تعدادی از دانشجویان دانشگاه ثامن الائمه (ع) با ساخت دستگاه‌های جدید روش سنتی بازیافت مواد ضایعاتی را مکانیزه کرده‌اند.
رضاریاحی | شهرآرانیوز؛ شاید خیلی‌ها آرزوی کارآفرینی را در سر بپرورانند، اما تعداد آن‌هایی که این خطر و مشکلات، مسائل و چالش‌های آن را به جان می‌خرند، بسیار اندک هستند. کارآفرینی یک شغل نیست، یک ایده تنها هم نیست، کارآفرینی سبکی از زندگی است که هر روز فرد را با استرس، ایده‌پردازی، خلاقیت، انعطاف، وقت‌شناسی، به‌روز بودن و هر آنچه برای یک زندگی مهیج و پرمشغله لازم است همراه می‌کند.
مصطفی طیبی، صنعتگر و کارآفرین جوانی است که از ۲۵ سالگی پا در عرصه تولید ماشین‌آلات فرآوری ضایعات گذاشته است و امروز بعد از گذشت ۵ سال، شرکتی دانش‌بنیان را مدیریت می‌کند که زمینه کاری ده‌ها نفر را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم فراهم کرده است.
مصطفی دوستی دارد به نام محمد طیرانی. هر دو متولد سال ۷۱ هستند. این ۲ نفر سال ۱۳۹۰ در یک کلاس کنار هم قرار می‌گیرند و این شروع یک اتفاق در زندگی هر دو آن‌ها می‌شود، اتفاقی که نه‌تن‌ها زندگی آن‌ها بلکه زندگی بیش از ۱۵ تن از ورودی‌های سال ۹۰ رشته مکانیک دانشگاه فنی و حرفهای ثامن‌الائمه (ع) را هم تحت تأثیر قرار داد. همه آن‌ها ۸ سال بعد از روز‌های آغازین دانشگاه، در کارگاهی کار می‌کنند که کارش ساخت خطوط بازیافت مواد ضایعاتی است. در قراری که در کارگاه آن‌ها در محدوده الهیه گذاشته‌ایم، محمد خیلی کم حرف می‌زند و حتی با اصرار زیاد راضی می‌شود تا در عکس دسته‌جمعی بچه‌های کارگاه حضور داشته باشد. برای همین زحمت مصاحبه به گردن مصطفی می‌افتد و او ما را با صنعتی نوپا به نام «فرآوری مواد ضایعاتی» آشنا می‌کند که در صورت سرمایه‌گذاری و توجه مسئولان، زمینه کاری هزاران نفر را فراهم می‌کند.
عشق ساخت ربات از کودکی
مصطفی طیبی ۲۹ ساله و دانش‌آموخته مقطع کارشناسی رشته مکانیک از دانشگاه فنی و حرفهای ثامن‌الائمه (ع) است. او درحال حاضر مدیریت شرکتی را برعهده دارد که از بزرگ‌ترین مجموعه‌های طراحی، ساخت و نصب ماشین‌آلات بازیافت و فراوری ضایعات در شرق کشور است و به عنوان یک مجموعه دانش‌بنیان حرفهای زیادی برای گفتن دارد. مصطفی با بیان اینکه ساخت ماشین‌آلات کارگاهی ریشه در کودکی او دارد می‌گوید: «از وقتی ۷ ساله بودم تا وقتی که ۱۵ ساله شدم تمام وقت من به ساخت ماشین‌آلات رباتیک می‌گذشت، ساخت ربات فوتبالیست، ربات آتش‌نشان، ربات جنگجو، تله‌کابین. پله نورد، منجنیق.
