فرنود فغفور مغربی
خبرنگار شهرآرا محله
کتابخانهها همیشه مراجعان خاص خودشان را داشته‌اند. بیشتر این افراد هم دانش‌آموزان کنکوری یا دانشجویانی بوده و هستند که نزدیک به‌روزهای پایان‌ترم شده و دغدغه امتحان و آزمون دارند. گاهی هم فردی کهنسال که از جوانی اهل کتاب بوده و حالا در خزان زندگی‌اش به فکر افزایش داشته‌های علمی‌اش افتاده به سراغ کتاب و کتابخانه می‌رود. این تصویر، هنوز تا اندازه‌ای در عموم کتابخانه‌های همگانی تکرار می‌شود اما از طرف دیگر، کتابخانهها سعی می‌کنند پوست بیندازند و از محیطی عبوس و کاملاً ساکت به محفلی برای اهل فرهنگ و هنر دربیایند و با برگزاری برنامه‌های مختلف همه اعضای خانواده را به کتابخانه جذب کنند. راه‌اندازی ایستگاه‌هایی برای مطالعه آزاد افراد و همچنین مکانی برای خواندن روزنامه‌ها و مجلات گوناگون، بخشی از تدابیر نوین کتابخانه‌هاست. در این میان کتابخانه آیت ا… حاج شیخ مجتبی قزوینی (ره) که ازجمله معدود کتابخانه‌های منطقه طبرسی است طرح‌های متنوعی را برگزیده است. این کتابخانه بنا به پیشنهاد یکی از کارکنانش ایستگاهی برای نگهداری خردسالان راه‌اندازی کرده است تا مادران بتوانند با خیالی آسوده به کتابخانه بیایند و کتاب موردنظرشان را انتخاب کنند و بی‌دغدغه دقایقی را در فضای فرهنگی سر کنند.آنچه بهانه ما شد تا روایتی تازه از این کتابخانه ارائه دهیم راه‌اندازی بخشی ویژه «نابینایان و کم‌بینایان» بود. کتابخانه گویای رضوی در محل کتابخانه قزوینی وابسته به سازمان کتابخانهها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، پس از تهیه و آماده‌سازی منابع و تجهیزات لازم برای نابینایان و کم‌بینایان در سال ۱۳۸۳ راه‌اندازی شده است. هم‌اکنون 13 هزار فایل شامل خوانش کتاب‌ها و جزوات علمی در مجموعه کتابخانه، به مراجعان ارائه می‌شود. خدمات کتابخانه در این بخش به مخاطبانش، گستره‌ای کشوری دارد و کاملاً رایگان است.در ادامه با پیشینه، برنامه‌های امروز، خدمات عمومی و اختصاصی کتابخانه در گفت‌وگو با مدیر بخش آقایان و بانوان آن آشنا می‌شویم.
آشنایی با کتابخانه و کتابداران
علی وظیفه‌دان، مسئول کتابخانه شیخ مجتبی قزوینی (ره) و همچنین کتابخانه گویای رضوی است که بخشی ویژه روشندلان در این مرکز است. او کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی از دانشگاه پیام نور مشهد است و از سال ۷۷ با کتابخانه‌های مختلفی همچون کتابخانه‌های مسجد الرضا (در خیابان احمدآباد) و آیت‌ا... هاشم قزوینی (در بولوار شهید رستمی) و چند سال اخیر در همین کتابخانه (خیابان طبرسی، چهارراه مجلسی، خیابان مجلسی غربی ۱) خدمت کرده است.
فاطمه امامی نیز سرپرست بخش خواهران کتابخانه آیت‌ا… حاج شیخ مجتبی قزوینی (ره) است. او کارشناس ارشد رشته «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» است و 23 سال سابقه کار دارد.
وظیفه‌دان به استفاده هم‌زمان افراد بینا و روشندل از این کتابخانه اشاره می‌کند و می‌گوید: این مرکز برای عموم علاقه‌مندان مطالعه بنا گذاشته شده است؛ هرچند در بخش «گویا»، تمرکز و خدمات‌رسانی را به جامعه روشندلان گرامی اختصاص داده‌ایم. کتابخانه در 2ساختمان مستقل، ویژه بانوان و آقایان واقع شده است.
