رضاریاحی | شهرآرانیوز؛ قرار است به دیدن کارگاهی برویم که بار‌ها به‌عنوان خبرنگار تعریف آن را از مسئولان و کارشناسان شهری شنیده‌ایم. کارگاه ساخت المان‌های شهری منطقه ۱۲ که در خیابان رحمانیه ۳۱ و جنب بوستان محلی آرامش واقع شده است، بوستانی مملو از گلدان‌ها و گل‌های بهاری که زیبایی‌شان را در محله‌مان به رخ می‌کشند. هرچه به فضای کارگاه نزدیک‌تر می‌شویم صدای آشنای اره و فرز را بیشتر می‌شنویم.
در مسیر ما چوب‌ها و درختان خشکی که از منطقه جمع‌آوری شدهاند، در گوشه‌ای در انتظار طرح‌خوردن و زیباسازی هستند. سمت دیگر نیمکت‌های فلزی بوستان‌ها هستند که دیگر کارایی نداشته‌اند. در سویی دیگر هم سطل‌های زباله و مصنوعات فلزی دیگری روی هم تلنبار شدهاند. شاید برای همه شهروندان، این همه آهن قراضه، مقداری جنس دورریز باشند که باید منتظر باشیم تا بازیافتی به‌سراغشان برود و کیلویی ۵۰۰ تومان از آن‌ها بخرد! ولی برای داوود ملک، مهدی رودسرابی و چند نفری که در این مکان مشغول هنرنمایی هستند، آن‌ها وسایلی قابل بازسازی و بهینه‌سازی هستند و با کمی دقت و همت دوباره به چرخه استفاده برخواهند گشت.
معابر زیبا از مؤلفه‌های یک شهر مناسب برای زندگی است. در محلات مختلف مشهد از این نوع کوچه و خیابان‌ها زیاد به چشم می‌خورد. معابری که در آستانه نوروز و در فصل بهار زیباتر هم می‌شوند. آنچه زینت‌بخش کوچه و خیابان‌های شهر است، هنر و توانایی افراد خلاق و توانمند است که حس خوب زندگی را به روش‌های مختلف به ما هدیه می‌دهند، مثلا با طراحی یک گلدان بزرگ شهری و یا نیمکت زیبا به بهانه بررسی مراحل ساخت مبلمان و المان‌های زیبایی‌بخش شهر راهی کارگاه تولید المان‌های شهری در منطقه ۱۲ شدیم. کارگاهی که علاوه‌بر ساخت المان‌های نوروزی بر تولید و بهسازی محصولات متنوع دیگری هم متمرکز است و میز و نیکمت پارک‌ها، سطل‌های زباله، تجهیزات ورزشی و حتی اسکلت دو گلخانه ۵۵۰ مترمربعی شهرداری منطقه ۱۲ را هم تولید کرده است.
این کارگاه به همت افرادی که خلاقیت، تکنیک و هنر را با هم درآمیخته‌اند برپا شده است. ماده اولیه ساخت المان‌های شهری در این کارگاه، مواد بازیافتی و ضایعاتی است و از آن‌ها برای تولید محصولات به‌روز و بهینه استفاده می‌کنند. در واقع هیچ چیزی نیست که به این کارگاه وارد شود و بهره‌ای از آن برده نشود. اینجا هیچ چیزی دور ریختنی نیست، چون داوود ملک و مهدی رودسرابی نمی‌گذارد در کارگاهشان هیچ چیز بدون استفاده بماند و از ورق‌های زنگ‌زده و کهنه و لوله‌های داربستی کج و کوله تا میلگرد‌های دورریز و چوب‌های درختان خشک‌شده را استفاده می‌کنند.
در حال ساخت چندین المان پروانه در ابعاد مختلف برای جانمایی در تقاطع خلیج‌فارس هستند. یک سازه چوبی و فلزی کارگران را به خود مشغول کرده است. نرمه‌های چوب به سر و روی مهدی آقا پاشیده شده و لباس کارش پر از گرد چوب است. گردی که موقع عکاسی هم نمی‌تکاند، چون آن را نماد کارش می‌داند.
مهدی رودسرابی مرد خلاق و مغز متفکر این کارگاه است که طراحی و ساخت سازه‌های فلزی و چوبی را برعهده دارد. او در هنرستان، رشته ماشین‌ابزار را انتخاب کرده، بعد‌ها در دانشگاه فوق دیپلم نقشه‌کشی صنعتی خوانده و سرانجام مدرک مهندسی ساخت و تولید مواد را از دانشگاه علمی و کاربردی مشهد دریافت کرده است.
