مسعود سلطانی | شهرآرانیوز؛ توزیع ناعادلانه یارانه سوخت، سال هاست که با انتقاد محافل کارشناسی و حتی حاکمیتی روبه روست. از آبان ۹۸ که سهمیه ۶۰ لیتر بنزین به صورت ماهانه به هر خودرو شخصی اختصاص یافته است، افراد صاحب خودرو هزارو ۵۰۰ لیتر بنزین یارانه‌ای دریافت کرده اند که معادل ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان یارانه است، این درحالی است که براساس آخرین گزارش بانک مرکزی از بررسی بودجه خانوار که در سال۹۶ انجام شده است، تنها حدود ۴/۴۹درصد خانوار‌های ایرانی صاحب خودرو هستند.
همچنین بررسی‌های سال۹۷ مرکز آمار ایران نشان می‌داد که ۵۳/۲ درصد خانوار‌های شهری و ۳۲/۳ درصد خانوار‌های روستایی، دارای خودرو و همچنین ۱۴/۱ درصد از خانوار‌های شهری و ۲۸/۴ درصد از خانوار‌های روستایی، دارای موتورسیکلت بودند. از این آمار‌ها برمی آید که بیش از نیمی از خانوار‌های ایرانی از یارانه مستقیم بنزین بهره مند نمی‌شوند.
این شواهد آماری و البته لزوم کاهش مصرف سوخت باعث شده است ضرورت بازنگری‌هایی در شیوه ارائه یارانه سوخت احساس شود. در همین راستا، سرپرست منطقه آزاد کیش با اشاره به اجرای طرح «بنزین برای همه» در جزیره کیش گفته است که در این طرح به مردم سهمیه ۲۰لیتری تعلق می‌گیرد. به گفته محمدرضا لواسانی، یارانه سهمیه بنزین از هر کارت بانکی برداشت پذیر است و افراد در صورت نداشتن خودرو می‌توانند این یارانه را با نرم افزاری که به همین منظور طراحی شده است، به فروش برسانند.
طبق این طرح، افرادی که به هر دلیلی امکان فروش سهمیه خود یا انتقال به دیگری را نداشته باشند، بعد از مدت مشخصی مبلغ آن را به صورت فروش خودکار، در حساب خود دریافت خواهند کرد. وی ابراز امیدواری کرد اجرای طرح جدید تخصیص یارانه بنزین به الگویی در سطح کشور تبدیل شود. البته جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه وبودجه مجلس، تاکید کرده است که در این طرح قرار نیست قیمت بنزین تغییری کند. در این طرح هم نرخ سهمیه بنزین، هزارو ۵۰۰ تومان است و قیمت آزاد آن ۳ هزار تومان، بنابراین هیچ تغییر قیمتی در اجرای آن اعمال نشده است.
بر این اساس به نظر می‌رسد این طرح قرار است به صورت آزمایشی در کیش اجرا شود و در صورت موفقیت آمیز بودن در تمام کشور به اجرا درآید. اما اجرای آن چه تأثیری بر اقتصاد مشهد می‌گذارد؟
قاسم کامران فر، دبیر انجمن صنفی جایگاه داران استان خراسان رضوی در این باره به شهرآرا گفت: میزان مصرف روزانه سوخت در منطقه مشهد (مشهد، فریمان، تربت جام، کلات، قوچان، درگز، چناران) روزانه ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر بنزین است.
تخمین زده می‌شود با تغییر در شیوه اختصاص یارانه سوخت، میزان مصرف بنزین ۲۰ تا ۳۰ درصد در شهر‌ها کاهش بیابد. اما با توجه به زائر پذیر بودن مشهد این رقم در این شهر کمتر خواهد بود.
با این حال بی شک روش جدید به کاهش مصرف بنزین در این شهر منجر می‌شود که یکی از اثرات آن، می‌تواند کاهش آلودگی هوای مشهد باشد.