لیفتراک، جرثقیل و... از جمله کاردستی‌های من در دوران کودکی بود که اتفاقا همگی آن‌ها با لوازم ضایعاتی و دم‌دستی تولید می‌شد. همیشه دوست داشتم اسباب‌بازی‌هایی که دلم را زده اوراق کنم و با آن‌ها ربات‌های جدید بسازم، در خانه هرچه لوازم چوبی، فلزی و پلاستیکی بی‌ارزش بود را جمع می‌کردم تا شاید روزی در ساخت ربات‌های اسباب‌بازی به کارم بیاید، یک کمد داشتم که داخلش پر از سیم، لامپ‌های ال‌ای‌دی کوچک، آرمیچر‌های از رده خارج شده، تکه‌های چوب، آهن‌ربا و ... بود. این عشق و علاقه تا دوران دانشگاه هم با من بود و باعث شد تا در رشته مکانیک گرایش ساخت، تولید و مواد ادامه تحصیل بدهم. این را هم بگویم که از کودکی آموخته بودم که از لوازم ضایعاتی می‌توان استفاده بهینه کرد. درخانه ما جداسازی زباله‌های‌تر و خشک یک قانون بود که باید اجرا می‌شد و از خطوط قرمز مادرم بود.»
دانش‌آموختگان با استعداد ثامن‌الائمه (ع)
جوان خلاق ساکن محله الهیه، سال ۱۳۹۵ در یک نمایشگاه ساخت و تولید ماشین‌آلات بازیافت در تهران شرکت می‌کند و در آنجا متوجه می‌شود که این صنعت در ایران جای کار بسیاری دارد، از این رو ۲ سالی را به عنوان کار‌آموز در یک شرکت تولید ماشین‌آلات فرآوری که در تهران فعالیت دارد کار می‌کند و چم و خم این حرفه را به طور کامل می‌آموزد.
او سال ۱۳۹۸ به مشهد برمی‌گردد و با همکاری دانشگاه ثامن‌الائمه (ع) کارگاهی را راه‌اندازی می‌کند که در زمینه ساخت دستگاه‌های خطوط بازیافت فعال است و امروز بعد از گذشت فقط ۲ سال، مشابهش در شرق کشور وجود ندارد. مصطفی طیبی می‌گوید: «این کارگاه تولیدی یک مجموعه دانش‌بنیان است که دارای ۲ فاز طراحی و اجراست، نقشه و طرح اولیه دستگاه‌ها برعهده خودم و محمد طیرانی است که از سال ۱۳۹۰ به عنوان دوست، هم‌کلاسی و همکار در کنارم است، همچنین اجرا، ساخت و نصب دستگاه‌های فرآوری مواد ضایعاتی هم بر عهده یک گروه ۱۵ نفره است که بیشتر آن‌ها دانش‌آموخته و مدرسان رشته مکانیک همین دانشگاه ثامن‌الائمه (ع) هستند که از میان آن‌ها می‌توانم به محسن مظفری، محمدرضا قاسمی، سیدحسین حسینی، محمدرضا تهانی و علی جمع‌پور اشاره کنم. این کارگاه در سوله‌ای به زیربنای بیش از ۲ هزار مترمربع در قلب محدوده الهیه و در اراضی دانشگاه ثامن‌الائمه (ع) قرار گرفته است که ساخت دستگاه‌هایی برای بهره‌وری دوباره از مواد ضایعاتی مانند آهن‌آلات، پلاستیک، شیشه، کاغذ، مقوا، برخی مواد شیمیایی، قطعات و برد‌های الکتریکی را در اینجا انجام می‌دهیم.»
ساخت ماشین‌آلات ایرانی با قیمت کمتر و کیفیت بهتر
در کارگاه تولید ماشین‌آلات مصطفی طیبی دستگاه‌هایی مانند گیوتین (پرس)، دستگاه خردکن (شریدر)، دستگاه کندر، دستگاه بادی، دستگاه تزریق، دستگاه گرانول، انواع متفاوتی از کوره، ماشین‌آلات جداسازی، دستگاه آسیاب، ابزار‌های جداسازی گرانشی، وان شست‌وشو، نوار نقاله یا تسمه و... تولید می‌شود که هرکدام به نحوی در صنعت بازیافت مواد ضایعاتی نقش دارند.
