درک انسان از محیط اطراف خود ازطریق حواس پنج‌گانه صورت می‌گیرد. از میان تمامی این حواس، این حس شنوایی است که اساس برقراری ارتباط میان انسان‌ها را فراهم می‌کند. حدود ۳۶۰ میلیون نفر از مردم دنیا، یعنی چیزی حدود ۵ درصد از جمعیت جهان، از فقدان شنوایی رنج می‌برند و معلول شنوایی خطاب می‌شوند و ۳۲ میلیون نفر از این تعداد را کودکان تشکیل می‌دهند. کلید اصلی یادگیری زبان و انجام فعالیت‌های اجتماعی برای کودکان، شنوایی است و فقدان شنوایی، مانعی بزرگ در راه آموزش و تعاملات اجتماعی آن‌هاست. اگر فقدان شنوایی این کودکان، در مراحل اولیه و سنین کم تشخیص داده شود و برای درمان آن اقدامات لازم صورت بگیرد، آن‌ها به میزان چشمگیری قادر خواهند بود به زندگی طبیعی خود باز‌گردند.
تأثیر اختلالات شنوایی
کودکان کم‌شنوا و ناشنوا، علاوه‌بر آنکه در یادگیری زبان و استفاده از آن دچار مشکل می‌شوند، به‌دلیل شرایط متفاوت خود، از اعتماد‌به‌نفس اندک رنج می‌برند و مهارت‌ها و رفتار‌های اجتماعی به‌درستی در آن‌ها شکل نمی‌گیرد. درصورتی‌که مشکلات شنوایی در سنین اندک درمان نشود، در آینده منجر به عقب‌ماندگی تحصیلی و همچنین عملکرد شغلی ضعیف در فرد خواهد شد. دشواری در برقراری ارتباط در کودکان، به مجموعه‌ای از پیامد‌های منفی مانند عصبانیت، استرس، انزوا و عواقب روان‌شناختی و عاطفی دیگر منجر می‌شود که تاثیر بلندمدتی بر زندگی آن‌ها می‌گذارد و در مقیاسی وسیع‌تر، توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، اما تأثیری که اختلالات شنوایی بر زندگی فرد می‌گذارد، به عوامل بی‌شماری بستگی دارد:
سن فرد: سال‌های ابتدایی زندگی، بهینه‌ترین زمان برای توسعه زبان و گفتار است. افرادی که به هنگام تولد یا با فاصله کمی از تولد دچار اختلالات شنوایی می‌شوند، بیش از همه تحت‌تأثیر پیامد‌های آن قرار می‌گیرند.
شدت اختلال شنوایی: شدت فقدان شنوایی می‌تواند در گستره خفیف تا عمیق، متغیر باشد. هرچه شدت ناشنوایی بیشتر باشد، تاثیر آن نیز افزایش پیدا می‌کند.
سن تشخیص و مداخله: فقدان شنوایی در کودکان هرچه زودتر تشخیص داده شود و تحت درمان قرار گیرد، فرصت یادگیری مهارت‌های زبانی افزایش پیدا می‌کند. در همین راستا، به درخواست کمیته مشترک شنوایی نوزادان، تمامی کودکان تا پیش از شش‌ماهگی، باید سنجش شوند و مداخله درمانی برایشان اعمال شود.
محیط: دسترسی به خدمات اجتماعی مربوط به شنوایی در محیط زندگی، به‌میزان درخورتوجهی به رشد اجتماعی کودک دارای اختلال شنوایی کمک می‌کند.
چه عواملی منجر به بروز اختلال شنوایی در کودکان می‌شود؟
ژنتیک: حدود ۴۰ درصد از اختلالات شنوایی دوران کودکی، ریشه‌های ژنتیکی دارد. پژوهش‌های بسیاری ثابت کرده‌اند که احتمال بروز مشکلات شنوایی در کودکانی که حاصل ازدواج خویشاوندی هستند، بسیار بیشتر است. بسیاری از ناهنجاری‌های مربوط به گوش و اعصاب شنوایی درنتیجه عوامل ژنتیکی و تأثیر محیطی رخ می‌دهد و به اختلال شنوایی می‌انجامد.
شرایط تولد: زایمان زودرس، وزن اندک به هنگام تولد، فقدان اکسیژن یا زردی نوزاد، همگی می‌تواند به بروز اختلال شنوایی در کودکان، منجر شود.
