه‌های حضوری و مجازی با موضوع کرونا از سوی هنرمندان بسیار رونق گرفت. یکی از گروه‌هایی که در این حوزه فعالیت کردند طراحان گرافیک بودند، آن‌ها یا خود اثر خلق کردند یا همچون ابراهیم حقیقی طراح گرافیک نام آشنای ایرانی آثار هنری شناخته شده را با گذاشتن ماسک و هر آیکونی که با کرونا در ارتباط است، بازآفرینی کردند.
با این حال با توجه به انتشار گسترده آثار هنرمندان در شاخه‌های مختلف هنری، به نظر می‌رسد طراحان گرافیک نسبت به برخی دیگر رشته‌های هنری کم کارتر بودند. این کم کاری با ادامه داشتن روند شیوع کرونا نسبت به روز‌های آغازین این پاندمی نیز پررنگ‌تر شد. امروز روز جهانی گرافیک است. به همین مناسبت سرویس هنر شهرآرانیور به سراغ فرزاد ادیبی، رضا باباجانی، مهدی اشراقی و مصطفی مومیوند از طراحان گرافیک کشور رفته و با آن‌ها گپ وگفتی درباره فعالیت‌ها و عملکرد طراحان گرافیک در این دوران داشته است که پیش روی شماست.
شکل گیری یک پویش
فرزاد ادیبی دانش آموخته رشته گرافیک از دانشگاه تهران و یکی ازتصویرسازان و طراحان گرافیک شناخته شده کشور است. هنرمندی که دارای گواهینامه درجه یک هنری است و تا به امروز بیش از ۲۰ مقاله درباره گرافیک نوشته و در ۱۶۰ نمایشگاه جمعی و انفرادی در داخل و خارج از کشور شرکت و جوایزی را نیز کسب کرده است. فرزاد ادیبی که عضو هیئت مدیره و نایب رئیس ششمین دوره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران بوده و همچنین عضو ثابت هیئت امنای موزه گرافیک ایران است با ما از پویش «#گرافیک_علیه_کرونا» و همچنین دلایل کم رنگ بودن فعالیت‌های طراحان گرافیک در دوران پاندمی کرونا می‌گوید.
ادیبی که در روز‌های آغازین شیوع کرونا «#گرافیک_علیه_کرونا» را در فضای مجازی راه اندازی کرده بود در ابتدا درباره هدف این پویش توضیح می‌دهد: من در زمان شیوع ویروس کرونا فکر می‌کردم که به عنوان طراح گرافیک و عضوی از جامعه جهانی که درگیر مشکل بزرگی به نام کووید ۱۹ است چه کمکی می‌توانم به هم نوعانم بکنم. دیدم بهترین کار این است که پیام‌های بهداشتی و پیش گیرانه را به زبان گرافیکی و ساده برای عموم مردم بازگو کنم؛ بنابراین به این فکر افتادم که از طراحان گرافیک دعوت کنم در پویشی شرکت کنند تا پیام‌های سازمان بهداشت جهانی را به زبانی ساده و گرافیکی در دسترس همگان قرار دهیم. او یادآور می‌شود: من از طراحان گرافیک بسیاری برای حضور در شورای برنامه ریزی این پویش دعوت کردم، اما خیلی‌ها نیامدند و فقط اونیش امین الهی، کیانوش غریب پور و کوروش قاضی مراد در هسته این پیام رسانی‌ها ماندند. با این حال با هشتگ «گرافیک علیه کرونا» خیلی‌ها اثر تولید کردند.
ادیبی درباره شیوه اجرای این پویش نیز می‌گوید: ما یک پیام بهداشتی را اطلاع رسانی می‌کردیم و برای شب بعد همه، کاری را درباره آن طراحی می‌کردیم. عده‌ای با نوشتار و بعضی‌ها هم تصویری کار می‌کردند و من هم سعی می‌کردم اثری به زبانی درخور فهم و حتی عوام پسند ارائه دهم، گاهی هم با چاشنی طنز به این دلیل که مردم افسرده اند و لازم بود که نوع نگاهشان عوض شود.
به گفته این گرافیست هنوز هم عده‌ای آثاری را با محوریت کرونا و با هشتگ یاد شده به اشتراک می‌گذارند. البته افرادی هم هستند که فقط برای اینکه کارشان دیده شود زیر هرکاری این هشتگ را می‌گذارند.