او درباره روند ساخت این دستگاه‌ها توضیح می‌دهد: «صفر تا صد طراحی و ساخت این دستگاه‌ها برعهده کارشناسان خودمان است، حتی این‌طور هم نبوده که یک نمونه خارجی را داشته باشیم و به صورت مهندسی معکوس آن دستگاه را شبیه‌سازی و بومی‌سازی کنیم. البته این را هم بگویم که قیمت تمام شده کالا‌های ایرانی باتوجه به قیمت روز دلار بسیار باصرفه‌تر از نمونه خارجی آن است، مثلا برای خرید دستگاه آسیاب چینی باید بیش از ۱۵۰ میلیون تومان هزینه کرد درحالی که نمونه ایرانی دستگاه آسیاب با همان کیفیت و توانایی، ۴۰ میلیون تومان قیمت دارد. از این گذشته، چون این ماشین‌آلات بومی‌سازی شده، خدمات پس از فروش بهتری دارد و با معضل تأمین قطعات یدکی هم روبه‌رو نیستیم. دستگاه‌هایی که برای بازیافت ضایعات ساخته‌ایم قابلیت صادرات هم دارد، همین الان از کشور‌های عراق، افغانستان و سوریه متقاضیانی داریم که درخواست طراحی خطوط بازیافت را به ما داده‌اند.»
استخراج طلا از فرآوری مواد ضایعاتی!
از نظر صنعتگر جوان محله الهیه بازیافت مواد ضایعاتی از هدر‌رفت منابع سودمند و سرمایه‌های ملی جلوگیری می‌کند و تولید گاز‌های گلخانه‌ای، مصرف مواد خام، مصرف انرژی، دفن زباله‌ها و آلودگی بیش از حد محیط زیست را هم کاهش می‌دهد، به عبارتی می‌توان گفت بازیافت مهم‌ترین مفهوم و ساختار در مدیریت پسماند است که متأسفانه در کشور ما خیلی توجه نشده است.
کارآفرین جوان محله الهیه مشهد در این باره می‌گوید: «براساس گزارش‌های سازمان محیط زیست فقط ۷ درصد زباله‌های خشک بازیافت شده و بقیه به‌طور سنتی سوزانده یا دفن می‌شود. این درحالی است که برخی کشور‌های صنعتی مانند سنگاپور، چین و آمریکا، زباله را از سرتاسر دنیا می‌خرند. این‌ها به واقع به مفهوم «طلای کثیف» پی برده‌اند. صنعت فرآوری مواد ضایعاتی، حرفهای درآمدزا و کاملا اقتصادی است که در شرایط عادی بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ درصد سوددهی دارد به عنوان مثال ضایعات پلاستیک کیلویی ۸ هزار تومان است، اما وقتی فرآوری شده و به صورت گرانول (شکلی از پلیمر است که حالت پودری و شکل دانه‌دانه دارد) درمی‌آید بیش از ۳۰ هزار تومان قیمت پیدا می‌کند. پلاستیک بعد از بازیافت در تولید لرزه‌گیرها، عایق‌های رطوبتی، عایق‌های صوتی و حرارتی، کشاورزی و دامداری (شلنگ، گلدان، ظروف تغذیه دام و طیور، فنس و کف‌پوش) کاربرد دارد.
از بازیافت لاستیک‌های کهنه ماده‌ای به نام پیرولیز به وجود می‌آید که جزو گران‌ترین انواع گازوئیل‌هاست یا پودر لاستیک بهترین گزینه برای جایگزینی آسفالت است، زیرا خاصیت اکوستیک دارد و در اثر تغییرات دمایی دچار ترک و ذوب نمی‌شود، همچنین گرانول لاستیک ماشین در ساخت چمن مصنوعی هم کاربرد دارد. شیشه از دیگر مواد تجدیدناپذیر و بازیافت‌شدنی است که پس از فرآوری در تهیه نوعی از آسفالت که حاوی درصدی خرده شیشه است، تولید موادی از قبیل کاشی، آجررسی، پانل‌های دیوار و سنگ بنا، شبرنگ‌ها و علائم ترافیکی در جاده‌ها کاربرد دارد.»