انواع عفونت: در طول دوران بارداری، مادر ممکن است به عفونت‌های خاصی مانند سرخجه، سیتومگالوویروس، مننژیت و اوریون دچار شود که احتمال دارد به اختلال شنوایی در نوزاد بینجامد.
بیماری‌های گوش: مشکلات شنوایی رایج نیز می‌تواند اختلالات شنوایی در کودکان را به‌دنبال داشته باشد. جِرم بیش از اندازه گوش و التهاب گوش ترشحی که در نتیجه انباشت مایع درون گوش به‌وجود می‌آید، نمونه‌ای از این مشکلات است.
اصوات: صدا‌های بلند مانند آنچه از ابزار‌های دیجیتال مثل گوشی‌های همراه و ام‌پی‌تری‌پلیر‌ها منتشر می‌شود، در طولانی‌مدت می‌تواند به اختلالات شنوایی منجر شود، حتی صدا‌های کوتاه و شدید، مانند صدای یک انفجار، ممکن است باعث از دست رفتن شنوایی دائمی افراد شود.
داروها: دارو‌هایی مانند آنچه برای درمان عفونت‌های دوران نوزادی تجویز می‌شود یا دارو‌های مالاریا، سل و انواع سرطان می‌توانند باعث از دست رفتن شنوایی برای همیشه شوند. این داروها بر روی گوش و اعصاب شنوایی، تأثیر سمی می‌گذارند.
چه میزان از فقدان شنوایی در دوران کودکی، پیشگیری‌پذیر است؟
سازمان جهانی پیش‌بینی کرده است که حدود ۶۰ درصد از فقدان شنوایی در کودکانِ کمتر از ۱۵ سال، پیشگیری‌پذیر است. بیش از ۳۰ درصد از اختلالات شنوایی در دوران کودکی بر اثر بیماری‌هایی مانند اوریون، سرخک، مننژیت و عفونت‌های گوش رخ می‌دهد، بنابراین این میزان می‌تواند با ایمن‌سازی بدن و اقدامات بهداشتی لازم جلوگیری شود. ۱۷ درصد از دیگر اختلالات شنوایی در کودکان به پیچیدگی‌های زمان تولد و رویداد‌هایی مانند زایمان زودرس، فقدان اکسیژن، وزن کم و زردی نوزاد بازمی‌گردد. انجام مراقبت‌های بهداشتی از مادران و کودکان، می‌تواند از بروز چنین پیچیدگی‌هایی جلوگیری کند.
چه راهکار‌هایی برای مراقبت و جلوگیری از اختلالات شنوایی کودکان وجود دارد؟
برای جلوگیری از ابتلا به اختلالات شنوایی و مراقبت و درمان کودکان کم‌شنوا و ناشنوا، تمامی سازمان‌های دولتی بهداشت و سلامت و خدمات اجتماعی و همچنین مؤسسات آموزشی و جامعه مدنی، باید با یکدیگر همکاری کنند و برای رسیدن به نتیجه مطلوب، به مجموعه‌ای از اقدامات نیازمندیم.
۱. از ۱۹ درصد از اختلالات شنوایی ازطریق ایمن‌سازی، می‌توان پیشگیری کرد. برای انجام چنین کاری، باید واکسن‌های مربوط به هرکدام از عفونت‌هایی که منجر به از دست رفتن شنوایی می‌شوند، در دستورکار طرح‌های ملی سلامت قرار بگیرد تا سطح وسیعی از افراد را پوشش دهند.
۲. سنجش شنوایی نوزادان و انجام مراحل درمان به‌منظور شناسایی و توان‌بخشی شنوایی، از اثربخش‌ترین راهکار‌های مراقبت و حمایت از افراد کم‌شنوا و ناشنواست. این سنجش در نوزادان، باید رویکردی خانواده‌محور داشته باشد و علاوه‌بر معاینه نوزاد پیش از شش‌ماهگی، با ارائه مشاوره و راهنمایی‌های لازم، از خانواده کودک حمایت کنند. بازیابی شنوایی می‌تواند ازطریق توان‌بخشی شنوایی، کاشت حلزون گوش، شیوه‌های درمانی صحیح و امکانات برقراری ارتباط صورت بگیرد. این شیوه‌های سنجشِ شنوایی، می‌توانند درقالب طرح‌های سلامت و در مدارس اعمال شوند.
