هادی دقیق | شهرآرانیوز؛ از هر سمت و سو که قصدسفر به طبس کنیم، طبیعت با آغوشی باز پذیرایی و خودنمایی می‌کند؛ چه آنجا که در کویر شنی حسن‌آباد و حلوان غرق شویم و چه وقتی که پلیگون‌های نمکی دشت کویر عرض‌اندام می‌کنند، چه هنگامی که در اطراف کاروان‌سرای کلمرز می‌گردیم و کوه‌های عجیب و رنگارنگش را می‌بینیم و چه زمانی که در بافت قدیمی روستای اصفهک گم می‌شویم و از آنجا سراغ سد کهن کریت و آبشار کال‌تفتو را می‌گیریم، در دل کویر غافل‌گیر می‌شویم.
حتی آنجا هم که سراغ کال‌جنی و ازمیغان می‌رویم، از این سخاوتمندی و فرم و رنگ طبیعت و هم‌زیستی نخلستان و شالیزار شگفت‌زده می‌شویم.
اکنون، اما اتفاقی خوب برای طبس درحال رقم‌خوردن است؛ برای ثبت این‌همه که گفتیم گام‌های نهایی برداشته شده و قرار است به‌زودی «ژئوپارک طبس» به‌عنوان دومین ژئوپارک ایران پس از قشم، ثبت سازمان جهانی یونسکو شود.
در تعریف سازمان یونسکو ژئوپارک‌ها فقط شامل سایت‌های طبیعی نیستند، بلکه چیزی که بر ارزش ذاتی ژئوپارک‌ها می‌افزاید، پدیده‌های تاریخی و فرهنگی در کنار مناظر طبیعی است که خوشبختانه طبس از این حیث نیز غنی است. همچنین ژئوپارک‌ها برخلاف مناطق حفاظت‌شده اجازه دسترسی و بازدید می‌دهند و برای مردم طراحی شده‌اند.
ژئوپارک طبس از ژئوسایت‌های مختلف طبیعی، زمین‌شناسی، زمین‌باستان‌شناسی و فرهنگی‌تاریخی تشکیل شده است.
۲ ژئوسایت این بخش یکی پناهگاه حیات‌وحش نایبندان از زیستگاه‌های یوز ایرانی است و دیگری رویشگاه جنگلی سِنو با گونه‌ای از درخت زبان‌گنجشک که مهم‌ترین رویشگاهش رشته‌کوه‌های زاگرس است. دلیل رویش این گونه در دل کویر نیز وجود رشته‌کوه شتری بیان شده است؛ رشته‌کوهی که زحمت سرسبزی بخش بزرگی از منطقه را با رود‌ها و چشمه‌های جاری‌اش به دوش می‌کشد.
در جنوب روستای پیکوه در مسیر طبس به بیرجند، منطقه‌ای ۴۰۰ کیلومترمربعی است پر از سنگ‌های سیاه آتش‌فشانی؛ این سنگ‌ها پیامد آخرین فعالیت آتش‌فشانی در ۵ میلیون سال قبل است. در همان حوالی و غرب پیکوه در روستای پروده نیز کویر ماسه‌ای زیبایی به چشم می‌خورد که ریخت‌های مختلفی از تپه‌های ماسه‌ای دارد. در کنار آن از ژئوسایت چشم‌انداز فرسایشی و بدلند‌های پیکوه هم نباید گذشت؛ تپه‌هایی زیبا به رنگ‌های قرمز و خاکستری و زرد و حتی آبی با قدمتی فراوان که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. حدود ۱۰۰ کیلومتر بالاتر از ژئوسایت کویر پروده پلیگون‌ها و زمین‌های پف‌کرده نمکی و... به چشم می‌خورد که همه در ژئوسایت پیلگون‌های نمکی جمجمه قرار دارند. چشمه‌های آبگرم دیگ رستم در جنوب نایبند نیز جزو چشمه‌های گوگردی و تراورتن‌ساز است و دمای آن تا ۷۶ درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
دولین روستای پیرحاجات بالاتر از کویر حلوان هم یکی‌دیگر از جاذبه‌های منحصربه‌فرد منطقه است؛ این دولین پیامد ریزش سقف غار‌های زیرزمینی است که از سنگ‌های آهکی تشکیل شده است. ژئوسایت مزارع برنج خانیک نیز چنان غافلگیرکننده و خیره‌کننده است که دیدن هم‌زیستی نخلستان و شالیزار را به خاطره‌ای ماندگار تبدیل کند. نکته اینکه این‌ها بخشی از ژئوسایت‌های زمین‌شناسی منطقه است و همه آن نیست.
بند تاریخی شاه‌عباسی از آن‌دست دیدنی‌های منطقه است که برای بازدیدش باید پا به آب زد و از میان رودی کم‌عمق در کال‌سردر گذشت تا به تنگ‌ترین قسمت دره رسید. خانه‌های گبری کال‌سردر و کال‌جنی نیز از دیگر ژئوسایت‌های باستانی طبس است. این خانه‌ها در ۲ ردیف افقی و عمودی در دل کوه حفر می‌شدند که پایین‌ترین خانه مسیر دسترسی به دیگر اتاق‌ها بوده است. در کنار این‌ها سد کهن کریت است که در شمال جاده طبس به دیهوک قرار دارد و عده‌ای آن را قدیمی‌ترین، بلندترین و نازک‌ترین سد قوسی جهان می‌نامند.
معروف‌ترین سایت‌های این بخش یکی آستان حضرت حسین‌بن‌موسی‌الکاظم (ع) است که بنای قرن پنجمی آن در زلزله سال ۱۳۵۷ کامل از بین رفت و آستان‌قدس دوباره بنایی بر آن ساخت.
ژئوسایت دیگری در بافت کریت به‌نام گورستان سپردنی است که حکایت عجیب و ویژه‌ای دارد؛ در این گورستان به‌جای دفن مردگان در زمین، اجساد را روی زمین می‌گذاشتند و با آجر و کاهگل مقبره‌ای بر آن می‌ساختند. در میان بافت‌های تاریخی منطقه، سایت بافت تاریخی نایبند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. روستا در مرز کویر و کوهستان است و باتوجه‌به وجود راهزنان، به‌شکل پلکانی روی کوه ایجاد شده است. سرسبزی نایبند و ۲ دره آن‌هم در این منطقه کویری غافلگیرکننده است.
به همه این‌ها اضافه کنید که طبس ژئوپارکی معدن‌محور است و طیف گسترده‌ای از مواد معدنی، نزدیک به ۴۵ نوع، در آن وجود دارد.
همه این‌ها ما را مجاب می‌کند که شهرستان طبس در دل کویر امتیاز‌های فراوان و ویژه‌ای دارد و امیدواریم به‌زودی در یونسکو هم ثبت شود تا طبس بی‌مانند بیش از پیش برای گردشگری رونق بگیرد. حالا چند سالی است که پس از تلاش‌ها و رایزنی‌های فراوان، کارگروهی متشکل از سازمان‌های مختلف تشکیل شده است که هر سازمان یک نماینده در آن دارد تا کار ثبت ژئوپارک مثل قبل گرفتار تداخل‌های سازمانی نشود. ازاین‌رو اقدامات ثبت جهانی ژئوپارک طبس پس از چندبار تأخیر میوه داده و خبر رسیده که پرونده ژئوپارک طبس به یونسکو فرستاده شده؛ اتفاقی که به طور قطع برای زمین و زمان و مردمان خوشایند است.
منبع: tabasgeopark.com