فرآوری ۱۵ تن زباله خشک با روش‌های مدرن
مصطفی و همکارانش با ساخت دستگاه‌های جدید و به‌روز در بازیافت مواد ضایعاتی، سعی در مکانیزه کردن این صنعت درآمدزا و روبه گسترش دارند. او دراین باره توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین هدف ما از ساخت و راه‌اندازی خطوط بازیافت، فاصله گرفتن کارخانه‌های فرآوری مواد ضایعاتی از روش‌های سنتی است. در روش سنتی ابتدا زباله‌ها را تفکیک و خرد می‌کردند، سپس آسیاب کرده و در تشت‌های بزرگ شست‌وشو داده و با حرارت و نمک‌زدایی ضدعفونی می‌کردند. سپس زباله‌ها را روی یک توری بزرگ پهن کرده و خشک می‌کردند. دراین شیوه بزرگ‌ترین کارخانه‌های فرآوری روزانه تا ۳ تن زباله خشک را فرآوری می‌کنند، در واقع ما روش‌های سنتی بازیافت زباله را مکانیزه کردیم و حاصل این مکانیزاسیون، فرآوری بیش از ۱۵ تن زباله خشک در روز است. همه کار‌ها اتومات انجام می‌شود، زباله از یک سمت خط تولید وارد شده و از خروجی به صورت فرآوری و گرانول خارج می‌شود. در این شیوه مدرن خطر برای نیروی انسانی کاهش پیدا می‌کند و کیفیت، سرعت و حجم کار هم افزایش می‌یابد.»
سرمایه‌گذاری‌های خانگی در صنعت بازیافت
یکی از جنبه‌های مهم فرایند بازیافت مرتبط با اشتغال‌زایی است، زیرا قطعا برای انجام این عملیات نیاز به تجهیزات و نیروی کار انسانی است و به همین دلیل می‌تواند زمینه اشتغال بسیاری از افراد را فراهم کند. این موضوع برای صنعتگر جوان محله الهیه هم صادق است. او یک کارآفرین به تمام معناست و بیشتر از ۱۵ نیروی متخصص در کارگاه تولید دستگاه‌های بازیافت او مشغول به کار هستند. مصطفی علاوه بر این، پلتفرم‌های درآمدزایی برای افرادی طراحی کرده که براساس آن خانواده‌ها با اندک سرمایه‌ای می‌توانند درآمد مناسبی داشته باشند. خودش دراین باره می‌گوید: «در یکی ۲ سال گذشته افراد زیادی به ما مراجعه و با سرمایه‌ای حدود ۳۰، ۴۰ میلیون تومان در صنعت بازیافت سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
ما برای این‌ها دستگاه‌هایی مثل دستگاه پرس، خردکن و آسیاب را طراحی می‌کنیم که با برق تک‌فاز کار می‌کند و در محیطی به مساحت ۱۲ مترمربع جانمایی‌شدنی است. این افراد ضایعات را جمع‌آوری کرده و در محیط کوچکی مثل حیاط منزل پرس و بسته‌بندی می‌کنند. ضایعات به شکل بسته‌بندی شده ۲ هزارتومان گران‌تر خریداری می‌شود، مثلا پلاستیک را کیلویی ۸ هزار تومان خریده و بعد از بسته‌بندی به قیمت ۱۰ هزار تومان می‌فروشند، این خانواده‌ها در هرماه قادرند بین ۵ تا ۶ تن از مواد ضایعاتی را آسیاب و بسته‌بندی کنند، یعنی درآمدی حدود ۱۲ میلیون تومان در ماه، فکر نکنم با سرمایه ۴۰ میلیون تومانی درآمد کمی باشد! این همه افرادی که امروز در صنعت بازیافت مواد ضایعاتی مشغول به کار هستند فقط از ۷ درصد این خان نعمت و سفره عریض و طویل ارتزاق می‌کنند و ۹۳ درصد باقی‌مانده زباله‌های خشک که سرمایه هنگفتی هم می‌شود یا سوزانده شده یا زیرخاک دفن می‌شود. درحالی که همین زباله‌ها زمینه کار هزاران نفر را ایجاد می‌کنند.»
