حامد سرادار | شهرآرانیوز - حتما شعر «آب در کوزه و ما تشنه‌لبان می‌گردیم/ یار در خانه و ما گرد جهان می‌گردیم» را که به ضرب‌المثلی مانند شده است شنیده‌اید. این شعر را دقیقا باید مصداق جوان‌هایی دانست که در شروع راه‌اندازی استارت‌آپ خود به دنبال ایده‌های استارت‌آپی معروف هستند و به مزیت‌های شهر و کاشانه خود برای ایده گرفتن و حل مشکلات آن توجه نمی‌کنند.
همین امر موجب می‌شود سراغ ایده‌هایی بروند که رقبای زیادی به آن‌ها پرداخته‌اند و پس از مدتی، در اقیانوسی قرمز، گرفتار طوفان کمبود نقدینگی می‌شوند و به‌راحتی از صحنه رقابت حذف می‌شوند. اهتمام و توجه به مزیت‌های رقابتی شهر‌هایی که کارآفرینان و ایده‌پردازان در آن زندگی می‌کنند و قصد فعالیت در آن را دارند، یکی از مهم‌ترین مقولات ایده‌پردازی است و پرداختن به مشکلاتی که در شهر آن‌ها هیچ‌کس به آن‌ها فکر نکرده است می‌تواند یک برگ برنده باشد.
استان خراسان رضوی و به تبع آن شهر مشهد از مزیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه خاص خود برخوردار است که در کل کشور کم‌نظیر و بعضا بی‌نظیر است. مرقد مطهر امام رضا (ع)، همجواری با دو کشور همسایه، محصولات کشاورزی همچون زعفران و پسته و ... از مهم‌ترین فرصت‌ها و مزیت‌های پیرامون کارآفرینان جوان مشهدی هستند. در ادامه، پای سخن چند تن از کارآفرین‌ها و کارشناسان می‌نشینیم تا به ما بگویند چگونه به سراغ مزیت‌های رقابتی شهر خود برویم.
مدیر شتاب‌دهنده کسب‌وکار فردوسی
مهم‌ترین چالش آغاز کسب‌وکار در مشهد این است که افراد خیلی سریع و بدون سنجیدن همه جوانب موضوع، دوست دارند وارد فضای کارآفرینی شوند. در این راستا بلوغ فکری برای شناسایی ایده کم است، زیرا فردی که تجربه کمی دارد، برای شروع کار به اطرافش نگاه می‌کند. مثلا با خودش می‌گوید اگر فلان مجموعه در تهران موفق شده است، اگر من نیز همان کار را انجام دهم، شاید موفق شوم. از طرفی به دلیل نداشتن تجربه کافی، نمی‌داند سختی‌های آن کار چیست و فقط ظاهر آن را می‌بیند.
برای ورود به فضای کسب‌وکار‌های استارت‌آپی و نوآورانه، نیازی نیست که از همان ابتدا کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کنید. ابتدا در کنار چند کسب‌وکار قرار بگیرید و تجربه به دست بیاورید. افراد با این روش، زمان بیشتری دارند تا ایده‌های ناب و مبتنی بر نیاز‌های مشهد را شناسایی کنند و در نهایت، مزیت‌های رقابتی فضای خود را دریابند، مسیری که امروز چندان اتفاق نمی‌افتد. شاهد هستیم که مجموعه‌های مختلفی با تیم جوان و توان بسیار بالای فنی و علاقه و انرژی وارد اکوسیستم کارآفرینی می‌شوند، اما بازخورد مناسبی دریافت نمی‌کنند.
نکته اصلی این است که ظرفیت و فضایی که در شهر مشهد وجود دارد، مبتنی بر ویژگی‌ها و نیاز‌های شهر، بی‌نهایت جذاب و بکر است. مشهد تنها شهری است که همسایگان بین‌المللی خوبی مانند افغانستان و ترکمنستان دارد، اما هنوز مجموعه‌ای که به این مورد دقت کند، در شهر مشهد وجود ندارد. از طرفی، مزیت رقابتی مشهد حوزه زیارتی آن است که وسعت بسیاری دارد و مجموعه‌هایی را می‌طلبد که به شکل کوچک و خرد می‌توانند کسب‌وکار نوآورانه ایجاد کنند، حتی در زمینه بومگردی.
خوشبختانه اکنون مجموعه‌های معتبری را داریم که در این حوزه در مشهد موفق شده‌اند و حتی در کشور هم جزء برند‌های معروف به حساب می‌آیند. با وجود این، هنوز هم ظرفیت‌های فراوانی در این حوزه وجود دارد.
حوزه بعدی که تا امروز کسب‌وکار‌ها به دلایل مختلف از آن غفلت کرده‌اند، مزیت سخت‌افزاری شهر مشهد است. ما در حوزه‌های صنایع غذایی، قطعات خودرو، صنایع سنگی، معدنی و ... فرصت‌های بکری داریم که به واسطه عجول بودن آدم‌های تازه‌وارد در حوزه کسب‌وکار، تا امروز چندان به آن‌ها پرداخته نشده است.
