استاد احمد گلچین معانی چهره سرشناس علم و ادب که خدمات علمی، پژوهشی و کتابخانه‌ای‌شان زبانزد است و در شعر و ادب شهره خاص و عام هستند. گفت‌وگویی را با جناب آقای پرویز گلچین معانی، فرزند بزرگ ایشان، ترتیب داده‌ایم تا با زوایای کمترشناخته‌شده زندگی فردی و فعالیت‌های علمی استاد آشنا شویم.
جواد راشکی علی‌آباد | شهرآرانیوز - استاد احمد گلچین معانی چهره سرشناس علم و ادب که خدمات علمی، پژوهشی و کتابخانه‌ای‌شان زبانزد است و در شعر و ادب شهره خاص و عام هستند علاوه بر اینکه دین بزرگی بر جامعه علمی‌ادبی کشور دارند، خدمات علمی و فرهنگی‌شان به شهر مشهد از جمله دانشگاه فردوسی مشهد و آستان قدس رضوی فراموش‌ناشدنی است. امسال ۲۱ سال از فقدان ایشان می‌گذرد. اکنون با اغتنام فرصت، گفت‌وگویی را با جناب آقای پرویز گلچین معانی، فرزند بزرگ ایشان، ترتیب داده‌ایم تا با زوایای کمترشناخته‌شده زندگی فردی و فعالیت‌های علمی استاد آشنا شویم. پس از فوت استاد گلچین معانی برخی از آثار و دست‌نوشته‌های استاد به همت ایشان به زیور طبع آراسته شد.
جناب آقای گلچین معانی! کمی درباره ویژگی‌ها و خلق و خوی فردی استاد احمد گلچین معانی برای ما بگویید.
با درود و عرض ادب، چنانچه بخواهم از خصوصیات بارز فردی مرحوم پدرم که همواره زبانزد خانواده و خویشاوندان و دوستان ایشان بوده است سخن بگویم ممکن است کمی به درازا بکشد. با این حال به چند مورد از خصوصیات ایشان با ترتیب شمارگانی اشاره می‌کنم:
نظم و ترتیب پدرم که در حد وسواس بسیار شدید در همه کار‌ها و امور زندگی، از طفولیت تا آخرین روز‌های عمر، جبلی ایشان بود. برای مثال از پنج‌سالگی به خانواده تکلیف و تحمیل کرده بود که ظروف غذاخوردن ایشان از بشقاب و لیوان و استکان و قاشق و چنگال باید اختصاصی باشد و اگر مشابهی هم داشت با علامت‌گذاری باید انحصاری می‌شد و تا پایان عمر بر همین عقیده استوار بود.
وقت‌شناسی برای هر کاری و برنامه‌ای و قرار ملاقاتی که داشت، در حد استرس که واقعا برای همه عجیب بود. برای مثال چنانچه با دوستی یا ناشری قرار ملاقات در ساعت ۵ بعدازظهر داشت نیم ساعت به وقت مانده در نزدیک محل ملاقات، خودش را می‌رساند و قدم می‌زد تا رأس ساعت مقرر زنگ در خانه‌ای را بزند و یا در دفتر انتشاراتی حاضر شود، و حتی در سفر‌های هوایی همیشه یک ساعت و نیم زودتر از ساعت پرواز در فرودگاه حاضر می‌شد.
پشتکار و همت و برنامه‌ریزی دقیق در کار تألیف و تحقیق. برای مثال با علم بر بیماری جدی بیست‌وپنج‌ساله به نام سوریاسیس یا پسوریاسیس -که بسیار آزاردهنده بود و به گفته پزشکان متخصص داخلی و خارجی این بیماری اغلب گریبان‌گیر کسانی می‌شود که بیش از حد معمول وسواس و استرس دارند- و با آن احوال و دست‌های مجروح و جسم ناتوان پشت میز کار می‌نشست تا کار‌های نیمه‌تمامش را قبل از تمام شدن دوران حیات به اتمام برساند و بدون اغراق با آن حال نزار و جسم نحیف و ضعیفش گاه در شبانه روز ۱۴ ساعت مشغول نوشتن بود.
وسواس عجیب در نظافت و بهداشت و پاکیزگی که در حد فوق افراط بود. برای مثال همه‌روزه بیش از ده دوازده بار دست و صورتش را با صابون می‌شست. همه‌روزه استحمام می‌کرد و هرروز صورتش را اصلاح می‌کرد و همیشه باید محیط کارش و همه ظروف مورد مصرفش از تمیزی برق می‌زد. چنانچه کوچک‌ترین لک آبی روی استکان، لیوان آب‌خوری یا قاشق غذاخوری بود آن را برمی‌گرداند.
سخت‌گیری در لباس پوشیدن تا آنجا که انتخاب کفش و جوراب و کروات باید با کت‌وشلواری که می‌پوشید هماهنگی و هارمونی می‌داشت. (عکس‌هایی از سنین سیزده‌سالگی به بعد ایشان در آرشیو شخصی این‌جانب موجود است که نشانگر آن است که از نوجوانی این نظم و سلیقه و سخت‌گیری و دیسیپلین در لباس پوشیدن را مراعات می‌کرده است.)
وسواس شدید در طبقه‌بندی فیش‌ها، یادداشت‌های پراکنده بر حسب موضوع و چیدمان کتاب‌های کتابخانه‌اش و لوازم کارش به گونه‌ای که با چشم بسته و یا در تاریکی جای هر کتاب و قلم و کاغظ و لوازم تحریرش را می‌دانست.
