هادی دقیق | شهرآرانیوز؛ قدس، کوچک‌ترین صحن حرم مطهر رضوی است، اما نام بزرگی را، چون ستاره بر پیشانی خود دارد و روزانه، هزاران زائر را میزبانی می‌کند. زائرانی که در تکرار هر‌باره نامش، جغرافیای مظلومی را به خاطر می‌آورند که رخ خاکش گلگون است و ارض مقدسش سال‌هاست در خون تپیده است. در آستانه آخرین جمعه ماه مبارک رمضان گذری داشتیم بر تاریخ ساخت این صحن و سرای مقدس در خاک تربت مشهد.
از آنجا که بیت المقدس برای مسلمانان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در یک نظر، مهد ادیان توحیدی بزرگ تاریخ تلقی می‌شود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مرکز توجه جامعه اسلامی قرار گرفت، تا جایی که امام خمینی (ره) روزی به نام قدس را در آخرین جمعه ماه رمضان سال ۱۳۵۸ خورشیدی تعیین کردند.
در ادامه، تحولات دهه‌های گذشته در سرزمین‌های اشغالی، قدس را بیشتر به کانون هم دردی و همراهی‌ها کشاند آن چنان که آستان قدس رضوی نیز در طرح توسعه حرم مطهر تصمیم گرفت نمادی از قدس در حرم مطهر رضوی ایجاد کند که در نهایت به ساخت «صحن قدس» منتهی شد؛ صحنی که هم زمان با نوسازی و گسترش حرم مطهر، در دو طبقه به سال ۱۳۷۰ پا گرفت وسه سال بعد نیز به سرانجام رسید.
این صحن که در جنوب مسجد گوهرشاد و شمال صحن جامع رضوی یا پیامبر اعظم (ص) کنونی واقع شده است، یکی از هشت صحن حرم مطهر رضوی و درواقع کوچک‌ترین آن هاست، به دستور آیت ا... واعظ طبسی، ساخته شد، در واقع، نخستین صحنی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شده و می‌توان کاشی کاری‌های آن را سرآغازی بر کاشی کاری‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی دانست.
صحن قدس همچنین علاوه بر چهار ایوان و سردر بزرگش، بیست غرفه، ۲۸ حجره و شش ورودی هم دارد. در این صحن به فراخور کاربری فضا‌هایی مثل انبار، موتورخانه و سرویس بهداشتی نیز احداث شده است.
ایوان جنوبی یا ایوان «قبله» این صحن نیز تقریبا مشابه ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد است. در جنوب این ایوان کاشی کاری شده، محرابی زیبا با ازاره و دور سنگ ساخته اند واطراف محراب را هم با سوره مبارکه نور به خط ثلث و کوفی و به رنگ طلایی کتیبه کرده‌اند.
ایوان شمالی صحن قدس که به قرینه ایوان جنوبی ساخته شده است، به مسجد گوهرشاد راه دارد و پشت ایوان مقصوره است. این ایوان که به «معراج» موسوم شده است، ۲ متر عمق و ۱۶ متر ارتفاع و ۱۰ متر طول دارد.
در کف این ایوان دو صفه قرار دارد که روی صفه‌ها نیز دو غرفه ساخته شده است. در هر دو طرف ایوان راهرو‌هایی وجود دارد که زائر را به شبستان‌ها و صحن اصلی مسجد گوهرشاد هدایت می‌کند.
ایوان شرقی صحن قدس به رواق امام خمینی (ره) می‌رسد. در حاشیه این ایوان، کتیبه‌ای است که سوره مجادله به خط ثلث را نمایش می‌دهد. ایوان غربی نیز که ورودی بست شیخ بهایی است، به یاد انبیای الهی در بیت المقدس «باب الانبیا» نامیده شده است. در ایوان غربی نیز سوره مبارکه فجر در کتیبه‌ای نوشته شده است.
اما نماد بارز صحن قدس در میانه آن است؛ سقاخانه‌ای شبیه «قبه الصخره» که به واسطه حضور در صحن و سرای امام هشتم به اندازه یک هشتم بنای اصلی ساخته شده است. بیت المقدس قبله نخست اسلام به شمار می‌رود و قبه الصخره در کنار مسجدالاقصی از نماد‌های مهم این شهر است.
گنبد سقاخانه مطلاست و از کف صحن تا نیزه گنبد ۲۴ متر ارتفاع است. همچنین منبع آبی به گنجایش ۶۰ هزار لیتر در زیرزمین سقاخانه جاسازی شده است. در قسمت همکف آن موتورخانه‌ای برای سردکردن آب قرار دارد و منبع آب سرد زیر گنبد طلای آن است.
شاید اگر این سقاخانه با شکل و شمایل زیبایش نبود، صحن قدس با توجه به کوچکی و دورافتادگی اش از حرم در میان صحن‌های آستانه گم می‌شد و معروف نمی‌شد. البته این صحن تا مدت‌ها جنوبی‌ترین محراب حرم هم بود، به شکلی که وقتی امام جماعت در محراب قبله آن نماز می‌خواند، از هر سو می‌شد با آن ارتباط گرفت.
در سقاخانه وسط صحن قدس، دور گنبد سوره مبارکه اسرا و دور جایگاه نوشیدن آب سوره مبارکه یس نوشته شده است. در و دیوار سقاخانه نیز پر از کاشی‌های معرق است.
نمایی از مراحل ساخت قبه الصخره در صحن قدس/ ۱۳۷۰
قسمتی از بتون‌ریزی صحن قدس / ۱۳۷۰
نمایی از طاق‌سازی ضلع غربی صحن مقابل مسجد گوهرشاد / ۱۳۷۰
نصب خشت‌های طلای گنبد صحن قدس/ ۱۳۷۰