الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ مهرماه امسال بود که نام مشهد در سئول و مقر جهانی شهر‌های هوشمند دنیا به واسطه طرح هوشمندسازی تفکیک زباله از مبدأ مطرح شد. این گونه بود که مشهد به عنوان اولین شهر ایرانی توانست در این جشنواره معتبر که هر ۳ سال یک بار برگزار می‌شود، بدرخشد و جایزه نقره‌ای این جشنواره را از آن خود کند. اما طرح هوشمندسازی تفکیک زباله از مبدأ از سال ۹۸ به صورت پایلوت در منطقه ۹ مشهد اجرا شده بود و بعد یک سال، به همه شهر تعمیم یافت.
حالا همه شهروندان مشهدی می‌توانند با ۲ سامانه هوشمند «اکو» و «به روب» برای تفکیک زباله از مبدأ و حفظ محیط زیست با شهرداری مشهد مشارکت داشته باشند. مدیران سازمان پسماند زباله نیز می‌گویند مشهدی‌ها در تفکیک زباله از مبدأ در میان دیگر شهروندان کشور پیشتازند. اکنون نیز با هوشمندشدن تفکیک زباله از مبدأ، شهروندان مشهدی تکانی دوباره به سرانه تفکیک زباله از مبدأ داده اند و بعد یک سال رقمی را که سال‌ها روی ۱۱ درصد مانده بود، ۰.۶ درصد رشد دادند.
سال ۷۶ برای شهرداری مشهد و شهروندانش شروعی تازه در حوزه بازیافت بود. در این سال جمع آوری زباله خشک از درب منازل شهروندان شروع شد. ایستگاه‌های ثابت مبادله زباله خشک با کالا نیز از سال ۸۶ به چهره شهری مشهد افزوده شد. حالا، اما با ورود هوش مصنوعی به حوزه بازیافت همه چیز عوض شده است.
نجاتی، ناظر ۳ ایستگاه بازیافت زباله خشک منطقه یک شهرداری مشهد، در تشریح فعالیت چندین ساله ایستگاه‌های مبادله می‌گوید: سال‌های ابتدایی ایستگاه‌های جمع آوری بازیافت در مشهد غریبه بودند، اما با گذشت زمان و فرهنگ سازی جای خود را در میان مشهدی‌ها پیدا کردند.
او اضافه می‌کند: مردم سال هاست که ایستگاه‌های مبادله بازیافت خشک را در گوشه وکنار شهر دیده اند و زباله شان را به ایستگاه آورده اند، اما آنچه مسلم است با گسترش شهرها، دغدغه رفت وآمد و وقت گذاشتن برای آوردن زباله‌های خشک به این ایستگاه‌ها سخت شده است.
نجاتی معتقد است هوشمندسازی و دریافت بازیافت تفکیکی شهروندان با حضور خودرو مقابل درب منازل شهروندان امری الزامی است.
میثم حسن زاده، جوان دهه هفتادی و دانش آموخته رشته محیط زیست دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. او حالا مدیرعامل اکو، یکی از سامانه‌های هوشمند بازیافت مشهد است. می‌گوید ایده طراحی و اجرای این سامانه به واسطه حضور و همکاری اش با یکی از شرکت‌های بازیافت کاغذ بوده و برای تکمیل چرخه بازیافت با همکاری این شرکت، نرم افزار هوشمند بازیافت طراحی شده است.
مدیرعامل سامانه بازیافت هوشمند اکو به یک سال فعالیت این سامانه در مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: این سامانه با ۱۷ خودرو برای دریافت بازیافت شروع به کار کرد و با استقبال شهروندان تعداد خودرو‌های استفاده شده به ۶۰ دستگاه افزایش یافت.
بااین حال، او معتقد است که برای افزایش مشارکت مردمی و تفکیک زباله از مبدأ، راه بسیاری مانده است؛ برای همین زیرساخت‌های خود را تا فعال سازی ۲۰۰ خودرو فراهم کرده اند.