همچنین به گفته فعالان بازار باتوجه به اینکه در روش جدید سهمیه‌ها به افراد تعلق می‌گیرد، این مسئله سبب کاهش قیمت خودرو‌های فرسوده و پرمصرف در مشهد می‌شود و ازسوی دیگر شیوه جدید، به رشد تقاضا برای خودرو‌های کم مصرف می‌انجامد و قیمت آن‌ها را در بازار افزایش می‌دهد. برخی سازندگان مسکن معتقدند باید صبر کرد و دید آیا این مسئله پیش زمینه تغییر قیمت بنزین در کشور است. به گفته آن‌ها ازآنجایی که تغییر قیمت بنزین بر قیمت حمل ونقل و تورم مصالح ساختمانی اثرگذار است، این کار می‌تواند در میان مدت و بلندمدت اثر منفی بر قیمت مسکن بگذارد و هزینه تمام شده ساخت وساز را افزایش دهد، با این حال در کوتاه مدت خود را به صورت رکود در بازار مسکن مشهد نشان خواهد داد.
تا پیش از شیوع ویروس کرونا و براساس آمار اعلامی ازسوی اداره آموزش و فرهنگ ترافیک راهور خراسان رضوی، در شهر مشهد روزانه تا ۳ میلیون و ۱۰۰هزار خودرو تردد می‌کرد. البته این آمار در شرایط زرد کرونایی مشهد به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تردد روزانه کاهش یافت.
بررسی این آمار‌ها نشان از مصرف زیاد سوخت به صورت روزانه در کلان شهر مشهد دارد. شهری که سالانه پذیرای بیش از ۲۰ میلیون زائر است که اغلب آن‌ها نیز با استفاده از خودرو‌های شخصی به مشهد سفر می‌کنند. بدون تردید شیوه تغییر اختصاص یارانه سوخت، می‌تواند این آمار‌ها را دستخوش تغییر کند و چه بسا بر اقتصاد زیارت نیز تأثیرگذار باشد.
برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که تغییر قیمت بنزین در کوتاه مدت بر سفر‌های مردم اثر می‌گذارد، اما آن‌ها در بلندمدت به این قیمت‌ها عادت می‌کنند و ما دوباره شاهد افزایش سفر‌های داخلی خواهیم بود. به این ترتیب، ابتدا یک کاهش ۲۰ تا ۳۰درصدی در سفر‌های داخلی رخ می‌دهد که به مرور زمان به روال سابق بازمی گردد، با این حال اگر شیوه جدید توزیع یارانه سوخت به گرانی بنزین منجر نشود، تأثیر منفی بر میزان سفر به مشهد نخواهد گذاشت.
همچنین براساس آمار‌های اعلام شده ازسوی مسئولان، میزان جمعیت ساکن در مناطق حاشیه شهر مشهد یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود. براساس گزارش مرکز آمار ایران، در دهک یکم که کم درآمدترین دهک است، ۸۹ درصد از خانوار‌ها حتی یک خودرو هم ندارند.
در دهک دوم ۷۶ درصد و در دهک سوم ۵۹ درصد بدون خودرو هستند. باتوجه به اینکه بخش درخورتوجهی از ساکنان حاشیه شهر در سه دهک اول قرار دارند، به نظر می‌رسد اجرای طرح جدید بنزینی برای این اقشار، درآمدزا باشد.
از سوی دیگر نگرانی‌هایی درباره تبعات تورمی اختصاص یارانه سوخت به هر کدملی وجود دارد. تاکنون فروش بنزین و تبدیل یارانه سوخت به ریال، کاری بود که به ندرت دارندگان وانت انجام می‌دادند. اما اکنون براساس طرحی که دولت دارد، قرار است افرادی که دارای خودرو نیستند، سهمیه بنزینشان را بفروشند و از یارانه آن استفاده کنند. البته در طرح مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که درآمد حاصل از فروش بنزین در سامانه‌های آنلاین تنها برای خرید کالا از سامانه‌های مشخص دولتی قابل استفاده خواهد بود. یعنی افرادی که صاحب خودرو نیستند، باید از سامانه‌های دولتی کالا بخرند و سهمیه سوختشان به صورت نقد به دستشان نخواهد رسید تا با استفاده از این روش، تبعات تورمی این طرح کنترل شود.