محسن موسوی زاده | شهرآرانیوز؛ این روز‌ها هزینه شهرها به دلیل نیاز به رشد فعالیت‌های عمرانی و تقاضا برای خدمات مختلف مانند حمل ونقل عمومی، بوستان‌ها و... افزایش یافته و سبب شده است که مدیریت مالی شهرها با چالش‌های جدی روبه رو شود، اما برخی متخصصان اقتصادی معتقدند که شهرها روی گنج‌های نهفته‌ای قرار گرفته اند که بخش چشمگیری از آن‌ها اکنون به دارایی‌های نامولد تبدیل شده است.
به گفته این افراد، اگر مدیران شهری سعی کنند دارایی‌های نامولد شهری را مولد کنند، بی شک بستر‌های توسعه سریع‌تر شهرها فراهم می‌شود. این ایده در کتاب ثروت عمومی شهرها (تقویت رشد و شکوفایی اقتصادی با بهره برداری از دارایی‌های پنهان شهرها) نوشته «داگ دتر» و «استفان فولستر» که دکتر جعفر خیرخواهان، استاد اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد، ترجمه کرده، ارائه شده است.
نویسندگان این کتاب معتقدند برای اینکه شهری قوی و خوب داشته باشیم، فقط مدیریت بهتر دارایی‌های اقتصادی کفایت نمی‌کند و سرمایه گذاری حسابگرانه در دارایی‌های انسانی و اجتماعی نیز به همان اندازه اهمیت دارد. مشهد شهر رو به توسعه‌ای است که این روز‌ها تأمین نیاز‌های مالی طرح هایش به دغدغه مدیران شهری تبدیل شده است. این موضوع بهانه‌ای شد تا با دکتر خیرخواهان، دبیر انجمن اقتصاددانان ایران گفتگو کنیم و راهکار‌های او را درباره افزایش دسترسی مدیریت شهری به منابع مالی پایدار را جویا شویم.
هر شهری دارایی‌ها و بدهی‌هایی دارد. مدیریت شهری باید دارایی‌های شهر را بشناسد؛ چه آن‌هایی که به چشم می‌آید و چه آن‌هایی را که نامرئی هستند. به عنوان نمونه اعتماد و هم بستگی و سرمایه اجتماعی و فرهنگ شهر بخشی از دارایی‌های نامرئی شهر است. برای افزایش این سرمایه‌ها و دارایی‌های نامرئی شهر باید با برنامه ریزی مناسب روی نسل آینده سرمایه گذاری کرد تا نتیجه این اقدام ۲۰ سال بعد ملموس شود. اگر این اقدام صورت بگیرد، در بلندمدت افزایش سرمایه اجتماعی شهر سبب می‌شود تا سطح رفاه شهروندان و درنتیجه درآمد‌های شهرداری افزایش یابد. این مسئله نیاز دارد که برنامه ریزی شهری به برنامه‌های زودبازه منحصر نماند و برای افق بلندمدت شهر نیز برنامه ریزی شود.
باید توجه کرد که اگر برای رشد اجتماعی شهر سرمایه گذاری نکنیم، بخشی از نسل آینده که می‌توانند با برنامه ریزی صحیح سبب رشد و توسعه شهر شوند، وارد حوزه‌هایی می‌شوند که نتیجه آن افزایش آسیب‌های اجتماعی است. این مسئله نه تنها درآمد‌های یک شهر را کاهش می‌دهد، بلکه سبب رشد هزینه‌های شهر می‌شود. مشهد هم به عنوان کلان شهر دارایی‌ها و سرمایه‌های اجتماعی زیادی دارد. دارایی‌های اجتماعی مشهد شامل هنجار‌های اجتماعی و نگرش‌هایی است که میزان شیوع جرائم و آسیب‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد.
این دارایی‌ها بر پایین آمدن هزینه‌های شهری تأثیر زیادی دارد و مشهد را برای سرمایه گذاران جذاب‌تر می‌کند. بر این اساس یکی از راهکار‌های مهم برای توسعه شهر، شناسایی همین سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی مشهد است. هرچقدر که بتوانیم از این سرمایه‌ها بیشتر استفاده کنیم، توسعه این شهر شتاب بیشتری می‌گیرد.
