درباره پویش رساندن پوست میوه به دامداری‌ها و خطر‌های پیش روی آن

تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ در کنار شهروندانی که هنوز شیشه و کاغذ را هم به زباله دان می‌سپارند و با مقوله تفکیک زباله بیگانه اند، عده‌ای هم هستند که نه تنها زباله‌ها را تفکیک می‌کنند که به بازیافت پوست میوه و استفاده بهینه از آن هم رسیده اند. اقدام دسته دوم در واقع تعبیر دیگری از واژه بازیافت است که به بیشترین بهره برداری از زباله‌های تولیدی خانواده و زباله های‌تر می‌اندیشد.

در همین راستا نزدیک به یک سال است که یک پویش متفاوت به راه افتاده است؛ پویش جمع آوری پوست میوه و خشک کردن و رساندنش به دامدار. ماجرا از این قرار است که وضعیت آب وهوا، رنج آن‌ها را که هنوز شغلشان دامداری است، افزون کرده است و خشک سالی که باشد یافتن غذای دام بسیار سخت‌تر و گران‌تر می‌شود و می‌شود بهترین دلیل برای فروختن دام‌های باقی مانده، بیکاری و مهاجرت به سوی شهرها.

پویش تهیه خشکاله دام قرار است به جایی برسد که بخشی از حدود ۲۰۰ تن پسماند میوه وتره بار کنونی میدان‌های عرضه مشهد و میزان نامشخص تولیدات خانگی را بازیافت کند. این طرح هم نتایج زیست محیطی مطلوبی دارد و هم کمک به چرخه اقتصاد است، اما تهیه و جمع آوری آن به همین آسانی‌ها نیست؛ زیرا در کنار امیدواری برای حمایت مردمی دامداران، کارشناسان از خطر برخی آلودگی‌ها و انتقالش به دامداری‌ها می‌گویند که لازمه آن مدیریت صحیح چنین پویش‌هایی است.

غذای صددرصد رایگان برای دام‌ها

شهروندانی که از پویش خشکاله جزئیاتی شنیده و به آن علاقه‌مند شده اند، در هر نقطه‌ای از شهر داوطلب شده و محلی را برای تحویل خشکاله‌های خود تعیین کرده اند. استقبال هم نسبت به شیوه اطلاع رسانی بد نیست. مسجد جامع میدان اصلی جاغرق یکی از آن هاست. اهالی میوه یا پوست میوه‌های خشک کرده را همان جا جمع آوری می‌کنند. احمد برجعلی صاحب یکی از رستوران‌های منطقه است و شماره اش در اختیار مردم. وی درباره این پویش می‌گوید: من از این ماجرا اطلاعی نداشتم. اوایل سال همسرم گفت مردم چنین کاری انجام می‌دهند. برای اینکه باغ در منطقه جاغرق زیاد است خودم برای جمع آوری خشکاله‌های این محدوده دست به کار شدم.‌

می‌گوید از روزی ۱۰ تا ۱۰۰ کیلو میوه و پوست میوه را هم تحویل گرفته است: در تابستان که باغات، ضایعات فراوانی داشتند میزان همکاری مردم بیشتر بود. به همه اطلاع رسانی کردیم و نحوه خشک کردن را آموزش دادیم تا محصولی که به دست دامدار می‌رسد، سالم باشد.
برجعلی ادامه می‌دهد: در شبکه‌های مجازی هم درباره پویش اطلاع رسانی کردیم برای همین گاهی از شهر مشهد نیز برایمان خشکاله می‌آورند. گاهی برای تهیه خشکاله‌ها به افراد پول می‌پردازیم، اما صددرصد به طور رایگان بین دامدار توزیع می‌کنیم.

کمک مردمی به دامداران

نصرت خانم یکی از آدم‌های پیگیر این برنامه است. چند ماهی می‌شود که هر روز پوست میوه‌ها را در سبدی که برای این کار گوشه آشپزخانه گذاشته است، پهن و خشک می‌کند. پیام این پویش را در یکی از شبکه‌های اجتماعی خوانده و به یقین رسیده که تغذیه دام‌های کشورش بحرانی است. در این باره توضیح می‌دهد: خانه ما عیالواری است و همیشه میهمان داریم. یک باغ هم در شهرستان چناران داریم که برای تأمین میوه و برخی مایحتاج خانه کافی است. از وقتی شنیدم طرحی راه افتاده است که پوست میوه را جمع می‌کند خودم پیگیر شدم، چون به این ترتیب حجم زباله خانه ما را خیلی کم می‌کند.
فردی را در منطقه قاسم آباد می‌شناسد که به صورت خودجوش خشکاله جمع آوری می‌کند و به دست دامدار می‌رساند؛ «به محض خشک شدن پوست میوه‌ها باید آن‌ها را تحویل بدهیم. آن طور که شنیده ا م همین اندازه که مردم جمع می‌کنند به پنج تا شش دامدار موردنظر کمک بسیاری کرده است.»