سابقه فنی مهدی رودسرابی که حالا همراه خانواده‌اش در محله الهیه سکونت دارد به سال ۹۰ برمی‌گردد، به روز‌هایی که ساخت المان‌های شهری به‌تازگی در مشهد باب شده بود و مهدی با ساخت المان «موتورگازی مدل رکس»، با آن تک‌رنگ آبی ویژه و باک بنزین بیضی‌شکلش که برای خیلی از جوانان دهه شصتی یک نوستالژی دوست‌داشتنی به حساب می‌آمد، نامی برای خودش دست و پا کرد. شش «مرغ آمین» با طرح بته‌جقه از دیگر ساخته‌های هنرمند مشهدی است که در نقاط مختلف شهر مشهد مانند سر در خانه هنر، ایستگاه سراب، میدان جانباز و... نصب شدهاند، المان‌هایی که حتی همین حالا ما را وسوسه می‌کند با آن‌ها عکس بگیریم. علاوه بر این‌ها، «تاب کودک» شهربازی پارک ملت با هشت‌متر ارتفاع و گنجایش ۱۲ نفر و دو «میز ایرهاکی» از دیگر سازه‌هایی است که رودسرابی از خود به یادگار گذاشته است.
نجار و جوشکار محله مجیدیه همان‌طور که اره را بر پیکر چوب با ظرافت می‌کشد، به ما می‌گوید: متولد سال ۱۳۵۲ هستم و از سال ۱۳۹۹ به دعوت رئیس وقت اداره فضای سبز شهرداری منطقه ۱۲، به عنوان نیروی پشتیبان فضای سبز در شهرداری مشغول به کار شدم. در همان سال هم کارگاه ساخت المان‌های شهری در محله رحمانیه را راه‌اندازی کردیم، اما از آنجایی که بودجه‌ای برای خرید متریال اولیه نداشتیم، از مواد ضایعاتی و دورریختنی برای ساخت المان‌های شهری استفاده کردیم.
مهدی رودسرابی یک نیروی تازه‌وارد، اما با ذوق و استعداد است که با خلاقیت خود توجه مسئولان اداره فضای سبز به او معطوف می‌شود: اواخر سال ۹۹ بود که کارگاه تولید المان‌های شهری از مواد ضایعاتی را با هزینه‌ای حدود ۲۰ میلیون تومان راه‌اندازی کردیم، یک‌سری تجهیزات اولیه مانند یک دستگاه جوش، سنگ فرز، دستگاه برش و مقداری ابزار نجاری خریدیم و با همان‌ها کارمان را شروع کردیم. در گام اول اسکلت گلخانه شهرداری منطقه ۱۲ را با لوله داربست‌های کج و کوله‌ای ساختیم که کارکنان پلیس ساختمان منطقه از ساخت و ساز‌های غیرمجاز جمع‌آوری کرده بودند، این گلخانه ۱۱۰۰ مترمربع وسعت دارد و فقط اجرت ساخت آن ۱۵۰ میلیون تومان است. پس از آن کار‌های دیگری هم با ذوق و علاقه شخصی در این کارگاه ساختم و این‌کار باعث شد مسئولان اداره فضای سبز رفته رفته به من اعتماد کنند.
مرد خلاق محله الهیه این‌بار ایده دیگری به ذهنش می‌رسد که باعث صرفه‌جویی زیادی در هزینه‌های اداره فضای سبز منطقه و آغاز فعالیت‌های او به عنوان یک نجار می‌شود: تا یکی دو سال پیش، درختان خشک بوستان‌های منطقه به بیرون فروخته می‌شد و در کنار آن میز و نیمکت، فلاورباکس (گلدان چوبی)، سطل زباله‌های چوبی و... با قیمتی گزاف خریداری می‌شد. من حساب کردم با هر چهارکیلو چوب می‌توانم یک نیمکت و یا یک گلدان بسازم، از همین رو به مسئولان اداره فضای سبز پیشنهاد ساخت میز و نیمکت و گلدان‌های چوبی را به وسیله تنه درختان خشکیده بوستان‌های منطقه دادم و آن‌ها هم موافقت و حمایت کردند. البته این‌ها تمام مصنوعات چوبی ما نیست و سایبان نیکمت‌ها، تابلو راهنمای داخل پارک‌ها، اسکلت و سقف شیب‌دار سرویس‌های بهداشتی و انواع پایه گلدان از دیگر سازه‌هایی است که فقط با چوب درختان خشکیده تولید شده است.