به دنبال خلق اثر هنری نبودیم
ادیبی درباره آثاری که تا امروز درباره این پاندمی انجام شده نیز توضیح می‌دهد: خیلی از دوستان در این باره کار کردند برخی با استفاده از شمایل یا آیکون ویروس کرونا، ماسک و یا اقلامی که در ارتباط با پیشگیری از این ویروس است با آثار هنری شوخی کردند یا اثر دیگری آفریدند و برخورد‌های هنرمندانه با موضوع داشتند. کار‌هایی که هرکدام در حیطه خودشان درخور توجهند. اما هدف ما از راه ا ندازی پویش چیز دیگری بود ما به دنبال خلق اثر هنری صرف نبودیم هدف ما این بود که به مردم آگاهی دهیم.
این هنرمند یادآور می‌شود: بهترین کاری که ما در خانه‌ها و آتلیه هامان می‌توانستیم انجام دهیم این بود که پیام‌های بهداشتی را به زبان ساده و درخور فهم برای عموم مردم تبدیل کنیم. او با اشاره به پایین بودن سرانه مطالعه در ایران همچنین تصریح می‌کند: ما آن متن‌هایی که احساس کردیم مردم رغبتی به خواندنشان ندارند را بخش بخش و تقطیع کردیم و در قالب پیام‌های گرافیکی قابل فهم و درک شدنی منتشر کردیم.
کمتر شدن خلق آثار گرافیکی با محوریت کرونا
از ادیبی می‌پرسیم که چرا خلق کار‌های گرافیکی با محوریت کرونا نسبت به ابتدای شیوع کرونا کمتر شده است او پاسخ می‌دهد: وقتی مردم عینی‌ترین و ملموس‌ترین پیام‌ها را در خانه و همسایگی خودشان و در کوچه و خیابان می‌بینند و بی تفاوت از کنارش می‌گذرند و خودشان مرتکب همان روش‌های خطرآفرین و غیر پیشگیرانه می‌شوند، در رستوان ها، کافی شاپ‌ها و مهمانی‌های دوستانه شرکت می‌کنند و به ویروس آلوده می‌شوند، یک اثر گرافیکی چه کاری برای آن‌ها می‌تواند انجام دهد؟
به نظر او، مردم و بیشتر جامعه به نوعی یا بی خیال شده اند یا باور ندارند و فکر می‌کنند مرگ برای همسایه است؛ بنابراین به راحتی کار‌های پرخطر انجام می‌دهند.
ادیبی با اشاره به حضور هنرمندان در جلسات و نمایشگاه‌هایی که در این ایام برگزار شده تأکید می‌کند: کسی که در این شرایط خودش در یک نمایشگاه شرکت می‌کند چطوری می‌تواند مردم را به در خانه ماندن دعوت کند.
این هنرمند بر این باور است، باید همگی شیوه نامه‌های بهداشتی را رعایت کنیم و در عمل پیام‌های پیشگیرانه را به یکدیگر نشان دهیم نه فقط با یک اثر گرافیکی. بله، این روز‌ها آثار با محوریت کرونا نسبت به روز‌های ابتدایی کمتر شده است، خود من هم کمتر کار می‌کنم، چون می‌بینم که تأثیر زیادی ندارد.
آثار هنری، دیگر رفع کننده نیاز‌ها نیستند
مهدی اشراقی، کارشناس ارشد ارتباط تصویری و دکترای فلسفه هنر، نیز نظرش را درباره کم کاری گرافیست‌ها در بحران پیش آمده این گونه مطرح می‌کند: هنرمندان هر سرزمینی در دوران‌های سخت زندگی مردمانشان با بینشی دگرگون به آن‌ها مشارکت زندگی و امید هدیه می‌دهند، اما این رفتار برای ظهور، نیاز به شرایطی دارد. به نظر او در زمانه‌ای که کمتر اعتمادی بین مردم است و سرگشتگی و نفاق و دروغ بر زندگی‌ها سایه افکنده است، آثار هنری دیگر رفع کننده نیاز‌های مردم نخواهند بود. اشراقی همچنین تأکید می‌کند: اگرهم اتفاقی بیفتد یا قرار باشد بیفتد، هنرمند یا محکوم به سانسور می‌شود و یا برچسب نفاق و دورویی بر او زده خواهد شد. او همچنین در پایان صحبت هایش یک پرسش را مطرح می‌کند: آیا زمانش نرسیده که مدیران و سیاست مداران و مردمانمان طالب و مشوق هنرمندانشان باشند و با نگاهی مستأصل، اما مهرآمیز از آن‌ها تقاضای ورود برای اندکی امید و رنگ افشانی داشته باشند؟
شرط اطلاع رسانی یک گرافیست
رضا باباجانی دلیل کم کاری گرافیست‌ها در خلق آثاری با محوریت کرونا را این گونه توضیح می‌دهد: به نظر من طراحی گرافیک در این حوزه کارایی ندارد و نمی‌تواند در زمینه اطلاع رسانی درباره روش‌های جلوگیری از شیوع کرونا تأثیرگذار باشد.