امامی می‌گوید: وظیفه ما این است که با رویی خوش با مراجعه‌کنندگان روبه‌رو شویم و اگر آن‌ها احیانا آشنایی با کتابخانه دارند، راهنمایی لازم را داشته باشیم.
از کتابخانه شهید بیننده تا امروز
سابقه این کتابخانه با کتاب‌های اهدایی یک شهید به مسجد محله آغاز شده است. مدیر کتابخانه از اولین روزهای این مرکز مطالعه یاد می‌کند و می‌گوید: کتابخانه در دهه 60 شکل گرفته است. در اولین روزها، کتابخانه در زیرزمین مسجد انصار المهدی که در همین خیابان قرار دارد بنا گذاشته شد. ماجرا هم این بود که بعد از شهادت «شهید بیننده»، خانواده‌اش کتابخانه او را به مسجد محل هدیه دادند و هیئت‌امنای مسجد هم تصمیم گرفتند طبقه زیرزمین مسجد را به کتابخانه اختصاص دهند. در ادامه عموم مردم، خواهان امکانات به‌روزتر و کتاب‌های جدید شدند. به دلیل استقبال خوب اهالی، کتابخانه از زیرزمین مسجد به مکان امروزی آن منتقل شد. روال کاری هم این‌طور بود که چندین خانه مسکونی خریداری و زمین منازل یکپارچه و اولین ساختمان کتابخانه در سال ۶۷ راه‌اندازی شد. آن ساختمان ۳ طبقه داشت و یک طبقه به آقایان، یک طبقه به بانوان و طبقه سوم به مخزن کتابخانه اختصاص پیدا کرده بود.
وظیفه‌دان به توسعه کتابخانه قدیمی اشاره می‌کند و می‌گوید: سال‌ها همین روال ادامه داشت اما با توجه به مراجعان زیاد و کمبود کتابخانه در این محدوده شهری تصمیم گرفته شد برای بار دوم کتابخانه توسعه یابد. در سال 1386 ساختمان جدید ساختمان نوین کتابخانه به مجموعه اضافه و تصمیم گرفته شد بخش قدیمی که شامل 3طبقه بود کلاً در اختیار بخش بانوان و ساختمان جدید هم به‌عنوان بخش آقایان کتابخانه باشد.
بانوی سرپرست بخش خواهران کتابخانه نیز می‌گوید: وسعت زمین کتابخانه در مجموع ۹۰۰ مترمربع را شامل می‌شود و زیربنای ساختمان‌ها هم هزار و 800 مترمربع است. هر دو ساختمان دارای 3طبقه است و شامل سالن‌های نشریات، اینترنت، امانت، تالار مرجع و بخش مراجعان و قفسه‌های کتاب است. شمارگان کتاب‌های کتابخانهها بالغ‌بر یکصد هزار کتاب است.
کتاب‌ها به‌روز می‌شوند
از مهم‌ترین نکات کتابخانه‌ای پویا این است که کتاب‌ها مدام به‌روز شود. مدیر کتابخانه در این بخش توضیح می‌دهد: هر ساله موجودی کتابخانه بررسی می‌شود و کتاب‌های کهنه از مجموعه حذف و کتاب‌های به‌روز جایگزین می‌شود. روال هم این است که نیاز مراجعان محور کار ماست. همه اعضا و مراجعان می‌توانند در صورت نبود کتاب موردنظرش، اسم کتاب را در نرم‌افزاری که در اختیار عموم است، ثبت کنند. اسامی درخواستی جمع‌آوری می‌شود و مسئولان بخش فراهم‌آوری منابع کتاب را خریداری می‌کنند و به داشته‌های کتابخانه اضافه می‌کنند.
عضویت در یک کتابخانه؛ استفاده از همه کتابخانهها
کتابخانه قزوینی در تقسیم‌بندی کتابخانهها از نوع کتابخانه‌های عمومی است و همان‌طوری که پیداست باید بتواند جواب‌گوی تقاضا و سلیقه مراجعان باشد. البته نمی‌توان ادعا کرد که کتابخانه شامل کلیه کتاب‌هایی است که مراجعان خواهان آن هستند. مدیر کتابخانه در همین‌باره می‌گوید: بین کتابخانه‌های آستان قدس همکاری درون‌سازمانی وجود دارد. بدین‌صورت که اگر یک عضو در هر کتابخانه خواهان کتابی باشد و آن کتاب در کتابخانه فردی که عضو است وجود نداشته باشد اما در دیگر کتابخانه‌های فهرست شده باشد، تبادل انجام می‌شود و فرد می‌تواند از کتابی که کتابخانه‌اش از دیگر کتابخانهها امانت گرفته است بهره‌مند شود. به عبارت دیگر فرد در عین عضویت در یک کتابخانه از دارایی همه کتابخانه‌هایی که در این همکاری شرکت دارند، استفاده می‌کند. خود فرد هم می‌تواند به کتابخانه دیگری که دارای کتاب موردنظرش است مراجعه کند و با کارت کتابخانه‌ای که دارد به هدفش برسد.