داوود ملک لیسانس کشاورزی است و امور اجرایی کارگاه تولید المان‌های شهری در منطقه ۱۲ را رتق و فتق می‌کند. او در نظر دارد با تهیه تجهیزات نجاری پیشرفته‌تر این مکان را به یک کارگاه هنری تبدیل کند و المان‌های شهری را براساس ذوق و سلیقه شهروندان ارائه کند. او به ما می‌گوید: در کارگاه شهرداری منطقه ۱۲، تولیداتی از قبیل فلاورباکس‌های نوروزی سازمان پارک‌های شهرداری، میز و نیمکت پارک‌ها، ساخت آلاچیق و ترمیم آن‌ها، ساخت لانه پرنده، چوب‌های مناسب عملیات برف‌تکانی تا طول سه متر، دسته بیل، بیلچه، نیمکت چوبی، المان‌های نوروزی، جاروزنامه‌ای برای بوستان‌های محلی، اسکلت گلخانه و صد‌ها شیء دیگر تولید می‌شود. البته ترمیم سطل‌های زباله و دستگاه‌های بدن‌سازی و اسباب‌بازی کودکان نیز در این کارگاه انجام می‌شود.
تولید المان‌های نوروزی از مواد ضایعاتی در استقبال از بهار ۱۴۰۱
از ویژگی‌هایی که درباره رودسرابی می‌گویند خلاقیت است که ما در محل کارگاه آن را به چشم می‌بینیم. نجار، جوشکار و برشکار شهرداری منطقه ۱۲ درباره ساخت وسایل می‌گوید: معمولا به ما می‌گویند چه چیزی می‌خواهند و ما آن را تولید می‌کنیم، اما در این بین گاهی ایده‌های خودمان را در کارگاه به آن اضافه می‌کنیم. برخی اوقات نیز وسیله‌ای را در فضای مجازی می‌بینیم و با کمک تجربه‌ای که دراین مدت به دست آورده‌ایم، شروع به ساخت آن می‌کنیم. برای نمونه همین پروانه‌ای که در حال ساخت آن هستیم، به ما گفتند بساز و ما همین‌طوری چوب را برداشتیم و شروع به کار کردیم. در ابتدا من با مداد شروع به کشیدن طرح می‌کنم و سپس با اره تخته‌ها را برش می‌زنیم. ما اینجا کارمان را معمولا با دلمان پیش می‌بریم و این باعث می‌شود که کار را به خوبی به سرانجام برسانیم.
رودسرابی در ادامه به ارائه پروژه «بالکن سبز» در هجدهمین نمایشگاه گل و گیاه مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از بهترین تولیداتم که بیشتر از همه برایم ارزش دارد، المان یک ساختمان دو طبقه است که ۱۲ متر عرض، شش متر ارتفاع و دو متر عمق دارد و درفضایی به وسعت ۱۶۰ مترمربع ساخته شد. این سازه که تمام آن از مواد ضایعاتی و بازیافتی ساخته شده است، دارای یک تراس سبز و زیبا در طبقه دوم است و می‌کوشد تا سرسبزی و نشاط فضا‌های شهری را به منازل مسکونی شهروندان هم تسری دهد. دومین محصولی که آن را دوست دارم، نیمکتی است که قابلیت اضافه‌شدن یک میز را نیز دارد و از آن در بوستان‌های منطقه استفاده می‌شود و سومین محصول هم نشیمن‌های چوبی است که در دوطرف آن گلدان تعبیه شده‌است.
او با بیان اینکه کارگاه زیباسازی شهرداری منطقه با هدف صرفه‌جویی اقتصادی، مدیریت هزینه و شناسایی نیرو‌های توانمند مجموعه شهرداری راه‌اندازی شده است، توضیح می‌دهد: در سال ۱۴۰۱ برای اولین‌بار همه آثار عرضه‌شده شهرداری منطقه در قالب ستاد استقبال از بهار و طرح‌های مختلف، از مواد ضایعاتی و با کمک جوانان خوش‌ذوق و هنرمند محلی تدارک دیده شد که این مهم کمک مؤثری به کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در امکانات و وسایل کرده است.