حسن زاده در توضیحاتی تکمیلی به سابقه جمع آوری بازیافت در مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: جمع آوری بازیافت را سال‌ها دوره گرد‌ها انجام می‌دادند و بعد از مدتی شهرداری وارد شد و الان هفته‌ای یک بار زباله‌های خشک شهروندان را جمع می‌کند و در مقابل آن بسته نمک و کیسه زباله می‌دهد.
اما این روش مشکلاتی دارد ازجمله اینکه خودرو بازیافت فقط در یک روز خاص به یک محله می‌رود. شهرداری برای رفع این مشکل ایستگاه‌هایی را نیز دایر کرد تا شهروندان در طول هفته امکان مراجعه داشته باشند، اما به دلیل بُعد مسافت، این اقدام نیز در افزایش مشارکت مردم چندان مؤثر نبوده است.
مدیرعامل سامانه هوشمند اکو ادامه می‌دهد: با استفاده از این نرم افزار یا سامانه تلفنی ۳۱۶۸۶، زمان و مکان مبادله زباله خشک را خود شهروندان تعیین می‌کنند. جدا از آن، مبلغ بازیافت‌های خشک نیز هم زمان با مبادله به کیف حقوق شهروند واریز می‌شود که می‌توان از آن برای خرید شارژ یا اینترنت تلفن همراه یا کمک به خیریه استفاده کرد و حتی به حساب بانکی انتقال داد.
به گفته حسن زاده، اکنون برای پوشش دادن مشهد ۴۵ خط پشتیبان در نظر گرفته شده است تا شهروندان به راحتی و بدون انتظار بتوانند برای ثبت درخواستشان اقدام کنند.
ابوالفضل کریمیان مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد است. او به جمع آوری روزانه ۲۰۰۰ تن زباله و تفکیک ۲۳۰ تن زباله از مبدأ در مشهد اشاره می‌کند که به گفته او برآمده از مشارکت فقط ۱۱.۶ درصد شهروندان مشهدی است.
او آمار تفکیک زباله از مبدأ مشهدی‌ها را مطلوب می‌داند، اما تأکید هم می‌کند که این آمار سال‌ها روی عدد ۱۱ درصد ثابت مانده بود تا اینکه از سال ۹۸ مشارکت قدری بیشتر شد.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد به آسیب شناسی ثابت ماندن رقم مشارکت مردم در تفکیک زباله از مبدأ می‌پردازد و می‌گوید: پیداکردن روش‌هایی برای افزایش مشارکت شهروندان قطعا تأثیر بسزایی در تکان خوردن آمار جمع آوری زباله از مبدأ دارد. در کنار این روش‌ها باید به هوشمندسازی، کاهش رفت وآمد و دغدغه مردمی و ارزش افزوده زباله خشک و ضایعات هم توجه کنیم.
کریمیان به طرح هوشمند تفکیک زباله از مبدأ اشاره می‌کند که ایده اش را سازمان مپ مشهد ارائه کرد و درنهایت مهر ۹۸ از سوی ۲ شرکت اجرا شد. او می‌گوید: این طرح به صورت آزمایشی در ۲ ناحیه منطقه ۹ شهرداری مشهد شروع شد و آمار تفکیک زباله از مبدأ افزایش یافت.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد به رانت‌هایی که ممکن است بر اثر واگذاری همه امور به یک شرکت ایجاد شود نیز اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: بازیافت و ارزش افزوده ضایعات را نمی‌توان نادیده گرفت. همین مسئله جدا از آنکه چهره شهر و فضای عمومی را نازیبا می‌کند، ممکن است چالش‌هایی مثل رانت خواری فرد یا شرکتی را ایجاد کند، مثل شرکتی که در یکی از کلان شهرها بعد از گرفتن باکس‌های زباله، به کار غیررسمی زباله گردی و بهره کشی از کودکان کار رسمیت بخشید.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد می‌گوید هوشمندسازی بازیافت و زباله‌ها مانعی برای رانت است. به گفته او، در هوشمندسازی جدا از آنکه سعی شده است به حوزه بازیافت و آسان شدن دسترسی مردم برای مبادله بازیافتشان توجه شود، موضوع حذف رانت ضایعات یا همان طلای کثیف نیز مورد توجه قرار گرفته است.
