عرب هاشمی | شهرآرانیوز؛ خراسان رضوی به دلیل هم مرز بودن با کشورهای همسایه، قرار گرفتن بارگاه مطهر رضوی در مشهد و اثرگذاری فعالان سیاسی خراسان در کشور و ... همیشه مورد توجه ویژه مسئولان ایرانی و کشورهای دیگر بوده است. ورود سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر و مسافر تنها به مرکز این استان و جایگاه ویژه سیاسی مشهد در مناسبات اداری و سیاسی کشور، مؤید این ادعاست.
پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های گسترده، ایران بیش از پیش درصدد جایگزین کردن مناسبات دیپلماتیک خود بر آمد و کانال‌های ارتباطی با کشور‌هایی مانند روسیه و چین را تقویت کرد.
بنا به گفته کارشناسان، یکی از راه حل‌های راهبردی در استفاده از ظرفیت‌های جدید می‌تواند فعال کردن مناسبات استانی در داخل کشور باشد و اینکه بتوانیم با استفاده از پتانسیل‌های استانی، مشکلات ملی را برطرف کنیم. درا ین باره با «امیرمهدی کلیدری»، پژوهشگر حوزه روابط بین الملل و مدرس فرهنگ و ارتباطات، گفتگو کرده ایم.
کلیدری درباره ظرفیت‌های خراسان رضوی در ارتباط‌های بین المللی به شهرآرا گفت: با توجه به اختیاراتی که رئیس جمهور به استانداران استان‌های مرزی داده است، ما می‌توانیم به صورت فعالانه در این مناسبات وارد شویم. استاندار خراسان رضوی از معدود استاندارانی است که می‌تواند براساس نیاز‌های موجود به صورت مستقیم با مسئولان عالی دولت و کشور ارتباط برقرار کند.
وی با بیان اینکه استفاده از پتانسیل‌های بین المللی نیازمند رفتار‌های خلاقانه است، متذکر شد: باید مشخص کنیم که در تصمیمات‌مان به دنبال برطرف کردن بحران‌های آنی و مسکّن وار هستیم یا می‌خواهیم منافع راهبردی مان برای شهر و کشور را محقق کنیم.
کلیدری افزود: به عنوان مثال، پروژه بندر خشک می‌تواند از مهم‌ترین و اصلی‌ترین پروژه‌ها برای استاندار خراسان رضوی باشد که نیازمند فعال کردن به کارگیری ارتباطات داخلی، برای استفاده از ظرفیت‌های بین المللی است. برای تحقق این پروژه باید وزارتخانه‌های مختلف اعم از امور خارجه، صمت، اقتصاد و ... پای کار بیایند و استاندار هم به دنبال تحقق آن باشد؛ زیرا روسیه به دنبال کریدور شمال به جنوب است، چین و هندوستان خواهان رسیدن به اروپای شرقی، غربی و مدیترانه هستند و حتی این پروژه می‌تواند جنوب شرق آسیا را هم در بر بگیرد و درنهایت منفعت‌های فراوانی برای خراسان رضوی ایجاد می‌کند.
کلیدری ادامه داد: اگر سیاست و راهبرد ما برطرف کردن مشکلات ملی با استفاده از ظرفیت‌های استانی باشد، می‌توانیم این امر را تحقق بخشیم. مثلا یکی از گمشده‌های تحقق بندر خشک در اطراف مشهد، می‌تواند اتصال خط آهن بندر چابهار به مشهد و اتصال این خط آهن از مشهد به گرگان باشد.
این کارشناس روابط بین الملل ادامه داد: همچنین مسئله شهر فرودگاهی که اخیرا توسط مدیریت شهری مشهد مطرح مطالبه شد، در حوزه اختیارات استاندار است. شهر فرودگاهی، یکی از ضلع‌های کوچک تحقق بندر خشک است. مشهد به عنوان مرکز ثقل در شهر فرودگاهی و بندر خشک در خط ارتباطی اوراسیا و شانگ‌های چه خواهد بود و چه برنامه‌ای برای آن تعریف شده است؟ قطعا می‌توانیم از سیاست‌های کلی کشور در زمینه ارتباط با کشوری مثل روسیه، برای استان منافعی را فراهم کنیم، در صورتی که در پی منافع راهبردی باشیم.
وی ادامه داد: اکنون بحث لغو روادید سفر از کشورهای ایران و روسیه مطرح است؛ آیا قرار است آن‌ها فقط روبل به اینجا بیاورند یا می‌خواهیم رفت و آمد فرهنگی هم داشته باشیم و چه کاری باید انجام دهیم که در این رفت و آمد فرهنگی کمترین آسیب را ببینیم و علاوه بر آن بتوانیم انتشار فرهنگی هم داشته باشیم؟ اگر رفت و آمد فرهنگی به درستی انجام شود، منجر به رفت و آمد پایدار تجاری و اقتصادی می‌شود و قدرت نرم یک کشور افزایش می‌یابد.
وی با اشاره به جایگاه خراسان رضوی تأکید کرد: استان خراسان رضوی به ویژه شهر مشهد می‌تواند در تامین منافع راهبردی کشور به صورت پیشرو عمل کند. این هدف نیازمند آن است که به جای استفاده از منابع انسانی که براساس منافع حزبی و زدوبند‌های سیاسی جذب می‌شوند، نیرو‌های خلاق را به کار گیرد، می‌تواند بهترین منافع راهبردی را با کشور‌هایی مانند روسیه، هندوستان، همه کشورهای منطقه حتی کشور‌هایی که در حال حاضربا آن‌ها دارای حسن ارتباط نیستیم، برقرار کند؛ البته که اگر این اتفاق رخ ندهد و منافع راهبردی وجه المصالحه بازاریابی سیاسی جناحی واقع شود، دچار خسران و ضرر جبرا ن ناپذیری خواهیم شد که ترمیم آن شاید چند قرن هم طول بکشد.