شهر به جز سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی، سرمایه‌های دیگری دارد که مدیریت شهری می‌تواند از آن‌ها بهره‌مند شود. به عنوان نمونه ساخت ایستگاه‌های قطارشهری سبب می‌شود تا برخی نقاط به مرکز تجمع مردم و رونق کسب وکار منجر شود. این ارزش افزایی و بهره برداری از آن‌ها می‌تواند سبب شود تا هزینه ساخت قطارشهری برای مدیریت شهری کاهش بیابد.
علاوه بر این، باید در نظر داشت شهر‌هایی در حال توسعه هستند، ارزش زمین هایشان در حال افزایش است. باید بخشی از این افزایش ارزش زمین‌ها نصیب شهر برای توسعه شود. به عنوان نمونه زمین بدون استفاده‌ای که در یک منطقه سال‌ها قرار گرفته و رشد و توسعه شهر و ایجاد زیرساخت‌های شهری سبب شده است تا قیمتش چندین برابر شود، در این مواقع باید قانونی تعریف شود که مثلا ۲۰ تا ۳۰ درصد از ارزش اضافه به دست آمده، نصیب مدیریت شهری برای توسعه زیرساخت‌ها و ارائه خدمات به شهروندان و کاهش نا برابری در شهر از طریق توسعه فعالیت‌های عمرانی در مناطق کم برخودار شود. به واقع ما با این کار می‌خواهیم از طریق کسب درآمد و صرف آن در مناطق کم برخوردار شهر، نابرابری را کاهش دهیم.
در چند دهه گذشته نگاهی وجود دارد که به توسعه شهرها دید منفی دارد و می‌گوید نباید بگذاریم شهرها توسعه بیابند. این نگاه سبب شد تا آن گونه که باید، برای توسعه شهرها برنامه ریزی مناسب صورت نگیرد و این مسئله خود را به صورت رشد حاشیه نشینی نشان دهد. این در حالی است که هر کشوری که رو به توسعه باشد، بدیهی است که شهرنشینی هم در آن گسترش می‌یابد. درواقع وقتی ما برای رشد بخش رسمی برنامه ریزی مناسب انجام ندهیم و آن را نادیده بگیریم، این امکان برای بخش‌های غیررسمی فراهم می‌شود تا رشد بیابند. نتیجه این مسئله رشد ساخت وساز‌های غیراصولی در مناطق کم برخوردار شهر است.
براین اساس باید با برنامه ریزی مناسب زیرساخت‌های لازم در راستای افزایش تقاضا برای مسکن و خدمات را در مناطق مختلف و به خصوص مناطق حاشیه شهر فراهم آورد. اگر این کار صورت نگیرد، افرادی که نیاز به مسکن دارند، از طریق غیررسمی سعی می‌کنند تا نیازشان را برآورده کنند. این مسئله کمکی به شهر نمی‌کند و حتی ساخت وساز‌های غیرمجاز هزینه‌های شهر را افزایش می‌دهد.
علاوه بر این، مهم‌ترین خدمت برای رشد مناطق کم برخوردار مشهد، توسعه سامانه حمل ونقل عمومی است. این کار اگر صورت بگیرد، هزینه جابه جایی روزانه برای ساکنان این مناطق کم می‌شود و دسترسی آن‌ها به فرصت‌های شغلی افزایش می‌یابد.
مولدکردن دارایی‌های نامولد یکی از راهکار‌های افزایش درآمد‌های پایدار برای شهر است. دارایی‌های نامولد شهرها به اندازه‌ای هستند که اگر بشود فقط ۲ تا ۳ درصد از همین دارایی‌ها را مولد کرد، میلیارد‌ها تومان به درآمد‌های شهرها افزوده می‌شود. به عنوان نمونه وقتی که ما می‌آییم و پارک کوهسنگی را توسعه می‌دهیم، علاوه بر اینکه این کار سبب ایجاد برخی فرصت‌های اقتصادی و کسب وکار‌های جدید برای شهر می‌شود، در این فرایند بخشی از زمین‌های شهری را که دارایی‌های نامولد بودند، به دارایی‌های مولد تبدیل کرده ایم. این مسئله درباره دیگر مناطق شهری هم صدق می‌کند. در این میان ایجاد صندوق توسعه شهری هم می‌تواند کمک خوبی به مولدکردن دارایی‌های نامولد شهری بکند.