«ای‌بوک»، کتابی که کاغذی نیست!
کتابخانهها امروزه سعی می‌کنند به فناوری روز مجهز شوند تا بتوانند انواع کتاب‌ها که بعضاً دیجیتال هستند، ارائه کنند. وظیفه‌دان می‌گوید: بعضی منابع که در سال‌های اخیر به بازار می‌آید نه به‌صورت کاغذی بلکه گاهی صوتی است یا گاهی دیجیتال در قالب پی.دی.اف است. حتی فایل‌هایی با پسوندهای نوین هم وجود دارد که تنها با دستگاه‌های مخصوص کتابخوان خوانده می‌شود. کتابخانه ما انواع مختلف کتاب‌های چاپی و فراچاپی را داراست. هم‌اکنون 15 هزار حلقه (سی‌دی و دی‌وی‌دی) داریم که مدام تکمیل و به‌روز می‌شود. این تعداد شامل 13 هزار کتاب صوتی است. باید در اینجا به منابع شناور کتابخانه هم اشاره کنم. کلیه کتاب‌های چاپی و فراچاپی دیگر کتابخانه‌های آستان قدس رضوی هم در صورت نیاز می‌تواند در اختیار اعضای کتابخانه‌‌مان قرار گیرد.
او ادامه می‌دهد: خدمت نوینی هم در کتابخانه تعریف شده است. در بخش مطالعه دیجیتال سایت‌هایی هستند که دارای میلیون‌ها نسخه کتاب دیجیتال هستند. اعضا می‌توانند در محل کتابخانه حاضر شوند و با بهره از رایانه‌ها و دسترسی‌های ویژه‌ای که کتابخانه تهیه کرده است از منابع بیکران این سایت‌ها که برترین کتابخانه‌های دیجیتال در جهان هستند هم استفاده کنند. بخشی از این سایت‌ها گیگالایب، نورلایب، سیولیکا، ویراساینس و... است. تنها برای اطلاع می‌گویم که «ویراساینس» دسترسی به ۱۰ میلیون مقاله و منبع معتبر را در بردارد.
مدیر کتابخانه با اشاره به خدمات دیجیتال به پژوهشگران می‌گوید: اکانت استفاده از خدمات پولی را برای اغلب این سایت‌ها داریم. پژوهشگران و کلیه افرادی که به منابع سامانه‌های اینترنتی نیاز دارند می‌توانند با پرداخت مبالغی جزئی یا در بعضی موارد به‌صورت رایگان استفاده کنند.
کتاب‌های صوتی
کتاب‌های صوتی همان کتاب‌های چاپی هستند که برای سهولت استفاده افراد ازجمله نابینایان خوانش شده و به صورت صوتی درآمده است. کیفیت ضبط این کتاب‌ها متفاوت است. گاهی فردی کتاب یا جزوه‌ای را با ضبط‌صوت معمولی، صوتی می‌کند و گاهی کتاب در استودیوهای ویژه همراه با میکس موسیقی و افکت‌های لازم به وسیله خوانشگران حرفه‌ای فراهم می‌شود. واضح است کیفیت این 2 اثر با هم متفاوت است. امروزه شمارگان کتاب‌هایی که حرفه‌ای تهیه می‌شود روزبه‌روز بیشتر می‌شود.