این پژوهشگر حوزه روابط بین الملل درباره افزایش میزان همکاری‌های ایران با روسیه خاطرنشان کرد: در اصل روابط با کشورهای دیگر «حفظ منافع ملی» برای هر گروه دارای اهمیت است. براساس یک ضرب المثل ایرانی نباید همه تخم مرغ‌ها را در یک سبد بگذاریم. به واسطه پرونده هسته ای، حوزه بلوک غرب و آمریکا خیلی مطرح شده است، اما براساس همان ضرب المثلی که گفته شد، باید تخم مرغ‌های خود را پخش کنیم و به دنبال فرصت زایی برویم.
وی گفت: اما مسئله این است که چقدر خلاقانه و هوشمندانه به دنبال استفاده از فرصت‌ها هستیم. مهم‌تر از تفاهم نامه‌های ۲۵ ساله، باید بتوانیم درباره برنامه عملیاتی جمهوری اسلامی درخصوص منافع ملی صحبت کنیم؛ شاید برخی مسائل طبقه بندی و محرمانه باشد، اما درباره این برنامه‌های عملیاتی باید پژوهشگران بتوانند تحلیل و بررسی کنند.
کلیدری افزود: در سال ۱۳۹۸ به ایران مجوز بهره برداری از منطقه تجاری اوراسیا در روسیه داده شد، اما از آن سال تا کنون جمهوری اسلامی در آن منطقه آزاد اقدامی انجام نداده است. در همان سال نیز به دعوت روسیه، ایران عضو مجمع کشورهای اوراسیا شد تا بتواند به عنوان عضو اصلی از آنجا بهره برداری کند؛ وزارتخانه‌های مربوطه گزارش دهند که چه اقداماتی درباره آن انجام داده و چه استفاده‌هایی کرده اند.
وی خاطرنشان کرد: در سفر آقای بطحایی، وزیر آموزش و پرورش، مقرر شد زبان فارسی به عنوان زبان خارجی دیگر در سر فصل دروس ارائه آموزش‌های عمومی روسیه قرار بگیرد و متقابلا زبان روسی به عنوان یکی از زبان‌های غیرمادری در بسته زبان‌های آموزشی ما نیز ارائه شود؛ این برنامه عملیاتی به کجا رسید و آیا توانستیم برنامه مناسب و استانداردی برای آموزش زبان فارسی به روس‌ها طراحی کنیم؟ مشهد که دفتر سازمان فارسی زبانان در آن واقع شده، تاکنون چه گام‌هایی برداشته است؟
این پژوهشگر با بیان اینکه متأسفانه هیچ رفتار خلاقانه‌ای در زمینه ارتباط‌های بین المللی نداریم، تصریح کرد: اگر تصور و احساس کنیم ارتباط فعلی ما با روسیه و چین از سر ناچاری و به خاطر فشار‌های بلوک غرب است، خشت ارتباط‌های ما با چین و روسیه منفعلانه خواهد بود و به جایی می‌رسد که دیگر ایران ارزشی برای آن کشور‌ها نداشته باشد و شاید در لفظ و گفتار، شریک راهبردی محسوب شویم، اما در عمل این طور حساب نخواهیم شد.
کلیدری ادامه داد: این به رفتار و برنامه ریزی ما بر می‌گردد؛ اینکه بنا به اقتضائات باید بیشتر به روس‌ها و چینی‌ها فکر کنیم، حرف غلطی نیست، اما تا چه اندازه فعالانه و خلاق توانسته ایم منافع ملی کشور را تأمین و از اندیشکده‌های کشور استفاده کنیم؟
این کارشناس روابط بین الملل گفت: در ماجرای برجام ۷۲ اندیشکده آمریکایی به تنظیم این سند کمک کردند و آمریکا دقیقا می‌دانست پس از برجام باید چه قدم‌هایی در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و... بردارد؛ مثلا پس از برجام، قانون محدودیت سفر به آمریکا توسط اوباما امضا شد تا از ورود دلار‌های چمدانی به ایران جلوگیری کند و ایران مجبور به عضویت در سوئیفت و اف‌ای تی اف شود؛ برای نمونه از خرداد تا تیر سال ۹۸ بیش از ۱.۵ میلیون عراقی وارد مشهد شدند و اگر هر کدام به طور متوسط ۱۰۰ دلار ۱۵ هزار تومانی در مشهد هزینه کرده باشند، حدود ۲ هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان نقدینگی در مشهد چرخیده است. شاید اصلی‌ترین دلیلی که علی رغم برآورد کارشناسان بین کانال ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان دلار بیش از دو ماه فاصله افتاد، ورود این حجم شایان توجه ارز چمدانی به بزرگ‌ترین خرده بازار ایران یعنی مشهد بوده است.
وی با بیان اینکه برای لحظه به لحظه روابط بین الملل باید برنامه استراتژیک داشت، تصریح کرد: اکنون چند اندیشکده به وزارتخانه‌های امور خارجه، اقتصاد، گردشگری و ... مشورت می‌دهند که در ماجرای چین و روسیه چه باید کرد و چطور منافع مشترک راهبردی تعریف کنیم؛ پس اگر کوتاهی صورت بگیرد، از کم کاری ماست، نه زرنگی کشورهای دیگر.