پایبندی به عادت خوابیدن بین ساعت‌های ۹ تا ۱۰ شب و کار نکردن بعد از ساعت ۸ شب و بیدار شدن بین ساعت‌های ۴ تا ۵ بامداد.
عذرخواهی کردن از شرکت نکردن در مراسم جشن و مهمانی و عروسی و سوگواری حتی نزدیک‌ترین افراد خانواده. باید یادآور شوم آنچه از خصوصیات بارز پدرم خدمت شما عرض کردم شاید برای بعضی از شنوندگان آسان به نظر آید، ولی برای افراد خانواده‌اش کنار آمدن با این خصوصیات اخلاقی بسیار سخت و دشوار بود.
آیا آثار و نوشته‌هایی از مرحوم استاد وجود دارد که ایشان موفق به چاپ و انتشار آن نشده باشند؟ اگر پاسخ مثبت است ممنون می‌شوم همانند مورد قبل به صورت جامع و کامل به ریز نکات اشاره بفرمایید.
بله، اتفاقا دست‌نوشته‌ها و آثار چاپ‌نشده مرحوم پدرم بسیار زیاد است و شامل تألیفات و تعلیقات، سروده‌های منتشرنشده، یادداشت‌های پراکنده، حواشی بر کتاب‌های کتابخانه شخصی‌شان و استدراکات و اضافات بر آثار چاپی‌شان و تعلیقات بر مقالات و تألیفات دیگران است که بعد از فوت پدرم با زحمت زیادی جمع‌آوری شده و اینک فرصت مغتنمی است که این آثار را به آگاهی دوستداران پدرم برسانم:
نخست اشاره می‌کنم به «کلیات اشعار گلچین» که در ۵ دفتر دست‌نویس موجود است و جمعا یک هزار صفحه، شامل ۱۳ هزار و ۵۰۰ بیت سروده‌های ایشان از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۷۷ خورشیدی است.
دوم، متن دست‌نویس «تحفه گلچین» در ۲۷۵ صفحه که در طی سفر سیزده‌ماهه به اروپا و آمریکا در سال‌های ۶۴ و ۶۵ نوشته‌اند.
سوم، رونویسی از سفینه خطی مورخه ۱۰۲۶ هجری قمری در ۱۶۴ صفحه در سال ۱۳۴۵ خورشیدی درباره تراجم احوال و نمونه اشعار محمد صوفی مازندرانی، حکیم حاذق گیلانی، شیخ ابوالقاسم کازرونی و یک مثنوی از مولانا پناهی هروی و مقابله آن‌ها با تذکره‌های خطی دیگر به شرح زیر: مآثر رحیمی، عرفات‌العاشقین، سرو آزاد، تذکره نصرآبادی، خلاصه‌الاشعار و مآثرالأمرا.
چهارم، حواشی و تعلیقات گلچین بر ۳۵۰ جلد تذکره‌های خطی و چاپی موجود در کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد که از اهم آن‌ها عکس‌برداری کرده‌ام.
پنجم، حواشی و تعلیقات بر کتاب‌ها و نشریات ادواری موجود در کتابخانه شخصی که بعد از وفات پدرم به کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد منتقل شده است و بنده از اهم آن‌ها عکس‌برداری کرده‌ام.
ششم، حاشیه‌نویسی و تعلیقات فراوان بر کلیات صائب تبریزی با مقدمه و شرح استاد امیری فیروزکوهی چاپ و انتشارات خیام، تهران: ۱۳۳۳ که در سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۴ شمسی نوشته‌اند.
هفتم، حواشی و تعلیقات فراوان بر کتاب گلستان هنر تألیف قاضی میر احمد منشی قمی به تصحیح احمد سهیلی خوانساری انتشارات بنیاد فرهنگ ایران: ۱۳۵۲.
هشتم، حواشی و تعلیقات و اضافات به صورت یادداشت‌های پراکنده در ۷۰ صفحه بر چاپ نخست مضامین مشترک در شعر فارسی، تهران: انتشارات پاژنگ، ۱۳۶۹.
نهم، حواشی و تعلیقات و نقدی بر مقاله خانم دکتر قمر آریان با عنوان «ویژگی‌های پیدایش سبک مشهور به هندی در سیر تحول شعر فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی [دانشگاه]مشهد، شماره دوم، سال نهم، تابستان ۱۳۵۲ در ۳۷ صفحه.
دهم، استدراکات و افزوده‌ها بر چاپ نخست کتاب کاروان هند که در دی‌ماه ۱۳۶۹ از سوی مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی منتشر شده است.
یازدهم، نامه‌های شاعران و محققان و دانشمندان داخلی و خارجی هم‌عصر با گلچین.
دوازدهم، تصاویر نامه‌های احمد گلچین معانی به دیگران که بعد از درگذشت پدرم در حد امکان توانستم آن‌ها را از طریق مکاتبه جمع‌آوری کنم.
سیزدهم، مجموعه کامل مقالات گلچین به صورت تایپی و دست‌نویس در ۱۱۵ عنوان.
چهاردهم و آخرین موردی که می‌توانم اشاره بکنم عکس‌های تاریخی و منتشرنشده شامل سفر‌های داخلی و خارجی، کنگره‌ها، سمینارها، انجمن‌های ادبی و عکس‌های اهدایی توشیح‌شده بزرگان علم و ادب برای تدوین کتاب گلزار معانی.