مدیر کتابخانه به استفاده همه اعضا از منابع صوتی کتابخانه اشاره می‌کند و می‌گوید: هرچند نیت اول در کتابخانه گویای رضوی برای روشندلان بوده است اما هم‌اکنون این محدودیت برطرف شده است و همه افراد می‌توانند از کتاب‌های صوتی کتابخانه بهره ببرند. اگر گوش دادن به کتاب‌های صوتی را هم عرض مطالعه کتاب‌های چاپی بدانیم روشن است که می‌توان با عمومیت یافتن استفاده از کتاب‌های صوتی به بالاتر بردن سطح مطالعه و آگاهی عمومی دست یافت خاصه اینکه تلفن‌های همراه افراد و ساعت‌های زیادی که شهروندان در ایستگاه‌های اتوبوس یا مترو صرف می‌کنند می‌تواند با استفاده از کتاب‌های صوتی به‌خوبی پر شود.
امامی نیز با اشاره به برنامه آینده کتابخانه می‌گوید: بنا داریم همه محتوای صوتی را روی وب بیاوریم تا افراد حتی به عضویت در کتابخانه نیاز نداشته باشند و بتوانند به‌راحتی از داده‌های کتابخانه به‌صورت آزاد استفاده کنند. البته معذوریت‌هایی هم در این بخش وجود دارد که رعایت قانون کپی‌رایت بخش مهم مسئله است. لااقل درباره فایل‌هایی که مشمول این قوانین نمی‌شوند و تهیه‌کنندگان آن با نیت انتشار آزاد و عمومی، محتواهای دیجیتالی را تولید کردند، می‌توان به غنی شدن فضای وب فارسی در این بخش کمک کرد.
آمار بازدیدکنندگان در خورتوجه است
میزان مراجعه به کتابخانه شناور است و در فصل‌های مختلف و ایام درسی-امتحانی سال تعداد بازدیدکنندگان از کتابخانه بیشتر می‌شود. برای همین نمی‌توان به‌صورت دقیق آمار داد. در این میان مراجعه‌کنندگانی هستند که به‌صورت دائم از کتابخانه بهره می‌برند. این افراد از اقشار مختلف هستند و شامل پژوهشگران، بازاریان و زنان خانه‌دار هستند که در همین حوالی سکونت دارند. کتابخانه در بخش آقایان و خانم‌ها در مجموع از ابتدای تأسیس 32 هزار عضو داشته است و هم‌اکنون اعضای فعال و پویای آن 5 هزار نفر هستند. به‌صورت میانگین می‌توان گفت 400 نفر به‌صورت روزانه در بخش آقایان از کتابخانه بهره می‌برند. افراد با داشتن کارت دیگر کتابخانه‌های آستان قدس که در نقاط مختلف شهر پراکنده است می‌توانند از خدمات این کتابخانه بهره ببرند.
امامی درباره تعداد بانوان مخاطبان کتابخانه می‌گوید: تا به حال حدود 20 هزار بانو در کتابخانه عضو شدند. از این لحاظ از بخش آقایان جلو هستیم. این کتابخانه از دوره اول دبیرستان تا مادربزرگی 79 ساله عضو دارد.
وی درباره جانمایی کتابخانه قزوینی گفت: ابتدا مطالعاتی درباره جانمایی کتابخانه‌ای برای نابینایان و کم‌بینایان در شهر انجام شد. با توجه به آمارهای گرفته شده مشخص شد این محدوده شهری دارای بیشترین روشندلان است. برای همین کتابخانه گویای رضوی در این محل راه‌اندازی شد. هم‌اکنون 250 روشندل از کتابخانه ما بهره می‌برند. البته استفاده‌کنندگان نابینا و کم‌بینا منحصر به این افراد نیست. ما با مرکز و کتابخانه‌های دیگری که به این افراد خدمت می‌دهند ارتباط کاری داریم. به‌عنوان نمونه کتابخانه‌های مربوط به بهزیستی یا کتابخانه‌های مربوط به جامعه نابینایان در شهرهای مختلف یا کتابخانه‌های دانشگاهی که ویژه نابینایان است ازجمله کتابخانه‌هایی هستند که از مجموعه ما برای خدمات‌دهی به مخاطبانشان بهره می‌برند.
او به رایگان بودن خدمات کتابخانه گویای رضوی اشاره کرد و گفت: کلیه خدمات این کتابخانه برای افراد کم‌بینا و نابینا و مجروحان و جانبازان رایگان است. برای افراد سالم هم حق عضویتی معادل 5 هزار تومان همراه با مدارکی مانند عکس و رونوشت شناسنامه لازم است تا خدمات مشابه را دریافت کنند.