او در توضیح بیشتر هوشمندسازی بازیافت بیان می‌کند: نگاه ما حضور شرکت‌های دانش بنیان و سپردن کار به آنان در یک فضای رقابتی بود، بنابراین تأکید کردیم هر شرکتی که می‌تواند نرم افزار هوشمند بازیافت ارائه کند، وارد گود شود. به عبارت دیگر از سپردن یک منطقه از شهر به یک شرکت که خود نوعی رانت است، پرهیز کردیم.
اما فرایند هوشمندسازی بازیافت زباله از مبدأ تا انبار با طرحی که سازمان مدیریت پسماند ارائه داده است، به این شکل اجرایی می‌شود که شهروندان می‌توانند هر زمان که بازیافت تفکیک شده دارند، از طریق نرم افزار‌ها اعلام کنند و پس از حدود یک ساعت خودرو بازیافت به درب منزل آنان مراجعه می‌کند. همان لحظه نیز پول بازیافت‌های تحویلی وارد کیف پول الکترونیکی شهروند خواهد شد.
تعیین قیمت بازیافت‌های خشک مردم نیز برعهده یک کمیته است و بعد از مبادله زباله‌ها به انبار‌های تأییدشده شهرداری منتقل می‌شود؛ انبار‌هایی که بنا بر ادعای مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد، هیچ کودک کاری نباید داشته باشند و مباحث بهداشتی نیز در آن‌ها رعایت شود.
سروسامان دادن به وضعیت انبار‌های پردازش زباله از دیگر اقداماتی است که کریمیان به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: این انبار‌ها یک انبار پردازش هستند، چون در زباله‌های تفکیکی مردم آهن، کاغذ، پلیمر و شیشه و... وجود دارد؛ بنابراین خلأ حضور اتحادیه‌ای که همه این موارد را پوشش دهد و نظارت کند، وجود داشت. درنهایت با یک همکاری بین بخشی، اتاق اصناف و ۳ اتحادیه فعلی (آهن، کاغذ و پلیمر) مقرر شد انبار‌های پردازش نیز مجوز کارشان را از اتحادیه‌ها دریافت کنند و بر کار آن‌ها نیز نظارت شود.
سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد برای اولین بار توانسته است یک مقطع تحصیلی کارودانش در وزارت آموزش وپرورش ایجاد کند.
بر این اساس، از سال تحصیلی آینده محصلان می‌توانند رشته صنایع بازیافت مواد و انرژی را برای اخذ دیپلم انتخاب کنند. این رشته سه سال تحصیلی دارد که در کنار آموزش دروس عملی حوزه خدمات شهری، برای سال نخست بازیافت پلیمر، برای سال دوم بازیافت کاغذی و برای سال سوم نیز بازیافت مواد عالی آموزش داده می‌شود.
در کمیسیون‌های خدمات شهری و اقتصادی برنامه و بودجه شورای شهر موضوع سرمایه گذاری نیروگاه بیوگاز با ظرفیت سه مگاوات تصویب شده است. اکنون فرایند ابلاغ آن به صحن علنی نیز درحال پیگیری است.
براساس این طرح، مقرر شده است که نیروگاه بیوگاز در ۱۸ ماه آماده بهره برداری شود. نیروگاه گاز شماره دو مشهد با هدف حفظ محیط زیست و استفاده از انرژی‌های پاک مورد تأکید شهرداری و شورای ششم است و با بهره برداری از آن می‌توان از گاز استحصال شده در محل دفن زباله‌ها برای تولید انرژی نیز استفاده کرد.
آماده سازی بسته اقتصادی کارخانه بازیافت نخاله ساختمانی یکی دیگر از اقدامات تأکیدشده شورا و شهرداری مشهد است. اکنون بسته اقتصادی این کارخانه برای ارائه فراخوان و واگذاری به سرمایه گذار بخش خصوصی آماده شده است.
در سال گذشته، روزانه ۲۰ هزار تن نخاله ساختمانی در مشهد تولید شده است؛ به عبارت دیگر ۱۰ برابر تولید روزانه زباله در مشهد، نخاله ساختمانی داشته ایم. همین مسئله ضرورت ایجاد کارخانه بازیافت نخاله‌های ساختمانی را دوچندان می‌کند.