محسن موسوی زاده | شهرآرانیوز؛ «دلار هرات»، «دلار سلیمانیه»، «دلار استانبول» و... هرچند ممکن است این نام‌ها برای شهروندان معمولی چندان آشنا نباشد، برای بسیاری از فعالان اقتصادی نامی آشناست. تا همین چند سال پیش که مراودات تجاری ایران با امارات متحده عربی بیشتر بود، این کشور یکی از مراکز مهم انتقال ارز به داخل ایران و تعیین قیمت دلار در بازار آزاد محسوب می‌شد.
اکنون هم این مسئله تاحدودی درست است، زیرا همچنان نرخ درهم در تعیین نرخ دلار بازار آزاد نقشی مهم دارد، با این حال از چند سال پیش تاکنون به دلیل کاهش مراودات ایران و امارات و البته سخت گیری‌های این کشور در انتقال ارز به ایران، تلاش شد در مراکز تامین ارزی کشور تنوع داده شود. همین مسئله سبب شد که ترکیه، عراق و افغانستان به مراکز مهم دادوستد ارزی برای تجار ایرانی تبدیل شوند. در این میان، یکی از شهر‌هایی که به مرکز تامین ارزی ایران تبدیل شده است، مشهد است. این مسئله باعث شده است دربین بازیگران ارزی کشور، عنوان «دلار مشهد» رایج شود.
اما دلار مشهد چیست و چرا از دلار سایر شهر‌ها ارزان‌تر است؟ دلار مشهد، ارزی است که تجار افغاستانی یا ایرانی از افغانستان وارد کشور می‌کنند و تبدیل به ریال می‌شود. باید این مسئله را درنظر گرفت که در شرایط خاص اقتصادی مثل اکنون که نوسانات ارز زیاد است، منطقه‌ای که تامین کننده دلار در بازار آزاد است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. باتوجه به اینکه فاصله هرات تا مشهد زیاد نیست، این مسئله سبب می‌شود که دلار آزاد در مشهد کمی ارزان‌تر از تهران باشد، به طوری که به گفته فعالان بازار، قیمت دلار مشهد گاه ۲۰۰ تا ۳۰۰ تومان از ارز آزاد سایر شهر‌ها کمتر است.
جلوی بانک ملی مرکزی در خیابان امام خمینی (ره) و اطراف آن، مملو از جمعیت است. حضور افراد مختلف با ظاهری متفاوت که برای خرید دلار آمده اند، توجه هر فردی را جلب می‌کند. آن طور که از رصد قیمت‌ها دستمان آمده است، در دو روز گذشته روند قیمت دلار در بازار افزایشی بوده است، به طوری که دیروز قیمت این ارز به ۲۴ هزارو ۶۰۰ تومان رسیده بود. همین مسئله سبب شده بود تکاپوی واسطه‌ها برای خرید دلار بیشتر شود. در این میان، واکنش واسطه‌ها به اسم دلار هرات نیز جالب بود. برخی چندان اطلاعی نداشتند یا این طور می‌خواستند نشان دهند که این مسئله چندان اهمیتی ندارد.
اما برخی دیگر از واسطه‌ها با این مسئله آشنایی خوبی داشتند، اما رک و پوست کنده گفتند که این دلار‌ها مربوط به معاملات در حجم انبوه است و خریداران خرد اصلا به این حوزه ورود پیدا نمی‌کنند. به گفته یکی از واسطه ها، برخی تجار افغانستانی و ایرانی دلار‌های خود را از این طریق به ریال تبدیل می‌کنند، اما آن‌ها این کار را بیشتر از طریق دلال‌های عمده دلار که به صورت غیررسمی فعالیت می‌کنند، انجام می‌دهند.
به گفته دلال ها، حجم دلاری که این افراد به بازار می‌آورند، بیشتر است و گاه روزانه به چندصدهزار دلار ازسوی یک نفر می‌رسد، این درحالی است که بیشتر خرید‌هایی که در خیابان امام خمینی (ره) انجام می‌گیرد، در حد چندهزار دلار است. دلال‌ها تاکید می‌کنند که حجم‌های سنگین دلار به لحاظ امنیتی، عرضه دلار در این منطقه را پرریسک می‌کند، اما برخی دلال‌های همین خیابان با ارتباطاتی که با دلال‌های عمده دارند، بخشی از دلار‌هایی را که از هرات به ایران وارد می‌شود، در کوچه ثبت عرضه می‌کنند. واسطه‌ها می‌گویند که بیشتر بودن نرخ دلار آزاد از نرخ صرافی‌ها سبب شده است که برخی تجار افغانستانی دلار خود را در شبکه غیررسمی عرضه کنند.
رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی در گفتگو با شهرآرا، ورود دلار از افغانستان به مشهد را تایید می‌کند و در این باره می‌گوید: هرچند مسئولان افغانستانی می‌دانند که بخشی از ارز موردنیاز ایران از هرات تامین می‌شود، مایل نیستند این موضوع آشکار شود. محمدحسین روشنک می‌افزاید: اینکه برخی تجار ایرانی می‌گویند صادرات ریالی داریم، چندان دقیق نیست، زیرا صادرات، ریالی نمی‌شود. مگر ریال جمهوری اسلامی در افغانستان توزیع می‌شود که تجار افغانستانی بخواهند با پول ایرانی کالا بخرند؟
وی ادامه می‌دهد: عده‌ای از افغانستان دلار را وارد مشهد کرده، آن را به ریال تبدیل می‌کنند، کالا می‌خرند و به کشور خود می‌برند. درواقع دلار از آنجا وارد شبکه ارزی مشهد می‌شود و زمینه مراوده تجاری بین دو کشور را فراهم می‌کند. این مسئله سبب شده است دلاری به نام دلار هرات و مشهد رواج پیدا کند. وی ادامه می‌دهد: این ادعا که برخی می‌گویند دلار را نمی‌توانیم وارد کشور کنیم، درست نیست. دلار با حجم زیاد چه از هرات چه از امارات، امکان ورود به ایران را دارد، اما به دلیل تحریم‌ها هزینه انتقال آن به کشور زیاد است.
وی ادامه می‌دهد: ما در چند دهه گذشته با افغانستان و آسیای میانه ارتباط بانکی نداشته ایم و ال سی (اعتبارنامه) بانکی هم برای مراوده بانکی با این کشور‌ها باز نشده است. در چند دهه گذشته مراوده تجار ایرانی با افغانستان از طریق صرافی‌ها و غیررسمی صورت می‌گرفته است، ضمن اینکه این مسئله را باید درنظر گرفت که مراوده تجاری از طریق صرافی، هزینه کمتری از بانک‌ها دارد. هزینه مراوده مالی از طریق صرافی‌ها ۷ تا ۹ درصد است، اما همین هزینه از طریق بانک‌ها بیشتر است.
همین مسئله سبب شده است تجار مایل باشند از طریق صرافی‌ها ارز را منتقل کنند. رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی بیان می‌کند: بالاخره افغانستان برای تامین کالا‌های موردنیاز کشورش، باید ارز تخصیص دهد، از این رو طبیعی است که بخشی از این ارز‌ها به منظور تبدیل شدن به کالا، وارد شبکه ارزی مشهد بشوند. وی می‌گوید: حجم حواله‌های تجار در مشهد زیاد است و حواله این شهر، وزن زیادی در بازار حواله دارد. درنتیجه قیمت ارز در این شهر، مولفه تعیین کننده قیمت دلار آزاد را دارد.