پویش خودجوش مردمی

مرتضی جلیلی فر به عنوان یک عضو از بسیج جامعه کشاورزی استان در امور دام درباره نحوه راه اندازی پویش و انتشار خودجوش آن در بین مردم توضیحات بیشتری دارد: از اوایل امسال تعدادی تشکل مردمی، به ویژه در مساجد شکل گرفت که شهروندان را به جداسازی پوست میوه‌ها در خانه و خشک کردن آن، تشویق می‌کرد تا واسطه‌ها خشکاله را به دامدار برسانند.

وی جمع آوری ضایعات میوه و تره بار را هم شبیه به بازیافت دیگر مواد می‌داند که هنوز برای انجامش به فرهنگ سازی نیاز داریم: با همه تبلیغات و سازوکار‌هایی که در این سال‌ها فقط برای تفکیک زباله های‌تر و خشک داشته ایم تنها کمتر از ۱۰ درصد شهروندان آن را رعایت می‌کنند؛ خشک کردن پوست میوه‌ها در خانه کار سخت تری هم هست پس آموزش بیشتری می‌خواهد.

جلیلی فر، اما میزان استقبال را مناسب می‌داند هرچند که حجم نیاز به خوراک دام خیلی بیشتر از این هاست: تلاش ما این بود که با جمع آوری خشکاله‌ها حجم زباله کمتری تولید و نیاز به خوراک دام تا حدودی برطرف شود که این مسئله در شرایط کنونی مشکل بزرگ دامدار است.

این عضو بسیج جامعه کشاورزی استان درعین حال از مشکلات این مسیر هم آگاه است و درباره آن می‌افزاید: مشکل عمده این است که بر اساس اظهارنظر کارشناسان دام پزشکی تهیه این خوراک در مراحل مختلف می‌تواند دچار آلودگی و کپک شود؛ هرچند که شهروندان در این باره آموزش دیده اند. بهترین راه حل این است که این پویش با کمک شهرداری اجرا شود.

وی ادامه می‌دهد: تاکنون جلسات متعددی با شهرداری داشتیم که انباری را در حاشیه شهر در بولوار توس، جاده سرخس، ساختمان یا حر مشخص کنند و محصولات را همان جا دپو کنیم و به دامدار برسانیم که هنوز به نتیجه نرسیده است. نیروی بسیج می‌تواند در اجرای صحیح این طرح با ارگان‌ها همکاری کند، اما نیازمند هماهنگی چند دستگاه با یکدیگر است.

اعلام آمادگی صنفی

کاهش بارندگی و ادامه خشک سالی این روز‌ها دامداران را درگیر بحران کشتار دام مولد کرده است. شرایط ناشی از خشک سالی، کمبود علوفه و گرانی نهاده موجب گرایش بیشتر دامدار به کشتار دام ضعیف و کم بهره شده است. دا م پرورانی که جمعیت دام سبک خود را پیش ازاین با علوفه بهاری مراتع تغذیه می‌کردند، مجبور به صرف هزینه‌های بسیار برای خرید علوفه دام شده اند. دغدغه مهمی که شهروندان را به جمع آوری آنچه از مصرف روزانه شان دورریختنی است، سوق داده است.

دکتر احمد داوطلب رزقی، مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان، انجام چنین اقدامات خودجوشی را مفید می‌داند و وضعیت حاد بارش‌ها و کمبود علوفه را هم تأیید می‌کند: امسال با خشک سالی و حدود ۶۰ درصد کاهش نزولات آسمانی مواجه بودیم و این مشکل باعث کمبود علوفه شد و واردات هم پاسخگوی این حجم از نیاز دامداران نیست.

وی جمع آوری و رساندن پوست میوه‌ها به دامداران را کمک مؤثری می‌داند که به نظرش نیاز به بررسی و دقت بیشتری دارد: در مفیدبودن این کمک‌ها تردیدی وجود ندارد؛ زیرا ضایعات را به دست مصرف کننده می‌رسانند، اما نحوه خشک کردن بسیار مهم است؛ زیرا این مواد به آسانی کپک می‌زنند و باعث بروز بیماری برای دام‌ها خواهند شد.

پیش از تولیدکنندگان خانگی، برخی فروشگاه‌ها و اصناف در ابتدای جدول تولید این روزانه ضایعات قرار دارند. صنف آب میوه فروشان از آن جمله است. اینکه آیا در چرخه این پویش قرار گرفته اند یا خیر را از سعید شریف زاده رئیس اتحادیه فروشندگان آب میوه، فالوده و بستنی جویا شدیم. اطلاعات کلی وی از ماجرای خشکاله به تماسی محدود می‌شود که مدتی پیش با او گرفته شده، اما قرار بوده است که بر سر جمع آوری ضایعات میوه توافق کنند که بدون خبر خاتمه یافته است. وی می‌گوید: بیشترین ضایعات میوه تفاله هویج است که فروشندگان هر روز می‌توانند آن را برای این منظور به دست توزیع کنندگان برسانند.