به نظر او، بیشتر آثاری که با استفاده طراحی گرافیک و با محوریت کرونا انجام شده، تنها تصاویر و فریم‌های تزیینی هستند که طراح گرافیک از آن‌ها استفاده کرده تا خودش را معرفی کند. این هنرمند تأکید می‌کند: اطلاع رسانی با یک تیتر بزرگ و ده تایپوگرافی متنوع انجام نمی‌شود و کسی که درگیر بحران شده با یک آگهی خوشگل از آن بحران بیرون نمی‌آید. او بر این باور است که گرافیک نمی‌تواند به بحران کرونا کمک کند ازاین رو خودش را درگیر خلق آثاری با این محوریت نکرده است.
باباجانی یادآور می‌شود: طراح گرافیک می‌تواند تسهیلگر و اطلاع رسان باشد، اما برای این کار نیاز به یک منبع قوی اطلاعات و یک شیوه اطلاع رسانی درست دارد. زمانی که این سازوکار و زیرساخت‌ها تأمین نشود تمام این کار‌ها چیزی به غیر از بزک نخواهد بود.
به باور او، آنچه در بحران به جامعه کمک می‌کند فقط یک مسیر سیستماتیک و علمی است که هنر، زیبایی شناسی، دیزاین و هرچیز دیگری می‌تواند در اختیار آن قرار گیرد.
این هنرمند تأکید می‌کند: اگر طراحی گرافیک و هر زیرمجموعه دیگری از دیزاین به درستی در جای خودش قرار گیرد می‌تواند مؤثر واقع شود. در واقع هنر، زمانی می‌تواند کاربرد داشته باشد که جایگاهش تعریف و ضرورت آن احساس شود در غیر این صورت کارایی ندارد.
گرافیک، هنر سفارشی است
مصطفی مومیوند نیز نظرش درباره کم کاری طراحان گرافیک در خلق آثاری با محوریت کرونا را این گونه بیان می‌کند: گرافیک یک هنر سفارشی است یعنی هنری نیست که عرضه شود بعد مخاطبش را پیدا کند. این حرفه و هنر بر پایه سفارش کار می‌کند. به طوری که بسیاری از طراحان گرافیک حرفه‌ای از دو ماه جلوتر سفارش هایشان را می‌بندند و تمرکزشان را روی همان سفارش‌ها می‌گذارند. به گفته او، معمولا مجموعه‌های فرهنگی متولی برگزاری یک نمایشگاه و یا شگل گیری مجموعه می‌شوند و به نوعی طراحان گرافیک را پای کار می‌آورند که با موضوع کرونا چندان این اتفاق رخ نداده است.
او یادآور می‌شود: فضای گرافیک هم چندسالی می‌شود که سرد است و این قضیه ربطی به کرونا ندارد. سرد شدنی که ناشی از پایین آمدن سطح رقابت، کم رنگ شدن امید فعالان این حوزه برای پیشرفت، کم حال‌تر شدن دانشجویان و سرگرم بودن قدیمی تر‌ها با بازار خودشان است. البته مومیوند این نکته را نیز یادآوری می‌کند که با وجود همه این مسائل، برخی طراحان گرافیک شخصا کار‌هایی را با محوریت کرونا انجام داده اند، اما منسجم نبوده است. به گفته او تشکل‌های معدودی در حوزه گرافیک وجود دارند. وقتی هم تشکلی فعالیت نکند طراح گرافیک تنها می‌تواند کارش را در فضای مجازی به اشتراک بگذارد که اثری نخواهد داشت، چون اثرگذاری به استمرار وابسته است.
مومیوند که جای نمایشگاهی با محوریت کرونا را خالی می‌داند خاطر نشان می‌کند: نهاد‌ها و سازمان‌ها پای کار نیامدند شاید هم اولویت هایشان فرق می‌کند. البته نهاد‌هایی که متولی کار‌های فرهنگی هستند آنچنان بودجه‌ای هم ندارند و نمی‌توانند هزینه‌ای برای طراحی در نظر بگیرند در نتیجه این زنجیره قطع شده است.
این هنرمند می‌افزاید: گرافیک یک بازار تجاری است. وقتی هم بازار ضعیف شود سفارش‌های حرفه‌ای کم و طراحان گرافیک کم کار می‌شوند؛ بنابراین این روز‌ها خیلی‌ها به دنبال راه‌های جایگزین هستند و بسیاری هم دنبال این هستند که برای خارج از کشور کار کنند.