ساخت دستگاه تصفیه روغن ترانسفورماتور‌های برق
مصطفی به همراه متخصصان مکانیک دانشگاه فنی ثامن‌الائمه (ع) برای اولین بار در ایران دستگاه تصفیه و دیالیز روغن ترانسفورماتور‌های برق را طراحی و اجرا کردند. دستگاهی که به صورت متحرک و بر روی یک تریلی سوار است و درحال حاضر مشغول تصفیه روغن ترانسفورماتور‌های پست‌های برق استان زنجان است، مصطفی توضیح می‌دهد: «ترانسفورماتور‌ها از تجهیزات گران‌قیمت انتقال برق و انرژی هستند که حیات آن‌ها به شدت به کیفیت روغن آن‌ها وابسته است. یک روغن ترانس کثیف و ضعیف به سرعت ترانس را به آستانه سوختن هدایت می‌کند. در یک بررسی آماری مشخص شده است که نزدیک به ۶۵ درصد موارد معیوب شدن ترانس ریشه در ضعف روغن آن داشته است. از طرفی هزینه تعویض روغن ترانسفورماتور‌ها هم بسیار زیاد است برای همین دستگاهی برای تصفیه و دیالیز روغن ترانسفورماتور‌های پست‌های برق طراحی و اجرا کردیم که ساخت آن نزدیک به ۸ ماه زمان برد. دراین روش پالایش دوباره روغن با اضافه کردن افزودنی‌هایی مانند حلال‌ها، اسید سولفوریک و فیلتر‌های فعال انجام شده و می‌توان شرایط روغن را تا حد شرایط روغن نو ارتقا داد. با ساخت این دستگاه، ایران پنجمین کشور دنیاست که دستگاه تمام اتوماتیک و بومی‌سازی شده تصفیه شیمیایی آنلاین روغن ترانسفورماتور را در اختیار دارد که رسیدن به این موفقیت در شرایط تحریمی و فشار‌های اقتصادی بی‌نظیر بود.»
قیمت زباله روزانه اعلام می‌شود!
شاید باورتان نشود، اما قیمت انواع زباله هر روز صبح ساعت ۱۱ اعلام شده و دادوستد انواع زباله براساس نرخ روزانه اعمال می‌شود! بله، دقیقا مثل طلا، آهن، سکه، دلار. می‌دانید چرا؟ چون ارزشمند است، اینکه به زباله می‌گویند طلای کثیف بیراه نیست، مصطفی طیبی این موضوع را تشریح می‌کند: «در یکی ۲ سال گذشته سایتی باعنوان ایران ضایعات راه‌اندازی شده که به‌عنوان مرجع تعیین قیمت انواع ضایعات است.
این اپلیکیشن انواع مواد بازیافت‌شدنی را در بیش از ۵۰ دسته و گروه مختلف دسته‌بندی کرده است و برای هر کدام از آن‌ها قیمت روزانه تعیین می‌کند که البته بستگی به وزن کالای شما برای فروش دارد، مثلا آهن سوپر ویژه امروز ۹ هزار و ۸۶۶ تومان، قوطی آلومینیوم ۲۸ هزار و ۲۴۷ تومان، چدن ۹ هزار و ۴۲ تومان و نایلون ۶ هزار و ۷۵۵ تومان قیمت‌گذاری شده است. من خودم چند روز پیش برای نصب دستگاه بازیافت در مهدی‌آباد بودم، جوانی یک وانت کارتن فله داشت و می‌خواست بفروشد، خریدار کیلویی ۲ هزار و ۵۰۰ تومان قیمت داد، اما آن جوان همانجا با استفاده از اپلیکیشن گفت امروز قیمت کارتن فله ۳ هزار و ۴۰۰ تومان است. با این سایت بازار ضایعات سر و سامان زیادی پیدا کرده و همه از فروشنده و خریدار از آن تبعیت می‌کنند.»