این فرصت‌ها در شهر مشهد وجود دارند و افراد می‌توانند با نگاه منطقی به این مقوله‌ها وارد این عرصه شوند. ابتدا با کار کردن در کسب‌وکار‌های معمولی می‌توانند آن را نوآورانه کنند و در نهایت، فعالیت کارآفرینی خود را راه بیندازند؛ بنابراین کم‌تجربگی، کم‌صبری و بی‌توجهی به منابع داخلی از اصلی‌ترین دلایل موفق نشدن در کسب‌وکار‌های نوآورانه است.
من فکر می‌کنم یک مجموعه در مشهد می‌تواند روی یک حوزه خیلی مهم به‌خوبی کار کند، آن هم بحث‌های لجستیکی کالا و فناوری اطلاعات بین‌استانی و حتی بین‌کشوری است. مباحث سخت‌افزاری، ورود به عرصه‌های حوزه نوآوری‌های کشاورزی، دامی و صنایع غذایی از دیگر حوز‌هایی است که می‌توان بر آن‌ها تمرکز کرد.
مشهد به واسطه ویژگی پرترافیک بودنش، بهترین جا برای آزمودن انواع نوآوری‌های شهری است. از طرفی، به این دلیل که شهرداری مشهد از شهرداری‌هایی است که در این زمینه هم پیشرو بوده است و هم علاقمند است، بستر بیشتری برای نوآوران ایجاد کرده است.
مدیر مرکز رشد «آی سی تی» پارک علم و فناوری خراسان
در دنیای استارت‌آپی و شرکت‌های دانش‌بنیان، کارآفرینان باهوش برای اینکه بتوانند در فضای سخت رقابت و کارآفرینی با سایر رقبا شانس موفقیت خود را افزایش دهند، تلاش می‌کنند کسب‌وکار خود را مبتنی بر یک مزیت رقابتی پایدار طراحی و تأسیس کنند، مزیتی رقابتی که می‌تواند ناشی از منابع مختلفی باشد. مثلا منابع درون‌زای شکل‌گیری مزیت رقابتی مثل منابع دانشی مهارت‌ها، تجربیات یا منابع مالی و فیزیکی یا سرمایه اجتماعی تیم کارآفرین نقش مهمی در موفقیت ایفا می‌کنند. ما به این‌ها می‌گوییم منابع درون‌زای خلق مزیت رقابتی که بسیار مهم است و باید به آن توجه کرد.
اما منابع دیگری هم وجود دارد که منابع برون‌زا یا بیرونی خلق مزیت رقابتی نام دارد. ممکن است توجه به محصولات بیشتری که در یک منطقه کشت می‌شود در حوزه کشاورزی یا ظرفیت‌هایی که اماکن زیارتی یک شهر یا یک منطقه دارد باشد.
نکته‌ای که استارت‌آپ‌ها کمتر به آن توجه می‌کنند این است که در کنار منابع درون‌زا و منابع بیرونی، ظرفیت‌ها و شبکه مسائل، چالش‌ها و بازار مناسبی است که در منطقه خودشان وجود دارد. کافی است این بازار مناسب را که در دسترس آن‌هاست شناسایی و روی آن تمرکز کنند. اگر توانستند کسب‌وکاری را به شکل موفق برای حل آن چالش، ظرفیت یا مسئله طراحی کنند، پس از رسیدن به موفقیت اولیه، در گام‌های بعدی، آن را به بقیه کشور و دنیا توسعه دهند و با احتمال موفقیت بیشتری می‌توانند زمینه‌ساز یک کسب‌وکار با مزیت رقابتی پایدار باشند.
به عبارت دیگر، به جای اینکه به سراغ ایده‌ها و کسب‌وکار‌های تکراری در دنیا برویم، هوشمندی کارآفرین در استفاده از ظرفیت‌های رقابتی موجود می‌تواند باعث خلق مزیت رقابتی ویژه و موفقیت کسب‌وکارش شود. یعنی هم ظرفیت‌های درون‌زایی و هم پتانسیل موجود در منطقه‌اش را در نظر بگیرد، مسئله‌ای که کارآفرینان ما در اقلیم خراسان برای موفقیت باید به آن بیشتر توجه کنند.
به طور خاص ما در خراسان رضوی و مشهد مزیت‌های منطقه‌ای قابل توجهی داریم. این می‌تواند محصولات کشاورزی دارای ارزش افزوده‌ای باشد که در منطقه ما تولید می‌شود (مثل زعفران، پسته، ابریشم و ...) یا محصولات دیگری که وجود دارد و می‌دانیم فرصت‌ها و شبکه مسائل مختلف حول این محصولات از جنس فراوری، برداشت و فروش آن و موضوعات دیگر حتما زمینه مناسبی برای راه‌اندازی کسب‌وکار است.
موضوع دوم این است که برند شهر مشهد حوزه زیارتی امام رضا (ع) و اماکن مناسب زائران در شهر است و این مسئله می‌تواند یک ظرفیت ویژه برای نوآوری باشد.