ارسال داده‌های صوتی برای روشندلان
واقعیت این است که آمدن فرد روشندل به کتابخانه به‌آسانی آمدن فردی بینا نیست. کتابخانه گویای رضوی با درک این مهم سعی کرده است علاوه بر تهیه کتاب‌های صوتی به‌روز، بستری فراهم آوریم تا روشندلان با سهولت و سرعت بیشتری از خدمات موجود بهره ببرند.
مدیر کتابخانه ادامه می‌دهد: نابینایان و کم‌بینایان از طریق سایت و تلفن درخواست محتوای موردنظرشان را به ما منتقل می‌کنند. کتابخانه هم با توجه به حجم درخواست، فایل‌های موردنظر را از طریق فلش، سی‌دی، دی‌وی‌دی یا هاردهای اکسترنال برای مخاطبان ارسال می‌کند. تمام این فرایند به‌صورت رایگان انجام می‌شود.
نیت خیرخواهانه در شمایل صوتی!
یکی از نیازهای دائمی کتابخانهها به‌روز بودن منابعشان است. در این بخش خریداری محتواهایی که هر روزه از سوی مؤسسات تولید می‌شود از بایسته‌های کتابخانه‌هاست. مدیر کتابخانه ضمن تأکید بر تهیه محتواهایی که در بازار ارائه می‌شود به تهیه منابع در شکلی خیرخواهانه اشاره می‌کند و می‌گوید: در بخش کتاب‌های صوتی هنوز راه زیادی تا اشباع نیاز مخاطبان وجود دارد. برای افزایش سرعت در این بخش از کمک افراد استفاده می‌کنیم. فرض کنید استادی در دانشگاه برای دانشجویی که بینایی ندارد منبعی را معرفی می‌کند یا جزوه‌ای می‌دهد. وقتی نابینا نیازش را در این بخش به ما اعلام می‌کند، منبع موردنظر را فراهم می‌آوریم و به افرادی که سابقه کار در بخش تولید کتاب صوتی به‌صورت رایگان دارند قرار می‌دهیم. آن‌ها به نیت شکر نعمت بینایی، متن را با امکاناتی که در اختیار دارند خوانش و پردازش می‌کنند و محصول نهایی کار به منابع کتابخانه افزوده‌شده و برای فرد سفارش‌دهنده ارسال می شود.
کتاب‌های «بریل» و نابینایان
کتابخانه گویای رضوی کتابخانه صوتی است اما در بخش کتاب‌های چاپ‌شده با خط بریل هم خدماتی محدود به روشندلان ارائه می‌کند. وظیفه‌دان می‌گوید: گاهی مخاطبان نابینا از ما کتاب‌هایی با خط بریل می‌خواهند ما نیازهای آن‌ها را از دیگر کتابخانه‌های شهر تهیه می‌کنیم و در اختیارشان قرار می‌دهیم.
از کتاب‌های عمومی تا کتاب‌های تخصصی
نیازهای علمی نابینایان مانند دیگر افراد است. بعضی از روشندلان در پی خواندن تفریحی کتاب هستند. معمولا این دسته کتاب‌های عمومی را می‌پسندند. عده‌ای دیگر هم دانش‌آموز یا دانشجو هستند و به کتاب‌های تخصصی نیاز دارند. بیشتر این بخش از نابینایان در رشته‌های گوناگون علوم انسانی تحصیل می‌کنند.
توسعه کتابخانه ادامه دارد
کتابخانه امروزه سعی دارد از قالب ارائه خدمت به‌صورت حضوری دورتر شود و خدماتش را به‌صورت مجازی به علاقه‌مندانش ارائه دهد. مسئول کتابخانه قزوینی توضیح می‌دهد: همان‌طوری که در بخش کتابخانه گویا سعی کردیم در اختیار قرار دادن منابع را سهل کنیم سعی داریم ارائه خدمت به افراد عادی را هم سهل‌تر کنیم. بنا داریم منابع در وب فراهم شود تا افراد راحت‌تر به کتاب‌ها دسترسی داشته باشند.