خطرپذیری و همت بچه‌ها ستودنی بود
اکبر جعفری، رئیس آموزشگاه فنی و حرفهای ثامن‌الائمه (ع) است و از آنجایی که دکتری رشته مکانیک را دارد، نقش پررنگی در راه‌اندازی کارگاه تولید ماشین‌آلات فرآوری ضایعات دراین دانشگاه داشته است. او در این باره می‌گوید: «رسالت دانشگاه فنی و حرفهای همان‌طور که از اسمش برمی‌آید بیشتر بر مبنای آموزش‌های کاربردی است، یعنی بچه‌هایی که از این دانشگاه دانش‌آموخته می‌شوند به راحتی می‌توانند جذب بازار کار شوند البته اگر دنبال کار پشت میزنشینی نباشند. در سال‌های اخیر وارد شدن به عرصه تولید در کشور ما باتوجه به بروکراسی‌های اداری پیچیده، ثابت نبودن قیمت‌ها، کمیاب بودن مواد اولیه و تحریم‌ها بسیار سخت شده است و هرکسی جرئت این کار را ندارد، اما از آنجایی که مصطفی طیبی و محمد طیرانی خطرپذیر بودند و در زمینه تولید دستگاه‌های فرآوری ضایعات مطالعات مفصلی را انجام داده بودند، دانشگاه هم دوچندان ترغیب شد که با تمام توان به این بچه‌ها کمک کند. در شروع، کارگاه رشته مکانیک با تمام ابزار و ماشین‌آلات در اختیار آن‌ها قرار گرفت تا بتوانند ایده‌های خود را اجرا کنند همچنین مجموعه استادان و هسته علمی و پژوهشی گروه مکانیک هم درکنار این بچه‌ها هستند و طرح‌های جدید را امکان‌سنجی و پرورش می‌دهند.»
خدمت به محیط زیست با دستگاه سیار بازیافت
صنعتگر جوان محله الهیه در آخرین فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود خطوط بازیافت شیشه، پلاستک، کاغذ، نایلون و پت (شیشه‌های دلستر، آب معدنی و انواع نوشیدنی‌ها) را طراحی کرده که سیار هستند و این قابلیت را دارند که از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند. طیبی می‌گوید: «ارگان‌هایی همچون شهرداری یا دهیاری‌ها می‌توانند این خطوط بازیافت سیار را در مسیر ییلاقات اطراف مشهد جانمایی کنند، شهروندان پس از گشت و گذار در طبیعت، مواد ضایعاتی و بازیافت‌شدنی خود را جمع‌آوری می‌کنند و به این مراکز تحویل می‌دهند و در قبالش مواد شوینده، مواد ضدعفونی‌کننده، مسواک و ... دریافت می‌کنند.
با اجرای این طرح مردم نه‌تن‌ها زباله‌های خود، بلکه زباله‌های رهاشده در طبیعت را هم جمع‌آوری کرده و به مراکز سیار بازیافت تحویل خواهند داد، اما نمی‌دانم چرا طرح‌های این‌چنینی به مذاق مدیران خوش نمی‌آید، راستش وقتی به شهرداری مراجعه می‌کنم آن‌ها در جواب می‌گویند که ما سازمانی باعنوان مدیریت پسماند (مپ) داریم و آن‌ها متولی جمع‌آوری، تفکیک و فرآوری زباله‌ها هستند، این درحالی است که هیچ‌گونه فرآوری در زباله‌های خشک انجام نمی‌شود و زباله‌ها فقط جمع‌آوری، تفکیک و خام‌فروشی می‌شود و از فرآوری خبری نیست. البته دردسر خام‌فروشی کمتر است!»