بررسی اتفاق‌هایی که در اکوسیستم‌های کارآفرینی کشور‌های توسعه‌یافته رخ داده است نشان می‌دهد بر خلاف تئوری نوآوری موجود در کشور ما (لزوم بیرون رفتن نهاد‌های حاکمیتی و دولتی از بستر‌های کارآفرینی و نقش‌آفرینی در آن)، اتفاقا ابتدای شکل‌گیری اکوسیستم و زمانی که هنوز زیرساخت‌های لازم آن شکل نگرفته است و توجیه اقتصادی برای ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی وجود ندارد، نهاد‌های حکومتی باید برای ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز ورود کنند. در کنار ایجاد زیرساخت، نکته بعدی که می‌تواند در رشد ایده‌های نوآورانه کمک‌کننده باشد، ظرفیتی است که در انحصار سازمان‌های دولتی کشور ما قرار دارد، آن هم شبکه مسائل و بازار‌هایی است که کسب‌وکار‌های نوآورانه تنها با کمک این نهاد‌ها امکان دسترسی به آن‌ها را پیدا خواهند کرد.
کارآفرین و مدرس استارت‌آپی
کشور ما در حوزه‌های مختلف با سرعت خوبی در حال توسعه است. همین موضوع باعث می‌شود بازار نوآورانه بزرگی را در بخش‌های مختلف برای حل مسائل و سرعت بخشیدن به رشد کشور در اختیار داشته باشیم.
البته گاهی استارت‌آپ‌های ما با مشاهده یک ایده که در کشور‌های دیگر موفق شده است، بدون توجه به شرایط و نیاز‌های خاص بومی، به سمت ایجاد کسب‌وکاری با همان شکل می‌روند. همین آسیب باعث شده است شاهد ارائه یک خدمت یا سرویس خاص از طرف کسب‌وکار‌های فراوانی باشیم. در واقع، با اینکه حوزه‌های بکر و فراوانی برای ایجاد کسب‌وکار نوآورانه در کشور و مشهد وجود دارند، توجه بیش‌ازاندازه به چند حوزه خاص باعث رقابتی سنگین در آن‌ها شده است که تنها نتیجه آن از دست رفتن زمان و انرژی و سرمایه بخشی از اکوسیستم نوآوری کشور است.
در تجربه شخصی خود، زمانی که ما کسب‌وکارمان را آغاز کردیم، اصطلاح «گوشه بازار» را به کار گرفتیم و چشمانمان را باز کردیم و خارج از فضا‌های تبلیغاتی، روی اتفاق‌هایی متمرکز شدیم که کسی روی آن‌ها دست نگذاشته باشد و راهکار‌هایی را تولید کردیم که اگر حتی در گذشته نمونه و مشابهی داشت، باز هم بتوان آن را توسعه داد و قابل رقابت در بازاری مطمئن‌تر کرد.
توصیه جدی من این است که نوآورانی که قصد ایجاد کسب‌وکار دارند، به سمت ایده‌های تکراری نروند و به همه محصولات و خدماتی که امکان ارائه آن‌ها به شهروندان و شرکت‌های بخش خصوصی و دولتی وجود دارد فکر کنند تا بتوانند با شناخت کامل از نیاز‌های موجود، کسب‌وکاری نوآورانه و موفق ایجاد کنند.
در مشهد ابتدا ظرفیت زائر و مسافر به چشم می‌خورد که به دلیل همین، ظرفیت‌های فراوانی در این حوزه وجود دارد. باید این تصور را ایجاد کنیم که مشهد را یک پلتفرم بدانیم که عده‌ای برای زیارت، تعدادی برای سفر شخصی و افرادی هم برای تجارت به این شهر می‌آیند؛ بنابراین باید بدانیم که در این پلتفرم چه سرویس‌هایی را می‌توان ایجاد کرد. در بازار بومی مشهد حضور داریم و می‌توانیم از مزیتی مکانی و شبکه‌ای استفاده کنیم.
در عین حال، مشتری‌های ما می‌توانند به پهنه دنیا باشند و حتی مسافر‌های خارجی را هم شامل شوند. خوشبختانه فرصت اجرای برخی سرویس‌ها که نمود پهنه کشوری و حتی خارج از کشور را داشته باشند در مشهد فراهم است. حضور در مشهد و داشتن زیرساخت‌هایی که شهرداری و پارک علم و فناوری ایجاد کرده‌اند، مزیت مطلقی ایجاد می‌کند که می‌توان در آن نوآوری کرد و اتفاقات مهمی را رقم زد.
پارک علم و فناوری در حوزه نوآوری و حمایت از کسب‌وکار‌های نوپا بسیار زحمت می‌کشد. شهرداری هم با ایجاد کارخانه نوآوری در این حوزه مفید عمل کرده است. مجموعه‌های شتاب‌دهنده بسیاری هم در حال فعالیت هستند و به طور کلی، مجموعه اکوسیستم موردنیاز در مشهد کامل است. با وجود این، هنوز هم جای هم‌افزایی بیشتر بین نهاد‌های مختلف وجود دارد تا بهتر از قبل بتوانیم شاهد توسعه اکوسیستم کارآفرینی و تزریق نوآوری در بخش‌های مختلف شهر باشیم.