او به دیگر رویکردها برای سهولت استفاده از کتابخانه اشاره می‌کند و می‌گوید: بخش «مطالعه دیجیتال» را در کتابخانه راه‌اندازی کردیم و همچنین طرحی به‌عنوان «پرسش از کتابدار» را آغاز کردیم. در این طرح افرادی که دنبال موضوعی خاص می‌گردند می‌توانند با تلفن به کتابخانه و کتابدارانمان متصل شوند و سؤالاتشان را با آن‌ها درمیان گذارند تا از تجربه او در راستای تهیه منابع مختلف ذیل موضوعی که در آن بخش پژوهش می‌کند با سهولت بیشتری استفاده کند.
کارهای فوق‌برنامه هم در سلسله خدمات کتابخانه قرارگرفته است. برنامه‌هایی مانند انتخاب رشته ویژه کنکوری‌ها! بانوی سرپرست بخش خواهران کتابخانه نیز توضیح می‌دهد: با همکاری خوبی که مرکز مشاوره آستان قدس با ما داشت بحث مشاوره انتخاب رشته را برگزار کردیم. تصمیم داریم مشاوره‌های کتابخانه‌ای را از انتخاب رشته‌های تحصیلی به عنوان‌های دیگری مانند کار، ازدواج و خانواده گسترش دهیم.
امامی ادامه می‌دهد: برنامه خوانش کتاب از سوی نویسندگان و ایجاد پاتوق‌های گفت‌وگو اهالی فرهنگی را در کتابخانه راه‌اندازی کنیم.
وی به تعامل کتابخانه با مدارس منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: این‌گونه نیست که در کتابخانه بنشینیم و منتظر افراد شویم. به مدارس می‌رویم و برای دانش‌آموزان کارگاه‌های آموزش کتابداری و شیوه استفاده بهینه از کتابخانه را برای دانش‌آموزان دبیرستانی در روند کاری داریم. در مدارس کتاب‌های خوب و پرمراجعه را به دانش‌آموزانمان مراجعه می‌کنیم.
مهدکودکی از جنس کتاب
ایستگاهی برای نگهداری کودکان در ورودی کتابخانه راه‌اندازی شده است. امامی با اشاره به ایجاد فضای مناسب برای بانوانی که با کودکانشان به کتابخانه می‌آیند، توضیح می‌دهد: در ایستگاه کتاب‌های ویژه کودکان همراه با بازی‌های فکری آماده شده است. دقایقی که مادران برای امانت گرفتن کتاب موردنظرشان به کتابخانه مراجعه می‌کنند از کودکانشان در این قسمت نگهداری می‌کنیم تا مادران با آرامش کامل بتوانند بهره بیشتری از کتابخانه داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: این پیشنهاد از سوی یکی از کارکنان بانوی کتابخانه برای اولین مرتبه عنوان شد و بعد از تأیید مسئولان ایستگاه نگهداری کودکان راه‌اندازی شد. ظاهرا در چند کتابخانه عمومی دیگر هم طرح مشابهی را اجرا کردند.
حرف آخر
وظیفه‌دان می‌گوید: سعی داریم کتاب را وارد خانه مردم کنیم. دوست دارم همان‌طوری که خانواده‌ها با هم به مرکز تفریحی می‌روند فضا هم به‌گونه‌ای باشد که همه اعضای خانواده در کنار هم به کتابخانه بیایند و در کنار هم از منابع کتابخانه استفاده کنند.
او اضافه می‌کند: حرف بعد از آخرم هم این است که افراد به‌محض اینکه حس می‌کنند کتابی در خانه‌دارند که دیگر نیازی به آن ندارند آن را به کتابخانه هدیه دهند. بعضاً با انبوهی کتاب علمی مواجه می‌شویم که به کتابخانه اهدا می‌شود اما تاریخ استفاده از آن‌ها گذشته چراکه کتاب‌های علمی و درسی مانند کتاب‌های عمومی نیستند و زمان‌دار هستند.
امامی نیز در پایان این گفت‌وگو می‌گوید: باید به دانش‌آموزان آموزش داده شود تا چگونه از کتابخانه استفاده کنند. اگر کسی نداند در کتابخانه چگونه کتاب موردنظرش را پیدا کند سرگیجه می‌گیرد و انگیزه‌اش برای مراجعه بعدی کمتر می‌شود. من تابلویی در بخش خواهران نصب کرده‌ام که روی آن نوشته شده است: «هرچه درباره کتاب‌ها نمی‌دانی از کتابدار بپرس!» ای کاش چنین آموزش‌هایی در برنامه مدارس قرار بگیرد.