او تأکید می‌کند: شهرداری منطقه فقط برای خرید هر نیمکت پارکی بین ۲ تا ۳ میلیون تومان هزینه می‌کند و یا یک گلدان چوبی حدود یک‌میلیون تومان برای شهرداری آب می‌خورد، اما همین گلدان در کارگاهی که ما آن را می‌سازیم با حساب دستمزد کارگران حدود ۲۰۰ هزار تومان درمی‌آید.
ملک تصریح می‌کند: وسعت این کارگاه تولیدی ۲۰۰ مترمربع و در خیابان رحمانیه ۳۱ واقع شده و برای ساخت تمام المان‌های چوبی و فلزی از مواد ضایعاتی نظیر چوب درختان خشکیده، میلگرد‌های دورریز و خمیده، لوله داربست‌های کج و کوله، پروفیل‌ها و آهن‌آلات بی‌استفاده، ورق‌های پوسیده و سایر مواد دورریختنی استفاده می‌شود و هزینه شهرداری منطقه دراین زمینه نزدیک به صفر است.
ملک درباره شخصیت آقا مهدی که مغز متفکر و چهره خلاق کارگاه به حساب می‌آید، می‌گوید: در واقع باید گفت مهدی آقا آچار فرانسه شهرداری منطقه ۱۲ است و همه کاری از عهده او برمی‌آید. ما هرچه به کارگاه سفارش بدهیم او در کمترین زمان و با کمترین هزینه به ما تحویل می‌دهد. دلیل موفقیت او نیز علاقه‌ای است که به این‌کار دارد. ما هرچه از او خواستیم نه از روی اجبار، بلکه با ذوق و شوق خاص خودش آن را انجام می‌دهد. علاوه بر این‌ها او یک شخص خلاق است. مهدی رودسرابی سفارش‌های ما را که می‌گیرد، بدون نگرانی پیشنهاد‌ها و نظرات خود را بیان می‌کند. برای مثال می‌گوید با چنین کاری در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌شود یا کار زیباتر خواهد شد.
برای آشنایی با اثرات مثبت زیست محیطی کارگاه زیباسازی منطقه ۱۲ با عباس طاهریان، کارشناس اداره محیط زیست شهر مشهد که ۲۰ سال سابقه خدمت دارد، گفتگو می‌کنیم. او که از راه‌اندازی کارگاه ساخت المان‌های شهری از مواد ضایعاتی در منطقه ۱۲ ذوق‌زده است، می‌گوید: مهندسی شهرسازی و در واقع هنر شهرسازی در دوران حاضر دیگر به معنای ساخت برج، میدان و اتوبان نیست، در صورتی که بودجه و منابع در اختیار باشد هر جای دنیا و با کمترین سواد ممکن می‌توان شهر را ساخت، مدیریت شهری یعنی هنر خلاقیت داشتن و راه‌اندازی کارگاه‌هایی که هم در ساخت المان‌های شهری زیبا نقش دارد و هم از حجم مواد ضایعاتی و زباله‌های شهری می‌کاهد.
طاهریان با بیان اینکه استفاده از مواد بازیافتی به منظور فرهنگ‌سازی در کاهش تولید زباله و تفکیک از مبدأ، اصل جدایی‌ناپذیر رسیدن به توسعه پایدار شهری است، توضیح می‌دهد: از آنجا که فضا‌های شهری آیینه زندگی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی یک شهر است، بازطراحی فضا‌های بی‌استفاده و رهاشده شهری علاوه‌براینکه به مدیریت معضلات آنان، جلوگیری از تخریب هویت شهر، افزایش نشاط شهری و... کمک می‌کند، فرصت مناسبی برای آموزش الگوی بهینه مصرف با طراحی المان‌های حاصل از مواد بازیافتی است.
کارشناس اداره محیط زیست می‌گوید: از ویژگی‌های مهم راه‌اندازی چنین کارگاه‌هایی در شهر، افزایش سرزندگی شهر مشهد، افزایش خاطرات جمعی و حس تعلق شهروندان به فضا‌های خالی شهری، مدیریت معضلات اجتماعی، بصری و فرهنگی فضا‌های خالی، حرکت به سمت مفاهیم توسعه پایدار، ایجاد برند دوست‌دار محیط زیست، آموزش مدیریت زباله به شهروندان، جلوگیری از اثرات مخرب زباله به محیط زیست و کاهش هزینه‌های مدیریت شهری است.
از راست به چپ: ابراهیم عبادی، مهدی رودسرابی و داوود ملک