۳. برگزاری برنامه‌های آموزشی با همکاری متخصصان شنوایی، چشم‌پزشکی و افراد دیگری مانند پرستاران و معلمان، اقدامی تأثیرگذار برای درمان اختلالات شنوایی در مراحل اولیه آن است. با چنین اقدامی، می‌توان شبکه‌ای از منابع انسانی در زمینه سلامت شنوایی و ارتقای آگاهی افراد کم‌شنوا و ناشنوا ایجاد کرد.
۴. ابزار‌های شنوایی مانند سمعک‌ها یا کاشت حلزون، به‌طور چشمگیری به بازیابی شنوایی افراد کم‌شنوا و ناشنوا کمک می‌کند، اما به‌دلیل دسترسی دشوار به این ابزار‌ها و هزینه سنگین آن‌ها، بسیاری از افرادی که دارای اختلالات شنوایی هستند، امکان استفاده از آن را ندارند. قیمت‌گذاری مناسب این ابزار‌ها و خدمات مربوط‌به حفظ و نگهداری از آن‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که تمامی افراد کم‌شنوا و ناشنوا، فرصت درمان را پیدا کنند. از طرف دیگر، کودکی که از اختلالات شنوایی رنج می‌برد، می‌تواند با استفاده از امکانات زبانی، تا میزان فراوانی به روند طبیعی شنوایی بازگردد. این امکانات زبانی می‌تواند درقالب بازیابی ارتباط گفتاری، ازجمله درمان شنیداری‌کلامی باشد. سیاست‌گذاران حوزه سلامت همچنین باید به ارتقای ابزار‌های جایگزین ارتباط، مانند زبانِ اشاره و مهارت لب‌خوانی اقدام کنند. استفاده از سیستم‌های FM در کلاس‌های درس و فضا‌های عمومی و همچنین مجهز کردن رسانه‌های صوتی و تصویری به زیرنویس‌های نوشتاری، همگی به دسترسی هرچه بیشتر افراد کم‌شنوا و ناشنوا به ابزار‌های ارتباطی کمک خواهد کرد.
۵. هنگامی که استفاده از دارو‌های اتوتوکسیک اجتناب‌ناپذیر است، سنجش منظم شنوایی به شناسایی فقدان شنوایی در سنین کم کمک خواهد کرد. در همین راستا، طراحی و اجرای مجموعه قوانینی به‌منظور محدود کردن و نظارت بر فروش و استفاده از این داروها، می‌تواند مؤثر واقع شود. علاوه‌بر این، می‌توان به مسئولان خدمات درمانی آگاهی بخشید تا دربرابر سنجش شنوایی نوزادان در طول دوره مصرف این داروها حساسیت نشان دهند. ازآنجایی‌که اصوات موجود در محیط به‌ویژه در محیط‌های تفریحی و فضا‌های ورزشی برای شنوایی مضر است، با وضع استانداردهایی، می‌توان به ایجاد یک محدوده شنوایی امن یاری رساند.
امروزه، عوامل بروز اختلالات شنوایی و راهکار‌های پیشگیری و درمان آن تاحدود زیادی شناسایی شده است، اما میلیون‌ها کودک کم‌شنوا و ناشنوا در مقایسه با هم‌سن‌وسالانشان، فرصت‌های برابر ندارند و کماکان در جدال با شرایط دشوار خود، زندگی می‌کنند. آن‌ها به ابزار‌های شنوایی و درمان‌های پزشکی دسترسی ندارند و به‌درستی مهارت‌های ارتباطی را فرانمی‌گیرند، اما می‌توان گفت که تنها با اجرای اقدامات حداقلی در حوزه پیشگیری و درمان شنوایی برای این کودکان به‌ویژه در سنین اندک، می‌توان بسیاری از آنان را به روند طبیعی زندگی بازگرداند و فرصت‌های برابر را پیش‌رویشان قرار داد. بیاییم آینده‌ای را که با یک دوراندیشی ساده به تصویر درمی‌آید، با غفلت و سهل‌انگاری از دست ندهیم.
منبع: سازمان جهانی بهداشت
www.who.int