به گفته او، اکنون بیش از ۳۰۰ فروشنده آب میوه در شهر مشهد مشغول به کار هستند، اما برای واردشدن به این پویش به اطلاع رسانی و انگیزه‌های قوی نیاز است: ما آمادگی خود را در این طرح اعلام می‌کنیم، اما باید درباره جزئیات حمل و رساندن ضایعات میوه‌ها به دامداران با اعضای اتحادیه به نقاط مشترکی برسیم که سلامت مواد حفظ شود.

وضعیت اسفناک خوراک دام

امین میش مست هراتی، مدیرعامل اتحادیه صنعت دامپروری استان، وضعیت تأمین خوراک دام را بسیار اسفناک توصیف می‌کند: در شرایطی که خوراک اصلی دام در دسترس نیست دامدار مجبور است به سراغ خوراک جایگزین برود و رساندن خشکاله پوست میوه در مقایسه با آنچه اکنون به دام‌ها می‌دهند، بسیار مفیدتر است.

به گفته او، همین حالا هم دام‌ها تغذیه نادرستی دارند، اما باید برای رساندن خوراک به آن‌ها تلاش کرد: هر روز شاهد این هستیم که حجم زیادی از تفاله‌های هویج راهی زباله دان می‌شود درحالی که می‌تواند غذای دامی باشد.
هراتی، رساندن خشکاله به دامداران را مفید می‌داند، اما او نیز درباره نحوه اجرای مراحل نکته دارد: در شرایطی که با کمبود خوراک دام مواجه هستیم می‌توان از موادی که برای حیوانات پروتئین دارد و برای دام مناسب است استفاده کرد؛ البته باید همه فرایند را مدیریت کرد.

جمع آوری خشکاله؛ شدنی است، اما به شرط ضابطه

«بار‌ها شنیده اید که گفته شده است صنعت دام و طیور. یعنی برخلاف تصور رایج، دیگر پرورش دام بر اساس همان شیوه‌های سنتی و قدیمی نیست.» این جمله را دکتر محمود قربانزاده، رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی اداره کل دام پزشکی استان، در شرح عملکرد کنونی تغذیه دام‌ها می‌گوید: امروزه خوراک دام یک مسئله بسیار مهم است و تهیه آن مراحل کاملا صنعتی را طی می‌کند؛ از ورود مواد خام تا انبارداری، میکروب زدایی و تولید انبوه.
وی ادامه می‌دهد: هم اکنون در دنیا مواد اولیه متعارفی همچون جو، سویا و ذرت داریم که در خوراک دام استفاده می‌شوند و یک دسته مواد غیرمتعارف مثل همین ضایعات میوه که شهروندان شروع به جمع آوری آن کرده اند.

صحبتش این است که می‌شود بخشی از خوراک دام‌ها را از ضایعات میوه خانه‌ها و اصناف تأمین کرد، اما اجرای آن به همین سادگی‌ها نیست: برای تهیه خوراک دام ضابطه و قانون داریم و همه چیز کنترل می‌شود. اما درباره جمع آوری و رساندن خشکاله میوه از منازل اکنون هیچ ضابطه‌ای وجود ندارد. نمی‌گوییم شدنی نیست، اما شرط و شروطی دارد.

وی نکته‌های مبهم این پویش را با چند سؤال بیان می‌کند: باید بدانید که پوست چه میوه‌هایی مفید است؟ در چه شرایطی خشک می‌شوند؟ با چه وسیله‌ای حمل خواهند شد؟ میزان سلامت خشکاله‌ها را به چه ترتیبی کنترل می‌کنید؟ چون این مواد به شدت فاسدشدنی اند و قابلیت تبدیل شدن به سم افلاتوکسین را دارند.
رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی اداره کل دام پزشکی استان بازهم تأکید می‌کند که نمی‌گوییم چنین اقداماتی امکان پذیر نیست، ولی ابتدا باید دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش بنیان به این ماجرا وارد شوند و فرایند را تعریف کنند. سپس دام پزشکی از جایگاه نظارتی وارد ماجرا و در نهایت همه مراحل به شکل دستورالعمل اجرایی شود.

قربانزاده خاطرنشان می‌کند: نباید در این ماجرا احساساتی عمل کنیم و به خاطر پیشگیری از دورریختن ضایعات میوه، سلامت دام‌های خود را در خطر قرار دهیم؛ همان اتفاقی که اکنون درباره جمع آوری نان خشک‌ها در حال افتادن است. پیش از هر اقدامی هماهنگی میان دستگاه‌ها لازم است.